Ey-lu-sa-len

kakiliman

Ey-lu-sa-len “ si-pu-lay a kamu sa יְרוּשָׁלַיִם^ⓘ la-tin huwa Yerushaláyim ;

nilaculan

ku-tu-se atu ku-te-se , a-la-pu a kamu sa القُدس^ⓘ，la-yin-huwa：al-Quds; cuyaku ; sen-cen, ku-tu-se atu ku-te-se , wiyni sa “kalianganay” yu tang-caw henay sa u cin-ce-tu naymakayda nu si-li-ya a kamu ; Ūrišlem” hanu u-li-se-lan” nu pa-le-se-tan a kiyidaan a tukay , nu yi-se-lay tatenga mipulu’ tu maminay a tukay hanu tiniay han nuheni a kitidaan nu kanatal , nu pulung nu mapulunagay a kanatal miadihay pa-le-se-tan a kanatal sakamu sa nu walian a kanatal a kitadaan .

耶路冷（希伯來語：יְרוּשָׁלַיִם^ⓘ，拉丁化：Yerushaláyim；阿拉伯語：القُدس^ⓘ‎，拉丁化：al-Quds，漢譯：聖城、古都斯或古德斯，意為「神聖的」；唐朝時期的景教徒曾根據敘利亞語「Ūrišlem」譯作烏梨師斂）為巴勒斯坦地區的一座城市，以色列實際控制全城並將其視為本國首都，而聯合國觀察員巴勒斯坦國認為其東部為該國首都。

nu mukasiay a u-cu tademaw tina tukayan sa u kitidaan nu kitakit sa . Ey-lu-sa-len tini i ti-cung-hay atu se-hay nu teban , nu nuayawan nu naemekan nu cikiw nu sinziya a kitidaan , u matungusay a niliwan tu ya-pu-la-han nu katuuday a misinziyaay nu matinengay tu taluayaw ku naemekan a tukay .古代歐洲人將該城視為世界的中心。耶路撒冷位於地中海和死海之間，是史前的全球宗教重鎮，也是完整保留亞伯拉罕諸教信仰文明演進史的一個城市。

Ey-lu-sa-len itawya sa nu ya-pi-la-han katuuday “sakamu sa “nu luay tabakiay a pilihayan” atu cacay ku kamisama” nu kitidaan sa .

耶路撒冷同時是亞伯拉罕諸教（或稱「三大天啟宗教」以及一神論）的聖地。

namaka pulung nu mihcaan 10 asiki , su-lu-men-wang patideng tu sayaway a lalihayan , Ey-lu-sa-len nu yu-tay-a sinziya nu kitidaan u sa kasikadan a tukay nu kitidaan , yu mahidahenay inakitidaan nu pilihayan idaw ku nisubalid tu tipan a langat , nu hiya nu yu-tay nu sinziya u sakasenengan a kitidaan .自公元前10世紀，所羅門王建成第一聖殿起，耶路撒冷一直是猶太教信仰的中心和最神聖的城市，昔日聖殿的遺蹟西牆，仍是猶太教最神聖的所在。

u ciwlu pasayni kuheni i Ey-lu-sa-len , itawya mahi naw u “ siysiw” idawkunipisulit , ci ey-su nay itini sawacuen tademen maudip tapabaw .

基督徒也相當重視耶路撒冷，因為根據《聖經》記載，耶穌在這裡受難、埋葬、復活、升天。

yi-se-lan a milihayay i Ey-lu-sa-len nu may-ciya, may-ti-na nadikuda sa sakatu a kitidaan nu lalihayan , a mikining ci mu-ha-mu-tean salabi sa patinghuy , patideng aca tu tusaay a lalihayay nu pabawan padeng tu cin-cen-se—a-ke-sa-cin-cen-se atu yin-tin cin-cen-se amikining tinakawaw tuyni . 伊斯蘭教亦將耶路撒冷列為麥加、麥地那之後的第三聖地，以紀念穆罕默德的夜行登霄，並在聖殿山上建造兩座清真寺——阿克薩清真寺和圓頂清真寺來紀念這一事件。

