Guangfu
satangahan
mikawaway-kalumyiti
Guangfu (光復鄉) a sakuwan ku Hualien. kumud nu kalesakan, 131.63 km². （kalesakan nu linpanti 28.44 km², kalesakan nu pawliwti 5.67 km²）, u kasabinawlan, 10,741 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 3,865 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 6,982 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 65%(Pangcah) ku kasabinawlan. u Pangcah ku sakalaniyazu’.
nikasakuwakuwan
mikawaway-kalumyitiGuangfu mala 14 a cuwen atu 9 ku niyazu’.
kina 9 a niyazu’sa, Tafalong （太巴塱部落）, Fata’ an（馬太鞍部落）, Laso‘ay （拉索艾部落）, Alolong （阿囉隆部落）, Sado（砂荖部落）, Kalotong（加里洞部落）, O kakay （烏卡蓋部落）, Atomo （阿陶模部落）, Fahol（馬佛部落）.
光復鄉，在未設治前名叫「馬太鞍」，昔日家家戶戶都種植樹豆，所以光復鄉又被稱為樹豆的故鄉，樹豆阿美族語叫珐太鞍﹝Fataan﹞，馬太鞍因而得名。
u Guangfu a kenis, i ayaw nacaay henay a patideng a nipangangan sa u "Bataan", i mahida sa payluma’an sa mamin a paluma tu daung ku itiniay, kyu ina Guangfu a kenis sa kaidaw nu singangan tu sibataanay a niyadu’ han a pangangan, u bataan sa sanu Pangcahen a imi sa u (Fataan). kyu na makayni kina sikatineng nu hekalay.
台灣光復後，國民政府遷台，民國三十六年設治，為紀念台灣光復，正式易名為光復鄉。另有一說，謂光復鄉馬錫山狀似馬鞍，因而得名叫馬太鞍，這可能是望字生義，想當然爾的說法，地方耆老及文史工作者不認同此說，一般咸認為應以前說較為正確。日據時期則稱「上大和」。據縣治記載，自「清」時即有「馬太鞍社」「馬佛社」「沙荖社」「太巴塱社」等原住民聚居，隸屬台東州，由秀姑巒撫墾分局管轄。
kademecan nu Taywan ku Dipun i nu dikudan sa, taynien nu siyehu nu kokomintu i Taywan, i tuluway a bataan idaw ku enem a mihcaan mapatideng, u sapikining tu mapanukas ku Taywan sananay, palucek a kasingangan tu Guangfu a kenis. kaidaw nu masadumaay a kamu ina ngangan nu Guangfu sa mahida ya Masisan hananay a buyu’ mahida u aenengan nu subayu’ ya bataan, kyu sipangangan han tu ya Bataan, hakay sakahini nina ngangan sa misasengi tu pitengil sulcad han tu a misulul tu sulit, sikatanay sananay a nakamuwan kuyni, nika u niyadu’ay a kalas atu u musakawaway tu sakay laylayay a tademaw, caay pisulul tu kasahini nu pipangangan, katenilan a nipidateng sa kau nu kasumamaday tu ku sapangangan sa a maylunguc tu sapalucek.i kaDipunan sa u "san-ta-he" han. masulitay i ulic nu pikuwan a likisi sa, namakay i nu hungtiay a ziday sa idaw tu ku "Bataan a kaysiya" "Ma-fu a kaysiya", "Salaw a kaysiya", "Tabalung a kaysiya" kayadah nu kasaupuan nu binawlan. sanu Pusungay a kenis, sanu Siw-ku-lu-wan a sauwacay mamikuwanay tu patadasayay a masakaputay i tida.
