Iran

u Iran (伊朗) sa i labu nu Asia, itiza i 32 00 N, 53 00 E

u ahebal nu lala’ mapulung sa 1,648,195 km².

u ahebal nu lala'ay sa 1,531,595 km², u ahebal nu nanumay sa 116,600 km².

hamin nu tademaw sa 82,801,633.

kakalukan umah sa 30.10%, kilakilangan umah sa 6.80%, zumaay henay umah sa 63.10%.

caay kau cabayay a kanatal nu Taywan.

伊朗伊斯蘭共和國（波斯語：جمهوری اسلامی ایران‎，Jomhuriye Eslâmiye Irân，[dʒomhuːˌɾije eslɒːˌmije ʔiːˈɾɒn]），通稱伊朗（波斯語：ایران‎，Irān，[ʔiːˈɾɒːn] ( 發音) ），1501年之前很長一段歷史時間被外界稱波斯[註 2]，位於西亞，為中東國家，其中北部緊靠裏海、南瀕波斯灣和阿拉伯海。

Iran Islam kapulungan masakaputay a kanatal, Iran Pou-s a kamu‎, Jomhuriye Eslâmiye Irân Iran han a pangangan,, iayaw nu 1501 a mihcaan kananayu’ pinaay tu a lalay a demiadan nu zumaan a kanatal panganga han tu Iran, tini i nuwalian nu Asia, nu inutebanan nu wali a kanatal, pulung ii satipan micapi tu Ii-hay, nutimulan micapi tu Pou-s-wan atu A-la-pou a bayu.

人口8320萬人，為多民族國家，其主體民族為波斯人，約占總人口的52%，其餘有亞塞拜然人、庫德人、阿拉伯人等。官方語言為波斯語。伊斯蘭教什葉派的十二伊瑪目宗（信眾超過全國人口的90%）為伊朗國教，憲法承認的其餘教派有伊斯蘭教遜尼派、祆教、猶太教、基督宗教等。首都為德黑蘭。

u tademawanan 8320 a mang ku tademaw, u katuuday a binacada nu kanatal, angangan binacadad nu Pou-s a tademaw, u pulung nu tademaw pakala tu 52%, nu zuma izaw ku Ya-sai -pay-zan a tademaw ku kou-te a tademaw, A-la-pou a tademawan, kanatal a kamu nu Pou-s-wan a kamu. I-s-lan cyaw nu Sen-ye a sakaput tu sabaw tusa I-ma-mu a singku ( u sinziya matabesiw ku 90% u hamin nu kanatal a tademaw) u kanatalay nu Iran a kiwkay, palatatengaan nu hulic u zumaay a singku izaw ku I-s-lan a singku, sun-ni a sakaput, siyen a singku,yu-tay a singku, ciwlu a singkuan. kahenulan a tuse u te-hiye-lan.

tapang tusu nu kanatal (首都)

u tapang tusu nu kanatal sa u Tehran.

kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)

kakining nu kanatal demiad sa 1 bulad 4 demiad.

tabakiay a tapang nu kanatal (元首)

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Hassan Rouhani (Hasan．Luhani 哈桑·羅哈尼), 1948 a mihca 11 a bulad 12 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu Iran (伊朗) ayza, micakat a demiad sa i 2013 a mihca 8 bulad 3 demiad.

cunli (總理)

u cunli nu Iran (伊朗) ayza sa ci Hassan Rouhani, micakat a demiad sa i 2013 a mihcaan 8 bulad 3 demiad.

laylay (歷史)

伊朗古稱波斯，在公元前28世紀建立的古埃蘭王國和之後建立的米底王國是伊朗高原文明的發源地。到公元前550年，由居魯士大帝建立了大一統的古代大帝國波斯帝國。公元7世紀中葉，波斯的薩珊王朝被阿拉伯征服，包括伊朗高原的中東地區開始伊斯蘭化，而曾占統治地位的祆教則日漸式微。

Iran kasumamadan Pou-s han pangangan, ayaw celah nu 28 a mihcaan patizeng tu Ku-ay-lan hungti a kanatal atu zikuzan patizeng tu Mi-ti hungti a kanatal nu Iran macakatay a syahuy a lalayan a kakitizaan. kutukuh ayaw celah tu 550 a mihcaan, ci Ci-lu-se a hungti patizeng tu pulung nu kasumamadan a ziday nu tabakiay a hungti a kanatal nu Pu-s a hungti a kanatal. celah tu pitu a mihcaan tu cung-ye, Pou-se nu Sa-san a hungti a mihcaan mademec tu nu A-la-pou, pasu talakaway nu Iran a buyu’ nu inutebanan nu walian a kakitizaan malingatu masa I-s-lan tuway, na mikuwanay tu siyen a singku haymaw satu a malawpes.

