Al-payse a buyu’

kakiliman

Al-payse a buyu’阿爾卑斯山

nilacilan

Al-payse a buyu’ ; “kamunu te sa Alpen [ˈalpn̩] ; nu yi-tali sa ; Alpi [ˈalpi]；nu huwaku sa ：Alpes [alp]；se-lu-wiy-ni-ya：Alpe [ˈáːlpɛ]；lu-man-ca：Alps）nu u-cu satalakaway atu mulakuwitay tu liwliw nu buyubuyu’an , mamin matahab ku yi-ta-li nu amisan a laad ,huwaku nu walian atu nu timulan ,zuyse ,li-se-tun-se-ten, aw-ti-li teku nu timulan atu se-lu-wiy-ni-ya .

阿爾卑斯山（德語：Alpen [ˈalpn̩] （^ⓘ）；義大利語：Alpi [ˈalpi]；法語：Alpes [alp]；斯洛維尼亞語：Alpe [ˈáːlpɛ]；羅曼什語：Alps）是歐洲最高及橫跨範圍最廣的山脈，它覆蓋了義大利北部邊界、法國東南部、瑞士、列支敦斯登、奧地利、德國南部及斯洛維尼亞。

wiynisa kapah sadep han palatulu , namakayni i ti-cung hay katukuh pay-lang-hung nu tipan alpayse-abuyu’ , namakayni walaytaawseta katukuh pulunna tatahekalan nu buyu’ “awtili atu yitali nikalalacal matatihepa” nu tebanay nu alpayse a buyu’ namakayni i pulunna a katahekalan nu buyu’ katukuh seluwiyniya nu walian alpayse a buyu’ .

它可以被細分為三個部分：從地中海到白朗峰的西阿爾卑斯山，從瓦萊達奧斯塔到布倫納山口（奧地利和義大利交界處）的中阿爾卑斯山，從布倫納山口到斯洛維尼亞的東阿爾卑斯山。

u u-cu yadahay a balad namakayni namin, u nanum nida u kapahay , u aidangan, sasalamaan, u sapakapah tu udip akitidaan.

歐洲許多大河都發源於此，水力資源豐富，為旅遊、度假、療養勝地。

Alpayse abuyu’ mamin idaw ku 128 a buyu’ malakuwit ku 4000 a depah nu talakaw , ya cacayay satalakaway u pay-lang a tungdud u talakaw nida 4810.45 a depah , tini i nu huwa-ku atu yi-tali nu kasalaadan .

阿爾卑斯山共有128座海拔超過4000公尺的山峰，其中最高峰白朗峰海拔4810.45公尺，位於法國和義大利的交界處。

u nikatatihepa nu buyubuyu’an mahida u bangah , u tanayu’sa 1200 akuli , ahebal sa 130~260 kuli , palecad han u talakaw sa 3000 a depah , pulung nu ahebal sa tutu a emang cubu kuli .

山脈呈弧形，長1200公里，寬130~260公里，平均海拔約3000公尺，總面積約22萬平方公里。

Al-payse abuyu’ nu amisan u nanum nu bali kuyadahay , u timulan sa maacak kuytiniay a demiad , inayay ku udad .

阿爾卑斯山北邊是水氣較多的氣候，而南邊則較為乾燥，雨量很少。

Al-payse a buyu nu saka lu a nikatepik nu buyubuyu’an . nuwalian a bayu’ macebal, kyu u huy-cu, u-cu nu lalaaatilad masasetul musaungay ; yu mahidahenay sa , nu hu-cu maletak ya masaatiladay maisid pasayda I nu amisan, yu mahida mautang tu malingatu atu u-cu a masaatiladay masasetul , kinapina mahahabelut kumaputun , u tabakiay nu sapitahab tu kaku nida maadih kuwayway , wiyda u kasasetul nu atilad sa , haymawsa tapabaw mu tahekal mala Al-payse abuyu’

阿爾卑斯山屬於第三紀褶皺山脈。北大西洋擴張，造成非洲、歐洲板塊間運動；早白堊世以來，非洲分裂出的小板塊不斷向北移動，晚始新世開始與歐洲板塊碰撞，逐漸隆起形成阿爾卑斯山脈。

tabakiay a matahab ku kaku nida wayway , wiyda I madsaatiladay a nika sasetul sa , kinapina pihaceng ku kasasetul nu picih , mabelin ku tabakiay a masabaetuay , maisid tu pina a kuli matahab ku duma a baetu i pabaw , kyu malatabakiay a nisadepan a mitepik ; nu tipan sa u Al-payse u masadumaay a kaku kuyda .