日本佔據台灣後，設花蓮港廳，在現有的光復鄉境內，分別隸屬於鳳林郡的鳳林街及瑞穗街行治。台灣光復後，首任縣長張文成於下鄉巡視時，認為本鄉人口稠密，工商業發達，已具備設鄉之條件，因而當時之地方士紳如：梁阿湖、黃福壽、鄭財旺等諸先生力倡應單獨設鄉，以利地方建設及發展。迨至民國三十六年三月一日經奉准正式成立設鄉，為紀念本鄉係於台灣光復後新設之鄉鎮，遂定名為「光復鄉」，此乃本鄉命名之緣由。
pidebungan nu Dipun kina Taywan sa, idaw ku nipatideng tu sikalecad tu Kalingku kingsehu a mamukelawsakaputay, ina Guangfu sa i labu tu a mapakuwan, masa nu Funglin atu ya Mizuhu a maci pulung han a mukuwan. mademec ku Dipun piliyasen tu sa, sayaway nu kyenciw ci Can-uwen-ceng taydaen misaliyut a zizaw tu kenikenisan sa, nu nadateng nida tu Guangfu mitapal tu kaidaw nu tademaw tada macacelcel tu sa, u sakay kikayay atu misiwbayay kalabangbangan, mahtaneng a masakenis tu kamukelaw, sakacaluway nu sikacakat tu silacul a paayaw. kyu i tuluway a bataan idaw ku enem a mihcaan i tuluway a bulad cacay a demiadan masulul a patideng tu daduducan a yakuba, sikaydih a pikining tu namapanukasay i nudikudan nu Dipun a kaidaw sa, sipangangan han tu ya "Guangfu", uyni sa nu sikaydaan nu cacaliwayan nu kawaw a lalekalan.
此後劃鳳林街之大安、大同、大平、大馬、大進、大全等以上六個村﹝屬太鞍社）、加上東富（舊名加里洞、阿多莫）、西富（舊名馬佛社）、南富（砂荖社）、北富（舊名溪州仔、智羅溪）等四個村（以上四村統屬太巴塱社）及屬瑞穗街之大富（舊名加禮彎）、大豐（舊名管真巷）、大農（舊名大農場）、大興等三個村（舊名岡界）（以上四村共稱大和）結合成為一個行政區，當時全鄉人口僅有13,758人，均屬光復鄉管轄。
i nu dikudan a nipaybalucu’ a kasikawaw sa pabacuen kya nu Hung-linay ya Taan, Tatung, Tapin, Tama, Tacin, Tciyen, enemay a niyadu’, (nu i Tayan a siyakay) cunus han tu ya Tung-hu (malumanay a ngangan Ciyali-tung, Atu-mo), nutipan ya Sihu (malumanay a ngangan Mafo-se), nutimulan sa Nan-fu (Salaw-se), kaamisan ya Pihu (malumanay a ngangan sa Sico-ce, Celo-si) sepat ku niyadu’ (ina sepatay a niyadu’ sa masa nu Tabalungay a nipikuwan) atu nu Mizehoay a maci ya Tahu hananay (malumanay a ngangan sa u Kaliya-wan han), Ta-hung( malumanay a ngangan sa u Kuwan-cen-siyang), nu Tanun (malumanay a ngangan sa u Tanun-cang han), Tasing tuluay a niyadu’ (malumanay a ngangan sa u Kang-ciye) (sakasepatay a niyadu’ sa pulung han a pangangan tu ya Tahe han) masakapud tu duducan a kubu, i mahida sa u pulung nu i labu nu kenis sa hamin han a maysausi kaidaw nu tademaw sa, kaidawan tu 13,758 katuud nu tademaw, masanu Bataanay a kakuwanan.
sakay nu kitidaanay papuhekalay (地理環境)
mikawaway-kalumyiti本鄉位於花蓮之中區，在東部的花東縱谷上，行政區轄屬花蓮縣，地處中央山脈與海岸山脈之間陝長的河谷平原之中部，
它北連鳳林鎮、萬榮鄉，南接瑞穗，東鄰豐濱。
本鄉東近海岸山脈，西傍中央山脈，地處二大山脈之間，登上馬錫山遠眺，一片蔥綠田野，好一幅美麗的圖畫。
u kenis nina Guangfu sa katanayaan nu kalingku sa iteban ku pieneng, iti Kalingkuay atu nu Pusungay a cacaliwayan a dihep, daduducan a pikuwan nu kalingku kingsihu, nikasadit sa iti Cung-yang a buyu’buyu’an atu nu dadipasanay a buyu’buyu’an i teban nu kailabu, ya masatanayaay a sauwac atu enal. malalitin atu nu Funglin a kenis, atu Wan-vieng, nu timulan sa malalitin atu Mizuhu, nuwalian sa malbiyaw atu Bakung. u kenis nu Guangfu sa sawalian micapi tu masabayuay a buyu’buyu’an, nutipan sa miida tu Cung-yang a buyu’buyu’an, kitidaan sa iteban nu tusaay katabakiay a buyu’buyu’an, pikayakay tuya Masisan hananay a buyu’ micukulay sa, langdaw saan ku kasaenal nu bukebukelalan, mahida u nu bangcalay a nikulitan a mapabacu.