ayda u Ey-lu-sa-len , u icelangay a tukay kuyni , cayay kalecad ku lalangawan , caay kalecad ku sapilihay, cayay lalecad ku binacadan atu sayku cayay kalecad ku talakaw , malecaday a tukay ; u cancacanan nu tukay caay kalecad , nikacakat nikaudip masasibay tuway.今天的耶路撒冷，是一個對比強烈的城市。不同文化、不同宗教、不同民族、社會不同階層，同處一城；城市的東西兩部分截然不同，發展水平懸殊。

Malumanay a tukay ya-huwa-men nu tipan a Ey-lu-sa-len “1967 amihcaan naw u yi-se-li- a tukay” nuaydaay sa nu yi-se-li tatelungan tu tukay itini ayda, “anu duduc han pasayda I nu tipan caysep a kuli , nu i te-la-ya-hu a kitidaan nu ku-ca-ta a kitidaan .

老城雅法門以西的西耶路撒冷（1967年以前屬於以色列的市區）是現代以色列的核心地帶（如果再繼續向西數十公里，就是以特拉維夫為中心的「古什·但」區域），

U malumanay a tikay nayi walian ,amisan timulan lu a masasuayaw tu Ey-lu-sa-len “ 1967 amihcaan nadikudan sa u yi-se-li mukiayaw tini mueneng sicengan itini atukay” nika u alapu atademew ku tuceken .而老城及其東、北、南三面的東耶路撒冷（1967年後以色列占領的爭議區域）則以阿拉伯人為主。

u misitekeday sa u ahebal nuytuniay pala cay a cubu nu kuli , maliwliw nu langat kuEy-lu-sa-len a m

alumanay a tukay , dumasa mala sip ku sasinziyaan atu binacadan nu kapulungan :yu-tay a kitidaan , ya-may-ni-ya atu mu-se-lin a kitidaan .最特別的地方是面積只有1平方公里，被一圈城牆所圍繞的耶路撒冷老城，其中又分為4個宗教與種族聚居區：猶太區、基督徒區、亞美尼亞區和穆斯林區。

Ey-lu-sa-len utatelungan a kawaw sa nu kiwkay anikacalawcaw , maydih amin itini; yu-tay-a milihayay atu tipanay a cabeng atu sen-tin-san , yi-se-lan atu yin-tin-cin-cen atu a-sa-ke-cin-ce ,atu kilisetukiw nu sen-mu a kiwkay atu ku-lu .耶路撒冷最重要的也引起重大爭議的宗教聖地，均位於此處：猶太教的西牆和聖殿山、伊斯蘭教的圓頂清真寺和阿克薩清真寺，以及基督教的聖墓教堂和苦路。

nadikudan nu 400 amihcaan “ katukuh 586 amihcaan su-li-men a kiwkay pecian” u sasakamun u sayaway a lalihayay itawya sa , itawya malingatu nu su-li-men mapatay a’930” a mihcaan ,i amisan 10 a ciid nu maletakay a tahekal , patideng tu yi-se-li a kanatal .

此後的400年（直到前586年所羅門聖殿被毀）被稱為第一聖殿時期，這一時期開始於所羅門去世（前930年），北方10個支派分裂出去，成立以色列王國。

nay ci ta-wiyan nu su-lu-men a mikuwanay sa , Ey-lu-sa-len naw u namaka timulay a yu0tay nu kanatal a tukay , tanayu makaala tu 300 amihcaan .在大衛和所羅門後裔的統治下，耶路撒冷仍然是南方猶大王國的京城，長達300多年。

nuayawan nu 722 amihcaan, sin-ya-su a kanatal demecen nuheni ku amisay nu yi-se-li a kanatal.

前722年，新亞述帝國征服北方的以色列王國。

Nuayawan nu 607 amihcaan, sin-pa-lun-ti- akanatal ci ni-pu-ciya-ni-sa sakalu milepacaw tu Ey-lu-sa-len wawaay henay a sakakaay ci yi-ya-cin atu katuuday nu kakitaan dakepen naming amupulul i pa-pi-lun a papululan.

