Laiyi

Laiyi (來義鄉) a sakuwan ku Pingtung. kumud nu kalesakan, 162.27 km². （kalesakan nu linpanti 70.84 km², kalesakan nu pawliwti 86.37 km²）, u kasabinawlan, 7,556 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 2,230 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 7,327 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 97%(Paiwan) ku kasabinawlan. u Paiwan ku sakalaniyazu’.

Laiyi

nikasakuwakuwan

Laiyi mala 7 a cuwen atu 10 ku niyazu’. kina 10 a niyazu’sa, Kuljaljau（古樓部落）, Vungalid（望嘉部落）, Payljus（白鷺部落）, Calasiv（丹林部落）, Tjuwaqau（大後部落）, Siljevavav（喜樂發發吾部落）, Tjana’asiya（義林部落）, Pucunug（文樂部落）, Tjalja’avus（來義部落）, Takamimura（高見部落）.

來義鄉（排灣語：Rai）位於台灣屏東縣內東部中段，北臨泰武鄉，東鄰臺東縣達仁鄉、金峰鄉，西鄰萬巒鄉、新埤鄉，西南連枋寮鄉，南接春日鄉。人口約7.4千人，為屏東縣八個山地鄉中人口第二多者（僅次於三地門鄉）；鄉內居民以台灣原住民排灣族為主，為全臺灣原住民排灣族人口最多的行政區。

Laiyi akuwan(來義鄉) Paiwan a kamu Rai, tini i Taywan labu nu Ping-tung akuwan tawalian i tepang, nuamis nacapi i Taiwu a kenis, nuwalian, nuwalian macapi i  Taitung akuwan Daren a kenis, Jinfeng a kenis, nutipan macapi ku Wanluan a kenis, Sin-py a kenis, nutipan nutimulan patatuling tu Fang-kiaw a kenis, mitulaes tu timulan tu Zung-za a kenis, tademaw izaw ku 7.4 melebu a tademaw, uyza u Ping-tungay akuwan a katuuday  i buyu’ay a binacadan u sakatusa u katuuday a tademaw, “uyni dada’”, uynuan a kenis angangan u Paiwan a binacadan, uyza amih a kanatal u pikawawan u angangan.

Laiyi mala 7 a cuwen atu 10 ku niyazu’. kina 10 a niyazu’sa, Kuljaljau（古樓部落）, Vungalid（望嘉部落）, Payljus（白鷺部落）, Calasiv（丹林部落）, Tjuwaqau（大後部落）, Siljevavav（喜樂發發吾部落）, Tjana’asiya（義林部落）, Pucunug（文樂部落）, Tjalja’avus（來義部落）, Takamimura（高見部落）.

laylay(歷史)

來義鄉屬排灣族原住民的活動範圍，境內是以屬其兩大分支之一Vuculj「布曹爾亞族」中的巴夫瓦夫瓦亞群(Pavuwavuwa)一群為主。日治時期先後屬阿猴廳及高雄州管轄。

Laiyi akuwan(來義鄉) i liwliw nu kauzipan tungusay u Paiwan a bina cadan, i tini ilalabu tungusay tusaay a sakalaliyas tu cacay 一Vuculj「布曹爾亞族」angangan i tepangay Pavuwavuwa a kasabinacadan. i zikuzan a Lipunan a ziday tungusay u A-heu-ting atu Kaw-sung akenis.

戰後初期在tjalja'vus「加拉阿夫斯」部落（舊來義部落，閩南語漢名內社Rai）成立鄉公所，定名為「來義鄉」（內Rai→來義Rai'I），劃歸高雄縣管轄，1950年改隸屏東縣至今。

kalingatuan a ngangayaw hawsa tini i tjalja'vus a niyazu’an, malumanay a nuyazu’ u “malumadan Laiyi a niyazu’”, Layak a ngangan u Rai, patizeng tu Yakuba, panutek tu ngangan “Laiyi akuwan han(來義鄉)” Rai→Rai'I”, pasakenis nu Takaway a kuwan. 1950 a mihcaan pasumat han tu Pin-tung a kuwan ayza.

hekal nu zazan(地理)

liwliw nu lala’(地形)

本鄉地處中央山脈以西，海拔平均在300公尺以上，境內山高谷深，地勢起伏甚大，氣候屬熱帶季風氣候，

u kakitizaan pasay Cung-yan a buyu’ nutipan, palecad tu talakaw 300 depah a katalakaw, lalabu nu kenis talakaw ku buyu’ i lalabu ku helung, u lala’ talakaw a puyu’, u akutu’ay sibaliay a demiad.

u culil nu nanum(水文)

本鄉有來社溪、瓦魯斯溪、尖刀尾溪、力里溪及多條野溪貫穿，主要溪流為林邊溪，其發源自泰武鄉南大武山西南麓，上游瓦魯斯溪於來義大橋附近與自東流入之來社溪匯集而轉向西南流，後於丹林大橋附近出山谷往西南流。