巨大的推覆構造為其顯著特徵，由於在板塊碰撞中，多次構成劇烈的沖斷層，掀起有些巨大岩體，移動數十公里覆蓋到其他岩體之上，形成大型平臥褶皺；以西阿爾卑斯為典型。

Al-payse a buyubuyu’an nu tatelungan sa , idaw henay ku sip a masedal pakayni i teban nu timulan a kitidaan ; u cacay pasada i nu tipan micumud i yi-pi-li a subal , u pi-li-niw-se a buyubuyu’an ; pasayda nu timilan u ya-pi-nin a buyubuyu’an, wiysasa masa ya-pi-nin nu subal tu tatelunagn ;

阿爾卑斯山除了主山系外，還有四條支脈伸向中南歐各地：一條向西伸進伊比利半島，即庇里牛斯山脈；向南一條為亞平寧山脈，它構成了亞平寧半島的主脊；

amisan atu timulan u ngangan nida sa u ti-na-la a buyubuyu’an , mamin mabalat ku pal-kan a subal  nu tipan , micumud i ti-cung-hay a bayu’, macaliway i li-te a subalatu say-pulse a subal patelek sa katukuh i adidiay a subal ; nu walian atu amisan idaw kya cacay u kel-pacin a buyubuyu’an , itida i tung-u a masaenalay nu timulan idaw kya masangangiway kinatusa mungangiw tu makayda i paw-ciya-liya patelke han katukuh i duutay a bayu han .

東南一條稱迪納拉山脈，它縱貫整個巴爾幹半島的西側，並伸入地中海，經克里特島和塞普勒斯島直抵小亞細亞半島；東北一條稱喀爾巴阡山脈，它在東歐平原的南側一連拐了兩個大彎然後自保加利亞直達黑海之濱。

Al-payse a buyubuyu’an paini tu u-cu tu nananuman , sapananum tu u mah a tu sapadingki .

阿爾卑斯山脈提供歐洲飲水，灌溉與水力發電^:p.5。

Al-payse a buyubuyu’an u ahebal nida kanahatu hatu nu u-cu nu 11%, nika paini tu u-cu 90% nu pabawan sananuman , yu kakedalan nu demiad atu lalud .

阿爾卑斯山脈的面積雖然僅佔歐洲的11%，但提供歐洲90%以上的水源，尤其是乾旱地區與夏季。

u milan a tukay idaw ku 80% namakayniay naming i Al-payse a buyubuyu’an nipain .米蘭等城市就有80%的水倚賴阿爾卑斯山供應^:p.9:p.1。

u balad nukalikid idaw ku 500 a nikalakalak nulalaliwan sapi padingki , nu mihcaan nu sapadingki makaalatu 29 iku nu wa-te .

河川流域裡有500座以上的水力電廠，年發電量達29億千瓦時^:p.8。

namaka zuy-se nu u-cu ku tatelunga a balad a malikid , mahida u lay-in a balad lung a balad, in a balad, ti-ci-nu a balad atu pu a balad , u tatangahan namakayni naming i Al-payse a buyubuyu’an , malikid tayda macapiaya akanatal , sadikuday sa micumud i amis a bayu’, ti-cung a bayu’, ya-te-li-ya a bayu’ atu lumeniay a bayu’ .

源自瑞士的歐洲主要河流，像是萊茵河、隆河、因河、提契諾河與波河，源頭都來自阿爾卑斯山脈，流經鄰近國家，最後注入北海、地中海、亞得里亞海以及黑海。

duma a balad mahida u tu-naw a balad , tatelunan nu namakay Al-payse a buyubuyu’an .其它河川如多瑙河，主要支流也源自阿爾卑斯山。

u lung a balad nu ti-cung a bayuay saka tu a tabakiay a sapananum, malusasa nu ni-lu a balad ; u sulsuldaan yu amalawpes tu mala nu lung a balad nu nananuman , micumud i ze-nay-wa a banaw sa malikid aca taydai hu-waku , i huwaku sapi pacueded tu he-nen a dingki .