前607年，新巴比倫帝國國王尼布甲尼撒二世攻破耶路撒冷，年輕的國王約雅斤和大多數貴族均被擄到巴比倫囚禁。

i si-ti-ciya mukelid sa , Ey-lu-sa-lenpaculi ci pa-pi-lunan mikiayaw , 588 amihcaan ni-pu-ciya-ni sakatu a siki mukelid tu hitay milepacaw tu Ey-lu-sa-len .在西底家的領導下，耶路撒冷反抗巴比倫的占領，前588年尼布甲尼撒二世率領大軍圍攻耶路撒冷。

18 a bulad nadikudan , pa-pi-lu a hitay mikiayaw mueneng tina tukayan mamin pecian nu heni , u cabeng nu langat papeci, u kiwkay tuduhan , tabakiay a kiwkay I labuay a ekim nu cancanan mamin alan ni pa-pi-lun.

18個月後，巴比倫軍隊占領並摧毀這座城市，城牆被毀，聖殿被焚，聖殿中大批的金銀器皿則被帶到巴比倫。

ni-pu-ci-ya-ni sa malubu nu si-ti a luma’, nuayawan nida mupatay tu katuuday a wawa, mikulawit tu mata nu si-ti aluma’ bidiki ku sapi siket pataydan nu ayawan ni pa-pi-lun .尼布甲尼撒俘獲西底家，在他眼前殺了他的眾子，並且剜了西底家的眼睛，用銅鏈鎖著帶到巴比倫。

Kitidaan nu Ey-lu-sa-len tini i 31°47′N 35°13′E ;tini nu yu-tay abuyu’am i timulan nu talakaway, pasu u cukana hanany a buyu’ atu se-ke-pu-se a buyu’ . Ey-lu-sa-len nu malumanay atukay u talakaw nida sa 760 mi.耶路撒冷的地理坐標是31°47′N 35°13′E；位於猶大山地南部的高原，包括橄欖山和斯科普斯山。耶路撒冷舊城的海拔高度約為760米。

u maminnay nu Ey-lu-sa-len u liwliw nidaayda sa maacaacak maliwliwnu diheb ztu makedalay a bukelal matabu , wiyda satu u amisan maadiadih kunikakedal .整個耶路撒冷周圍被山谷與乾涸的河床所包圍，只有北面不是十分明顯。

tini i Ey-lu-sa-lenidaw k ulu a diheb masametek maadih ; u ci-lu-a diheb, sin-nen-ce-a diheb atu tay-lu-pu-he a diheb , tini i Ey-lu-sa-len nu timulan a tukay masasuala . 在耶路撒冷有3道明顯的山谷：汲淪谷、欣嫩子谷和泰羅普河谷，在耶路撒冷城南交叉。

u si-lun a diheb macalaway tu malumanay a tukay nu walian , yu masacukanaay atu tukay malaliyas . u sin-nen-ce a diheb tini i Ey-lu-sa-lennu tipan sa I sisiw nu sadikuday sakamusa u mahidaay u papululan kuytiniay sa .

汲淪谷經過舊城以東，將橄欖山與城市隔開。欣嫩子谷在耶路撒冷的西面，在聖經末世論中是地獄的象徵。

tay-lu-bu a diheb sa tini i nutipan a tapiinan , micapi tu aydaay a ma-se-ke a kitidaan , pasayni i timulan- walian timulan micumud tu si-lu-yace . ayda, tay-lu-pu-a duheb nu balad nu matenesay pinatu a malebut nu mihcaan tayni idiheb masaupu muatul tu mapeciay a cancanan kyu malimek masinga .

泰羅普河谷位於西北方，靠近今天大馬士革門的位置，向南-東南注入西羅亞池。今天，泰羅普河谷大部分已被過去數千年來山谷內堆積起來的碎片所掩藏。