kasaidaw nu katuud nu tademaw (人口結構 )
mikawaway-kalumyiti本鄉俗稱「馬太鞍」，早期僅有少數阿美族原住民聚居，阿美族是母系社會，男人入贅女方﹝阿美族語叫galabow﹞，男方在入贅前需在女方家裡義務工作一段時間，三個月或一年半載不等，有如觀察期，或稱試婚期，這段期間.
ina kenis kasinganga sa "Bataan" han, i kasumamadan sa na u caay kapapinaay nu Pangcah ku muenengay a binacadan i tini, pasu u Pangcah a binacadan masa nu winaay a pikelid tu sakay siyakay, u tatama sa mamikadabu i kakadabuan (ina nu Pangcah a kamu sa u Galabow) sa, u tatamaan a tademaw anu i ayaw nu pikadabuwan sa, taydaen i luma’ nu tatayna maluk makaala tu cacayay a mihcaan katenes, atu tuluway caay sa pangkiw a mihcaan caay kalecad ku tatukian, mahida u pikantuk tu maytapal, nu duma a kamu sa u mitanamay tu kalacawaan sa, i kahinian a ngatu sa.
男方如好吃懶做，或有其他不良習性，馬上會被淘汰，所以男人必須身體強壯，能刻苦勤勞，有良好的表現，才會得到青睞，女主人是一家之主，男人負責農耕及較粗重之工作。清咸豐七年開始有閩、客籍人士自本省西部陸陸續續東遷來此定居，以從事商業及農墾為主，漢人大多男婚女嫁，但也有入贅者。
anu makasic ku tatama sa, atu kaidaw nu caay katatudung nu nina, kasenun a han a mapaales. kyu u tatamaan a udip sa a tanuktuk sa kaidaw nu icelang, malalukay caay katalaw tu ngelu, mapaadih tu ku sakay hekalay, i tawya a sikaydih nu kakadabuan, u tatayna sa u sitatungusay i luma’, u tatama sa sakay umah ku dadimataen a kawaw, ba’ketay amin ku mamukuen. i kaHulaman Cing-siyen-hun hananay a ziday sa taynien tu nu Layak, Ngayngay a tademaw micumud, i nutipan nu Taywan kakilukilul sa taynien nuwalian mabulaw mueneng, u mamisiwbay atu maluk ku sasitungus nu heni, u Layak sa katuuday sa nikalacawaan, u tatayna ku micumuday i luma’ nu tatama, nika idaw tu ku mikadabuay a tademaw.
台灣光復後，民國三十八年間國民政府播遷來台，始有大陸福建、廣東等地之大陸籍人士陸續遷入，大部份是退除役軍人，在此落腳成家立業，因而人口結構多元，可謂民族之大熔爐，民風樸實、勤儉奮發、彼此通婚，族群融洽。
mapanukas nu Dipun kina Taywan i nu dikudan sa, i kaHulaman tuluway a bataan idaw ku walu a mihcaan taynian nu kokomin a cenhu itini, kaidawan nu Taluay ya Huciyen hananay atu Kuwang-tung hananay a kitidaanay a tademaw mabulaw tayni mueneng, katuuday ku mitayguay nu hitay a tademaw, itini satu patideng tu misaluma’, kaidaw nu sasakawawan, kyu u nikalacukedan sa masaduma ku kalalacal, tatenga’ masa nu binacadanay a macacamul, u tineng tu sikad sa hida sa utunasi, maylay aca tu sakamukelaw, masasunamuh a kalacawaan, u kasaupu nu binacadan sa mangaay amin damsay amin.