kasumamadan a ziday (古代時期)

包括伊朗在內的西亞（又稱中東地區）遠在舊石器時代已有先民居住，約3000年前已建立一些邦國，當時曾稱為埃蘭，然後又先後經歷了亞述、米底王國、阿契美尼德王朝等。西元前4世紀中葉，波斯的阿契美尼德王朝國力式微，遭馬其頓王國亞歷山大大帝所滅。亞歷山大大帝死後帝國分裂，伊朗一帶落入塞琉古帝國手中，之後又經歷了波斯的安息和薩珊王朝。

kasumamadan a ziday pasu Iran a Si-ya ( pangangan aca tu Cung-tung a kakitizaan) i baat tu malumanay ba’tu a ziday izaw tu ku tuas muenengay , ayaw nu tulu a bataan a malebut a mihcaan patizeng tuway tu zuma a sakaput a kanatal, itawya na panganngan han tu A-lan, zumasatu kilul namilawat tu Ya-su,Mi-ti a hungti a kanatal, A-cye-me-ni-te a hungti a mihcaan. ayaw celah tu sepat a mihcaan cung-ye, Pou-se a A-cye-me-ni-te a hungti a mihcaan caay tu ka icelang ku kanatal, Ya-li-san-ta a tabakiay hungti a kanatal masibek malawpes nu Ma-ci-tun hungti a kanatl. Ya-li-san-ta a tabakiay hungti a kanatal mapatay tu hawsa maliwasak tu ku kanatal, Iran a sakuwanan mucelem tayza i lima nu Say-liw-a kasumamadan hungti a kanatal, zikuzan satu namilawit aca tu Pou-s a kabelecan a demiad atu Sa-san hungti a kanatal.

kasumamadan tu nu ayzaay a mihcaan (中古與近代時期)

637年，阿拉伯帝國的穆斯林軍在卡迪西亞戰役打敗波斯薩珊王朝的軍隊，攻占其首都泰西封，開始了伊斯蘭對波斯的征服，同時也終結了波斯地區的瑣羅亞斯德教文化。倭馬亞王朝後，蒙古帝國入侵並滅亡了伊朗一帶的小國，並建立了伊兒汗國，後汗國滅亡，帖木兒帝國又相繼統治伊朗。

637 a mihcaan, A-la-pou hungti a ziday si-mu-lin a hitay i Ti-si-ya a ngangayaw mademec ku Pou-s-sa-san a hitay, micumud milala tu zumaay kahenulan a tuse nu Tay-si-bung, malingtu tu I-s-lan midemec tu Pou-s, namahiza sa malawpes tu ku Pou-s a kakitizaan nu Sow-luw-ya-s-te nu singku a lalangawan. Wo-ma-ya a hungtian a ziday hawsa, Mung-ku a kanatak midebung tu pitatay tu nu Iran adidi’ay a kanatal, patuzeng satu tu I-la-han a kanatal, zikuza satu malawpes mamatay ku Han a kanatal, Tiye-mu-al kanatal yu lalid sa aca mikuwan tu Iran.

hekal a lala’ (地理)

伊朗東鄰巴基斯坦和阿富汗，東北部與土庫曼接壤，西北與亞塞拜然和亞美尼亞，以及國際上屬亞塞拜然的納希切萬自治共和國為鄰，西接土耳其和伊拉克（庫德斯坦）。國土面積為1,648,195平方公里，國土主要位於伊朗高原上，氣候較為乾燥。

Iran nuwalian belaw u Pa-ci-s-tan atu A-bu-han, nuwalian nuwamisan matatules ku lala’ atu-Kou-man, satipan nuwamisan u Sa-pay-zan atu Ya-mei-ni-ya, atu kitakitan tungusay nu Ya-sai -pay-zan nu Na-si-cye-wan a misatekeday kapulungay masakaputay a kanatal malabelaw, satipan matatules tu Tu-al-ci atu Iraq (kuw-te-s-tan). lala’ nu kanatal 1,648 pinbwng kungli, lala’ nu kanatal angangan i tini i talakawawy a buyu’ nu Iran, maacakayku demiad.

