Ay-de-hua.Cen-na愛德華·詹納

Ay-de-hua.Cen-na (kamu nu Hulam: 愛德華·詹納)

Ay-dehaw.cen-na (kamu nu Amilika: Edward Jenner，caypic-sipsiw mihcaan lima a bulad caypic a demiad--- caywal-tulu a mihcaan cacay a bulad tunem a demiad) , FRS FRCPE，pangangan han ci Ayde-hau. Cin-na caay sa ci Cen-na, misaydan nu Ing-kuo, nikinkiwan atu ni cuduhan u tibeni atu sapihaymawan tu tibenian a nikasingangan, caypic-siwnem mihcaan lima a bulad malahciay nida tu libung a sapicucuk nu sapayuan u sayaway nu kitakidan a sapayuan, ci Cen-na tuni ka tukuh ayda pangangan han u (caay tu ka ala nu libung a laliwamaan).

愛德華·詹納（英文：Edward Jenner，1749年5月17日—1823年1月26日），FRS FRCPE，亦譯作愛德華·金納或琴納，英國醫生，以研究及推廣牛痘接種、預防天花而聞名，1796年5月他發明的天花疫苗是世界上第一支疫苗，詹納因此被後世稱為「免疫學之父」。

i ayaw ni Cen-na, tademaw u sapiala tu tibeni nu picucukan sakacaay ka ala nu libung, uyniyan a kawaw i tida i Cuon-kuo, Ing-tu atu Fea-cuo matenes ku nipidaydayan, nika sakabalihenawan, caay kaw silahciay. nika ni kinkiwan a sapatahekal ni Cen-na a tibeni tu sapicucuk kapah kuyda, maadih ku nika kapah, haymaw satu tayda i hekalan nu kanatalan, mapacuwah namin ku udip nu maudipay. Caysiw-walsep mihcaan kitakiday nu pulung nu padekuan mihapu, u tibeni itini i kitakidan malawpes mapatay tu. kawaw ni Cen-na a nikinkiwan tanektek tu , ladayen nida ci Lu-yi.Pase-de, Luopuo-te’.kehe’ a tademaw mikilin aca tu duma a sapingaay tu imelang.

在詹納之前，人們一般採用「人痘接種法」預防天花，該方法在中國、印度和非洲流傳多年，但風險高、成功率較低。而詹納發明的「牛痘接種術」安全性高，且效果顯著，逐漸被各國採用，拯救了數以萬計人的生命。1980年，世界衛生組織宣布，天花在世界範圍內被滅絕。詹納的工作還為後人的研究奠定了基礎，引導路易·巴斯德、羅伯特·科赫等人針對其他疾病尋求治療和免疫的方法。

u mahida maudip 早年生活

ci Cen-na pilecuhan i caypic-sipsiw mihcaan lima a bulad caypic a demiad ni lecuhan i Ing-kuo Ke-luo-se-te’-pei-ke’-li’ a buksi nu lumaan, i pilucuhan nida tu Ke-luo-se-te’ micudad, dikud i Lun-tun a cacayan tu ci Lu-de-luo a misaydangan minanam tu sapisenataw tu bangesan. sadikuday taluma’ aca i nalecuhan, i niyadu’ satu malamisaydan.

詹納生於1749年5月17日出生在英國格洛斯特郡貝克利的一個牧師家庭，早年在出生地格洛斯特郡讀書，之後在倫敦的一位名為盧德洛的外科醫生之下學習解剖及外科。後來回到出生地，在鄉村行醫。

發明牛痘接種術

malaheci ku sakay niw-duo 發明牛痘接種術

tawya a Ingkuo u tademaw ku sasapalan mitaneng , kasilahecian mangalay miala tu i udipay a bena’ nu imelangay, u adidiay a sapisenad nu katini’ ku sapinanam i banges nu imelangay. i nanikinkiwan a imelangay nu tademaw caay kaw nu nikalalidan tu bala’an, sisa hatidaay tu nu tademaw caay tu ka hacica ku tahekalay nu ten-hua. uyniyan ni tanengan yadah henay ku la’cusay, u nitanengan a tademaw usitin-huaay a tademaw, sisa idaw ku mapatayay. nu nitanengan a tademaw kapahtu ku udip sa, nika amica ku nikakapah milalid tu tepalay a tademawan, sisa kanca aidaw ku laa’d sa.