Laiyi akuwan(來義鄉) izwa ku Se a sauwac, wa-lu-se a sauwac, Cen-taw-wey a sauwac, Li-li a sauwac atu yadahay a sauwac papabesul ku sauwac, angangan a sauwac u Lin-pian sauwac, u lalekalan nu Tay-u a kenis Nan-ta-u a buyu’ nutepan nutimulan a zazan, i papaw nu sauwac u Wa-lu-se a sauwac i Laiyi a tabakiay a capi nu sangaw makay nuwalian malikit tayza i Lay-se a sauwac masaupu pasatipan tu nutumulan, sazikuzay i Dan-lin a tabakuiay  a tapiingan a sangaw izaw sakatahekal nu helung pasaetip pasatimul nu likit nu natum.

mikawaway tu kawaw nu kanatal a kakitazaan kenis(行政區劃)

村部落古樓村古樓 (Kuljaljau)望嘉村望嘉 (Vungalid)南和村高見 (Takamimura)白鷺 (Payljus)丹林村丹林 (Calasiv)喜樂發發吾 (Siljevavav)義林村義林 (Tjanaqasiya)大後 (Tjuwaqau)文樂村文樂 (Pucunug)來義村內社/來義（Tjaljaqavus）

八八風災後，來義東西、義林、大後、喜樂發發吾（丹林村5-6鄰）等部落遷移至新埤鄉萬隆村南岸農場，稱「新來義」，為本鄉的飛地（上圖未標示）。

村部落古樓村古樓 (Kuljaljau)望嘉村望嘉 (Vungalid)南和村高見 (Takamimura)白鷺 (Payljus)丹林村丹林 (Calasiv)喜樂發發吾 (Siljevavav)義林村義林 (Tjanaqasiya)大後 (Tjuwaqau)文樂村文樂 (Pucunug)來義村內社/來義（Tjaljaqavus）

nuzikuzan nu Pa-pa a baliyus a satebuc, Layyi nuwalian nutipan, Yi-lin, Ta-hu, Da-hu, Si-le-ba-ba-ba-wu “Dan-lin-cun 6-6 lin” niyazu’ babulaw tayza i Sin-pi-sing a niyazu’ sa, mabulaw tu Sin-pi a kenis Ban-zun a nuyazu’nutimulan dadipasan a pahutingan, pangangan han “Laiyi akuwan han(來義鄉)”,  uyniay a niyazu’ a Bay-ti “nayey ku kulit s aulit.”

aidangan a nilaculan(旅遊景點及文化資產)

kasumamadan a luma’ a kenis nu tuas a luma’(古樓社區祖靈屋)

Paiwan a binacadan kasumamadan a niyazu’ “mal jeveq a pilisin”(排灣族古樓部落mal jeveq五年祭)

Dan-lin u cuyavuy, Pan-lin sakacascas(丹林吊橋、丹林瀑布群)

i papaw nu Laiyi Lin-pan a sauwac(來義林邊溪上游)

Dan-lin piidangan u pilabinan a niyazu’( 丹林渡假村)

Ta-zaw-cow u tademawan a taku”macapi ku Ku-lou a niyzau’, tatengaay tini labu nu Sin-pi a kenis”(大潮州人工湖, 鄰近古樓村，實際位於新埤鄉境內）

Ta-hou a sauwac Yung-yang a cascas(大後溪鴛鴦瀑布)

Laiyi tabakiay a helung(來義大峽谷)

Wang-yia, Wen-le u nusubelidan a tuud tu malumanay a niyazu’(望嘉、文樂舊部落遺址)caay paazih(未開放)

Wan-yiya u pananulas u ngiha’(望嘉回音谷)

Wen-le izaw ku adipangpang a helun(文樂蝴蝶谷)

kasumamadan nu malumanay a niyazu’ kakitizaan(古樓舊部落遺址)

pikayakayan tu buyu’ a zazan a sakayakay(古樓登山步道)

Bang-ci a buyu’(棚集山)

a pipazengan piazihan kasumamadan a tuud(屏東縣來義鄉原住民文物館)

二峰圳

Paywan a binacadan u bihit nitutukan tu bitekan(排灣族望嘉舊社人面浮雕祭屋)

piidangan nu aadihan atu nu laylayay a nalaculan(旅遊景點及文化資產)

nu kasumamadan a kenis nu niyazu’ay sitaasay a lima’(古樓社區祖靈屋)

Paywan a binacadan u nu kasumamadan aniyazu’ “mal jeveq” lima a mihcaan ku lisin

(排灣族古樓部落mal jeveq五年祭)

Tan-lin nu micuyacuyay a sangaw, Tan-lin a masacascasay(丹林吊橋、丹林瀑布群)

Laiyi i papaw nu Laiyi Lin-pan a sauwac(來義林邊溪上游)

Tan-lin pipahanhanan a aidangan(丹林渡假村)

Ta-hu-cew nu nalimaan anisanga tu taku "micapi tu sumamadan a niyazu’, tatengaay tu i Sin-pimaylabuay a kenis” (大潮州人工湖，鄰近古樓村，實際位於新埤鄉境內）

Tabakuay zukuzanay a sauwac kasasumidangn a cascas( 大後溪鴛鴦瀑布)