地貌大多是由高原、盆地或山脈所構成，只有在海邊的一小部分是平原。境內最大的高原為伊朗高原。人口較多的西部是多山地形，由高加索山脈、札格羅斯山脈和厄爾布爾士山脈等構成。整體而言，伊朗大多數地區屬乾燥或半乾燥氣候，降雨集中在十月至四月間，平均年降雨量在250公釐以下。

u liwliw nu lala’ hatu u talakaway a buyu’, masahelungay a lala’ atu buyu’an a nikasabuyu’ , uyza dada’ i dadipasan u adidi’ay a enal. lalabu u satabakiay talakaway a buyu’ u Iran a buyu’an, u tademaw katuuday i satipan u buyu’ amin ku liwliw, u Kau-ciya-su a buyu’an, Ca-ke-lou-s a buyu’an atu e-la-pu-al-se a buyu’an a nikasabuyu’an. uyni a kamu, Iran a kakitizaan a demian u tatungusa ku akuti’ maudad sanad i cacay bataan a bulad katukuh i sepatay a bulad a laed, palecad tu mihcaan niditekan tu naudadan i sasa nu 2250 a kungli.

cen-ce (政治)

伊朗是一個由什葉派主導的伊斯蘭共和制國家。伊斯蘭教在伊朗擁有至高無上的道德權威，是公共生活的最高準則。伊朗的建國領袖即明確拒絕西方民主體制，首任最高領袖霍梅尼清楚地表示，在理想的政體中，國家權力應該由烏理瑪執掌，議會僅有有限的權力。伊朗的穆斯林激進派在二十世紀八十年代將本國歸入「意識形態指導型」國家，同蘇聯並列。

Iran nu Sen-ya sakaput ku mikeliday tu I-s-lan kapulung masakaputay lekec a kanatal. I-s-lan a singku i Iran u satalakaway kasenengan sitinengay a mililid tu binawlan, u tatungusay nikapulung nu kauzipan. Iran patizeng tu kakelidan nu kanatal mahapinang makai tu nu satipan nu binawlan nizatengan a lekec, u saayaway nu mikeliday ci Hou-mai-ni hapinang sa musakamu, i nizatengan a pulung a kawawan, kanatal nu situngusay tatengaay ci U-li-ma ku situngusay a mikawaw, i tatengilan u sitatungu situlas tu. Iran a Mu-s-lin u macakenuhay a sakaput i tusa a kasumamadan a mihcaan i walu bataan a mihcaan a pacumud tuynian a kanatal, mahiniay a nizatengan u pasubanay tu kanatal, palalecad han tu Su-liyen.

sakikalisiw (經濟)

根據國際貨幣基金組織的數據，2012年伊朗的名義國內生產總值為5489億美元，居世界第21位，人均為7207美元，居世界第76位；購買力平價的國內生產總值為9974億美元，居世界第17位，人均為11395美元，居世界第78位。

duduc tu nu kitakit a kalisiw nu pisuped a sakaput a nisulitan , 2012 a mihcaan Iran a ngangan kaizaw kalisiw nu kanatal pulung nu kasiaca 5489 a yi’ nu Amelikaay a kalisiw, u ngangan i kitakit u saka tusa a bataan izaw ku cacay, u tademaw palalecad tu nu Amelikaay a kalisiw 7207, u kasingangan i kitakit u saka pitu a bataan izaw ku enem, u picakay palecad tu aca nu kanatal ka izaw nu kalisiw pulung nu kasiacay 9974 a yi’ ku kalisiw, kasingangan i kitakit a singangan u sakasabaw pitu, u tademaw a palalecad tu kalisiw 11395 a kalisiw nu Amelika. u kasingangan i kitakit u saka pitu a bataan izaw ku walu.

伊朗經濟以石油開採業為主，伊朗的石油化工、鋼鐵、汽車製造業也比較發達，電子工業、核工業、計算機軟硬體業發展很快。伊朗的機械製造業有了長足的進步。胡齊斯坦為石油工業區與重要出海門戶。伊朗的石油出口是經濟命脈，石油生產能力和石油出口量分別位於世界第四位和第二位。伊朗是石油輸出國組織成員。

Iran a sakikalisiw u tapang u piala tu simal, Iran simal nu kikay, mukin kazizeng macakat ku nipisanga’, pulung telayay a kusi, he-neng a kusi, asipki tinnaw a kusi kalamkam malaad. Iran misangaay tu kikay a kusi matenes tu kunikacakat. u Bu-ci-s-tan u simal a kusian u kahenulan a panan nu sakatabayu. Iran a sakikalisiw u nipacakayan tu simal, kaizaw nu simal atukayadah ku nipacakayan tu simal i kitakit u saka sepat atu saka tusa ku ngangan.