隆河是地中海第二大水源，僅次於尼羅河；冰川融化為隆河水源，流入日內瓦湖後再流向法國，在法國還用來冷卻核能電廠^:p.3。

lay-in a balad namakay zuwiy-se nu cacay a 30 acubu nu kuli a kitidaan , micalap ku zuwiy-se nipatahekal tu nanum sa 60% .

萊茵河源自瑞士一個30平方公里的區域，約佔瑞士輸出水量的60%。

Al-payse a buyubuyu’an idaw ku mada banaway , u ze-nay-wa u masa buladay a masabnaway, tapiingan nu zuy-se u ze-nay-wa , duma atapiingan sa nu hu-wa-ku nu ay-wiy-ang-lay-pan.

阿爾卑斯山的一些河會形成湖泊，日內瓦湖是一個新月形的湖，湖的一側是瑞士的日內瓦，另一側則是法國的埃維昂萊班。

i te-ku nu sepaltulu-maw a kiwkay tini i tapang nu banaw nu timilan , tin isa mikacaw tu sanulimaen pacuna a balunga atu mulakuwiyt tu buyu’ kya katukuh .德國的聖巴爾多祿茂教堂是在國王湖的南側，需划船過湖或越過山才能到達。

u demiad 氣候

Al-payse a buyubuyu’an u dihekuay , nika idaw ku talakaway a kitidaan . u kitakit namahini kyu u talakaway , sisa u demiad mahida u sakalamkam sa a kitidaan u talakaway a demiad han .

阿爾卑斯山位在溫帶，但又有高海拔地形。世界上因為高海拔，以致氣候類似極地的地區稱為高山氣候。

namakay ni i bayu’ ku sausi tapabaw, u diheku nu demiad maselep “ hinaadihay sa kasenun sa maselep” . I buyu’ hinacalilaw nu bali’ , kyu u sasay nu buyu’ u dihkyay a bali haymaw sa tapabaw , u kasamabesu , kyu malawpes ku akuti’ ,

由海平面往上升，氣溫會漸漸下降（見氣溫垂直遞減率）。山上盛行風的影響，使得山下的暖空氣流動到山上，其體積膨脹，因此會失去熱量，

kyu u nanum masaatilad , mala udad kyu sisulda . u Al-payse a buyubuyu’an nu talakaw mapuut ku nanum nu bali , kyu u Al-payse a buyubuyu’an nu amisan nu nanum yadah , u timulan han tu sa maacak kuy tiniay a demiad .

因此水氣會凝結，產生降雨甚至降雪。阿爾卑斯山的高度阻擋了水氣，因此將阿爾卑斯山北邊是水氣較多的氣候，而南邊則較為乾燥。

u alay-ci a sulsuldaan atu hinuki a kilakilangan 阿萊奇冰川和山上的松樹

nayi 18 asiki malingatu pasatni i Al-payse a buyubuyu’an nu demiad amikingkiw , micidek ku puu’ nuytiniay idaw ku balangbangan micidekay a bali .

自18世紀起就開始針對阿爾卑斯山的氣候進行研究，特別是像季節性焚風等特殊的模式。

yu 20 asiki nu sasayaway idaw tu ku Al-payse a buyubuyu’an nipatideng tu aadihan tu demiad a kitidaan , matulin maini tu dedemiad u mikingkiway tu demiad idaw ku sulit nuheni idaw ku dihebay a hina acak a demiad , mahida nu yi-ta-li nu aw-se-ta a diheb , ci ke-law-pin mikayakay tu buyu’  atu i aw-ti-li nu amisan u til-lu-pang han a kitidaan .

在20世紀初就已經在阿爾卑斯山上架設許多的氣象站，持續的提供氣象學家相關的資料其中有些山谷非常乾旱，像是義大利的奧斯塔山谷、格勞賓登山及奧地利的北蒂羅爾邦。