當時的英國使用人痘接種術，辦法是把天花病患者身上的膿，以小刀拭在受種者的皮膚之下。受種者因為不是透過空氣在肺部染病，因此多數只會出現輕微的天花症狀。但這種天花接種有嚴重缺點：因為受接種的人是得到了真正的天花病，故此還是有死亡的可能。而且受種者在完全產生抵抗力之前，會把天花傳染給身旁未有抵抗力的家人，所以必須隔離。

tawyaay a niyadu’ nu Ingkuo idaw ku nakamuan sa, anu namalalidtu tu niw-duo, acaay tu ka lalid tu ten-hua. nu mipuleciay tu cucu nu katalan a tataynaan nu tademaw namalaliday namin tu libungay tu niw-duo. ci Cen-na anu tatengan ku kamu nu i hekalay a tademaw, u niw-duo atu ten-hua u malecaday sa, anu mahida nanicucukan tu niw-duo taneng cucukan tu ten-hua u kapahay ku mahiniay sa.

當時的英國鄉間流行一個民間傳說：一個人只要曾經染上牛痘，便不會再染上天花。擠牛奶的女工多數都曾感染牛痘，亦的確很少患上天花。詹納意會到倘若傳說屬實，牛痘是跟天花有關，那麼以牛痘接種代替天花接種將更為理想。

nikahinian anipatahekalan, caypic- siwnem mihcaan lima a bulad caysip a dimiad, ci Cen-na malingatu tu mikinkiw tu niw-duo a kawawan. cinida micucuk tu niw-duo a kawawan, sakapahen nida ku nipibanaw tu katini’ itidan nida i waluay a mihcaan nanay a wawaw ci Cen-muse. Faipu-se tu tusaay a abalaan, banaten nida paladuka, pacumuden nida tu niw-duo, metalaw asiten-hua. namalalid satu kida tatamaan a wawa tu niw-duo, enemay a lalipayan mangaay tu. nikuda ci Cen-na cucukan naca nida kida tatamaan a wawa tu ten-hua, alaw caay ka lalid kida tatamaan a wawa tu libungan, itini palutatengan cinida u niw-duo mikapah tu ten-hua macunus ku kapah nu udip.

受此啟發，1796年5月14日，詹納進行了牛痘實驗。他以接種牛痘漿的方法，用一把清潔的柳葉刀在一名八歲男孩詹姆斯·菲普斯（James Phipps）的兩隻胳膊上，劃了幾道傷口，然後替他接種牛痘，預防天花。男孩染上牛痘後，六星期內康復。之後詹納再替男孩接種天花，結果男孩完全沒有受感染，證明了牛痘能令人對天花產生免疫。

ci Cen-na matineng tu tuyu nipicucukan tu libung nikasilahecian, mangalay ci nida tu nika cacayan a demiad malawpes ku ten-hua i tini i kitakidan. tahsepi han nida masasuini namin misaicelang ku kitakiday a tademaw sadikuday malaheci tu, caysiw-walsep mihcaan ina ten-hua lawpes satu itini i kitakida.

詹納認識到預防接種可能達到的最終結果。他希望有朝一日可以令天花在地球上絕跡。他的夢想最後在全球的努力合作下取得成功，1980年天花病終於在地球消失。

duma a nipain其它貢獻

nipikinkiwan tu niw-duo a sacucuk, ci Cen-na u manamuhay miadih tu sakalihalay tu hekal a kesya-ciw. wawa nina tu-cun a ayam matineng mialaw tu duma nu ayaman a ti’kuk atu wawa nu duma a ayam micuduh patahekal, ci Cen-na tu ku makaadihay. nu nipihaymawan nida miadih, sisa ci Cen-na maadih nu Ing-kuo hun-ciw-sye-hua itida i caypic-walsiw mihcaan mala yen-se.

除了發明牛痘接種外，詹納還是一個對大自然觀察入微的科學家。杜鵑的雛鳥會把同巢其他雀鳥的蛋及幼雛推出巢外，亦是最先由詹納發現。因為這項觀察，詹納被英國皇家學會在1789年選為院士。