Laiyi (來義大峽谷)

Wang-ciy Wen-le kasumamadang(望嘉、文樂舊部落遺址)

Wang-ciy u 望嘉回音谷

Wen-le nu adibabangan a dadipisan(文樂蝴蝶谷)

nu kasumamadan古樓舊部落遺址(未開放)

nu kasumamadan a kenis u sakatabuyu’ a caculilan(古樓登山步道)

Ben-ci a buyu’(棚集山)

kenis nu Pingtung i  a kenis u nu banacadan a nalaylayan a luma’(東縣來義鄉原住民文物館)

El-bun a cilis二峰圳

nu malumanay a kitizaan nu Paiwam a binacadan u bihit nu tademaw nidukdukan(排灣族望嘉舊社人面浮雕祭)

kananecan(特產)

habay小米

cukana芒果

tali芋頭

kalitang花生

tubah甘藷

susiziw相思樹

kamul油桐

daung樹豆

祈納福：排灣語「Cinavu」。在排灣族語裡祈納福指的是用葉子包著食物，是節慶時常出現的菜色，使用小米、肉餡、芋頭粉等包在葉片裡，再使用五節芒當細繩綁起，蒸熟即可食用[5]。有「原住民的粽子」之比喻。

u adasayan, Paiwan a kamu “Cinavu”. i paylabu nu Paywan a kamu u tatangsayan u papah ku sapitabu u kakanan a tuud, u nu sapilisin aca a kakanan kuyni, u nu hapay, titi, tali ku satabu nu papah, kaw u nu hinalitih ku sasapisiket, huthuten taneng tu mukan, . izaw “ku nu Yun-ci-min a lalibungbung”saan.

u nalimaan atu nituktukan nu Paywan a binacadan(排灣族雕刻及手工藝品)

nu malumanay a kitizaan nu Paiwam a binacadan u bihit nu tademaw nidukdukan(排灣族望嘉舊社人面浮雕祭)

Qaqqayaman祭屋為望嘉舊社全村舉行祭典之場所，據傳為箕模人之發源地，也是當時部落內的禁忌之地，只有箕模人會於此地舉行祭儀，而其他排灣族人亦只有巫師會前往該地點，查看祭屋內的陶甕儲水代表之象徵。

Qaqqayaman sasalisinan nu lim’ i Wang-ciy malumanay a kenis hamin nu niyazu’ tu sasalisinan a kakitizaan, yumahida Ci-mu a tademaw u lalekaln nu lala’, sakay nu tawyaay nu nuyazu’ay paylabuay a pasing, u Ci-mu a tademaw dada’ ku itiza misalisin a patungus, u mapalaway nu Paywan a binacadan ku tayzaay i sasalisinan a kakitizaan, miazih tu sasalisinan a luma’ nulabuay u kuleng(陶甕儲水) sasupet sakay u mahiniay a kawaw.

建築特色： qaqqayaman祭屋位於家屋群與日警駐在所、學校之間，為一平台面，相傳自古即為禁忌之地。祭屋為一雙坡頂石板砌構造，寬 2.4米，進深2.4米，正脊高1.3米。入口位於北面簷側，內部為單一空間，無其他空間分割之器物擺設。

u sibung nisalima’an a luma’,  qaqqayaman u salisinanay i luma’ay atu nu Lipunay a tayling a kakitizaan, u laed nu cacudadan u sakalalacalan, u daduducan nu casumamadan u paysinnan nu kakitizaan. u salisinan a luma’ izaw ku cacayay masawahelulay(坡) nu ba’tu anicikcikan nisangaan u ahebal  2.4 mi, u labu 2.4 mi, u talakaw nu tetek 1.3 mi. sacumud i saamisan ku panan, i labu sa u naynayi’ ku hica, nayi’ ku nisalikliktan tu tuud nu nipazengan. 環境特徵：其西南角落有一厚約 0.1米之獨立於山牆側之外的豎直石板壁體，上方刻有一重眼圈人頭文。祭屋周邊由一道約0.8米高石砌牆體圍繞，北邊留有一出口，可通往聚落家屋群。

masazumaay a liwliw, sakay i kalimucu’ satipan nu timulan izaw ku kibetulay tu  0.1 mi,masacacay i buyu’ nu tebal nu salining(側) sakusaan tu nupatizengan tu nu ba’tuay a sapal kusapisalining, i pabaw izaw ku nu tutukan tu masamataay nu tangah a tademaw. u salisinan a luma’ tepal nu liwliw yumahiza kunikasaan 0.8 mi ku talakaw ani cikcikan tu ba’tu, nu lining(牆) masaliwit. saamisan izaw ku liwan nu cacayan ku sakatalabuan taeng sakatayza i niyazu’an a lumaluma’an.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

• 內政部戶政司全球資訊網
• 原住民族委員會全球資訊網統計資料
• 中文維基百科: 來義鄉https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BE%86%E7%BE%A9%E9%84%89
• 國家文化資產網: 排灣族望嘉舊社- 人面浮雕祭屋: https://nchdb.boch.gov.tw/assets/overview/monument/20180705000003