美國自伊斯蘭革命後就從未進口伊朗石油，而歐盟也已對伊朗實施制裁，禁止成員國與伊朗續簽石油進口協議。2005年末，中國與伊朗簽署了一項價值1000億美元的石油合作協議，成為該國重要的石油貿易夥伴。

Me-kou napasumad tu syakay hawsa caay tu pacumud tu simal nu Iran, u Ou-mung satu mikawaw mipatut tu sakay Iran, pasatezepan tu sakaput a kanatal Iran lalid sa matatelek misukapah tu sapacumud tu simal. zikuza tu 2005 a mihcaan, Cung-kou atu Iran masasepaw tu cacay lice u aca cacay a malebut a yi’ ku kalisiw u simal makakadung masunngaay. uyni a kanatal mala kahenulan a cabay u paliway tu simal.

tademaw (人口)

伊朗曾一度實施計劃生育政策。2012年8月2日，伊朗衛生部証實，伊朗已經廢除計劃生育政策，希望能夠迎來一個「嬰兒潮」，令伊朗人口增加一倍。

Iran nacacay mikawaw sibalucu’ tu lalekuen tu sapulecuh. 2012 a mihcan walu a bulad tusa a demiad, Iran a acek yayan a patatenga’, Iran mapalasawad tu ku lekakawaw tu sapulecuh a lalekuan, adasay taneng a izaw ku lutungay a likid, mitulun tu Iran amicunu tu kayadah nu tademaw.

lalangawan (歷史)

伊朗在藝術、音樂、建築、詩歌、哲學、傳統和思想體系，都具有悠久的歷史。

波斯語已有超過2,500年的歷史，留下了可觀的文獻記錄。波斯文學舉世都予以很高的評價，詩人如：哈菲茲、魯米、歐瑪爾·海亞姆、尼扎米、薩迪·設拉茲和菲爾多西等留下許多佳作，伊朗詩韻和歌詞的優美，也獲得全世界的讚譽。

Iran i nalimaan, dadiw, nipatizang, sakazahkez a dadiw mipudacay micekiway, kasumamadan pulung nizatengan, kasumamadad a ziday matenesay tu a laylay. Pou-s a kamu matabesiw tu 2,500 a mihcaan a laylay, nisumelaidan tu kapahay a azihan tu masulitay i cudad.Pou-s a kuhaku sitangahay u siacaay, misulitay tu sakazakec a tademaw mahiniay :ci Ha-beyce,Lu-mi, Ou-ma-al-Hay-ya-mu, Ni-ca-MI, Sa-ti-Se-la-ce atu ci Be-al-tu-si nisubelidan yadah ku kapaha a nisulitan, Iran a dadiw a ngihah atu nisulitan a dadiw damsay salungan, mapailay tu nu kitakitay.

sakauzip (生活)

gaga (科技)

伊朗總統艾哈邁迪-內賈德於2008年8月15日宣布，伊朗將會於近期發射本國第一顆自行研製的人造衛星。用於發射衛星的火箭和發射架等設施完全由伊朗自行研發。據伊朗通訊社祚8月17日援引軍方發表的聲明說，軍方當天成功發射「信使號」火箭，並將一顆名為「希望號」的自製人造衛星送上太空。

Iran a cungtung ci ay-ha-man-ti-niy-cya-te i 2008 a mihcaan walu a bulad saba lima a demiad musakamu, Iran a caay ka tenes a mipana’ tu saayaway nu kanatal nu uzipay nicekiwan nisangaan tu nu tademaw nisangaan a uysin. sapipana a uysin lamal acin atu pidamaad nu sapipana’ u pisanga’ u Iran nu uzipay nicekiwan nisangaan. duduc tu nu Iran a pakatinengay i walu a bulad sabaw pitu a demiad mililid tu hitayan a patahkal tu kamu, u hitay tuyaan a dimiad malaheci tu kunisangaan’ u pakatineng a bacu tu lamal acin, satu ya cacayay pangangan han tu (maydih bangngu) han. nu uzipay nisangaan a uysin patayzaen i taykung.

cacililan (交通)

伊朗境內計有公路179388公里（2003年），鐵路8367公里（2006年），機場331座（2007年），河運航道850公里（2006年）。

Iran a caculilan i kanatal nisulitan izaw ku nubasu zazan 179388 kungli ( 2003 a mihcaan), silamalay a zazan 8367 kungli ( 2006 a mihcaan), pahikukian 331 a pahikukian (2007 a mihcaan), nu nanumay a sapiculu’ a zazan 850 kuli (2006 a mihcaan).