Mali
Mali (馬利)
u Mali sa i labu nu Afria, itiza i 17 00 N, 4 00 W.
u ahebal nu lala’ mapulung sa 1,240,192 km2.
u ahebal nu lala'ay sa 1,220,190 km2, u ahebal nu nanumay sa 20,002 km2.
hamin nu tademaw sa 17,467,108.
kakalukan umah sa 34.10%, kilakilangan umah sa 10.20%, zumaay henay umah sa 55.70%.
tapang tusu nu kanatal (首都) mikawaway-kalumyiti
u tapang tusu nu kanatal sa u Bamako (巴馬科).
kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日) mikawaway-kalumyiti
kakining nu kanatal demiad sa 22 bulad 9 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首) mikawaway-kalumyiti
u tabakiay a tapang nu kanatal (cong-tung) ayza sa ci Ibrahim Boubacar Keïta, micakat a demiad sa i 2013 a mihcaan 9 bulad 4 demiad.
malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan mikawaway-kalumyiti
https://global.udn.com/global_vision/story/8662/4792945
Mali (馬利) mikawaway-kalumyiti
「這是一場沒有『好人』的政治死鬥...」深受貪腐與恐怖主義侵蝕的西非國家——馬利——，一批變節逼宮的首都駐軍以「支持人民起義」為由，攻入總統官邸，強行將民選但近期盡失民心的總統凱塔（Ibraahim Boubacar Keïta）抓回政變軍基地。
"nina kakitidaan ini’ ku "kapahay a tademaw" nu Cence nikasasupatay" numa anupay atu sakatalawan numicepcepay a Africa (西非) a kanatal Mali, nu cacayay masakaputay paciciyan i sudu midebung a haitay "patideng tu tademaw palekal tu kawaw" sa, debungan nuheni ku Cuntun a luma’, paciciyan nuheni kuni singkiwan inaiay ku laheciay caay palutadenga tu binawlan a cungtun ci Kayta (凱塔) " Ibrahim Boubacar Keita), dakepen cinida pataydan i hitayhitayan.
儘管馬利軍中的保皇派隨即與政變軍激烈交火，非洲聯盟、西非經濟共同體、歐盟、聯合國，以及駐軍5,000人反恐的法國政府，全對馬利政變抱持著譴責與反對的態度。
amica ku Mali (馬利) a hitay nu pawhunpay mabilil atu mibelinay malingatu malepacaw, African (非洲聯盟), sifei sakaudip kapulungan (Africa cing-cei kapulungan (西非經濟共同體), Europe (歐盟), lanhekuo, atu itidaay a hitay lima a malebut (5000) ku tademaw mihantaya tu France cen-hu (法國政府), pasayda i Mali (馬利) kasumadan maynah tu waywaynida atu mibabelihay a waywayan.
然而總理一同被軍隊抓走的凱塔總統，卻公開宣佈「自己已經解散政府、解散國會...並辭去總統職位」，新聞傳出國際一片錯愕，但首都巴馬科街上卻是歡欣鼓舞——哪怕整起政變牽扯的不僅是軍人干政與政府貪腐，更還有宗教極端主義、屠村戰爭罪、甚至是國際毒梟的犯罪暗雲。
pasu Cung-li (總理) malecad ku hitay midakep ci Kayta (凱塔) Cung-tun, pahelak sa musakamu “ aku ayda mikaysang tu sifu, mikaysang tu kuohua, miales kaku tu Cungtun a kawaw” , i isinbung tahekal i kanatal mapaaw nami ku tademaw, nika u soutu Pamake (巴馬科) patiyamay tanu namuhsa amituktuk—nunika lawlawan caay kaw hitay a acacay kumilawlaway atu sifutu nu anup, idaw henay kunu kiwkaya a malingesay, mipacukay ani kalepacawan a cumi, micidek aca ku kanatal nu pacakaya tu sidukuay a sicumiay a tademaw.
馬利的軍事政變，在首都巴馬科西北方15公里的「卡提陸軍基地」（Kati）。由於卡提基地自法國殖民時期開始，就是馬利軍隊現代化的大本營，過去幾次的軍人干政、甚至是2012年的軍事政變，都以此地為「臨時軍政府」總部，因此基地傳出的激烈交火才會迅速傳開，並大舉驚動了國際社會。
Mali (馬利) a hitay nika cinlawan, itini i suotu Bamake (巴馬科) nutipan amisan nu cacay a bataan idaw ku lima (15) a kuli a “Kati nu kaygungan (卡提)” . nu Kati (卡提) kakitadaan namaka France (法國) kalimada a malingatu, u Mali (馬利) a hitay aydaay nu satabakiya a kakitidaan, naayaway nu pinaay a hitay kumi kuwanay, tawya satu i tusa a malebut cacay a bataan idaw ku tusa (2012) a mihcaan nika lawlaw nu hitay, tu tinaniyaduan mala “ linziay a hitay nu sifu” a humbu’, sisa itini i labu tahekal kuni kalepacawan sisa kasenusa katinengan, mabiyalaw namin ku kanatal.
但不久後，陸軍的軍用車隊開始離開基地，成千上百的武裝部隊兵分多路，一支部隊開火排除了保皇黨同袍的抵抗，直接開入了首都巴馬科市中心，與歡欣鼓舞的反政府示威者「街頭合流」。
nika caay katenes, kayngu nuhitay a kadideng malingatu tu miliyas tu kitididaan, hatidaay nu yadah a tademaw nu hitay mabuliys, cacayay a hitay palamal caaytu kamipidiput tu cabaytu amiwawies, kasenu' satu pasayda i suodu Bamake (巴馬科) a macian, atu manamuhay mihantayay tu sifu a tademaw itdai i “patiyamay malalitemuh”。
另一支部隊則停在首都北郊包圍了總統官邸，並以「恢復政治秩序」為名強行逮捕了總統凱塔，連同內閣總理一同抓回了卡提基地
duma a cacay nu hitay musaluimeng itini i suo-du amis haliwden nuheni ku Cung-tun a luma, sa “ pakasi laluudan tu ku kawaw” pacici hantu midakep ku Cung-tun ci Kayta (凱塔), pasu cung-li a dakepen pataydaen i Kati (卡提) a kakitidaan.
軍隊叛變並抓走總統的消息，在馬利首都街區引發了歡天喜地的全民慶祝，但國際社會上，對於馬利援助最深的非洲聯盟（AU）與歐盟（EU），都在第一時間發出了「對於軍事政變的嚴厲譴責」，並揚言轉變態度、對叛亂的馬利陸軍發動制裁。
hitay mibabelih midakep tu Cung-tun a ngiha', itini i Mali (馬利) sudua patiyamay manamuh namin ku binawlan malimulak, nika itini i kanatal, numi padangay tu Mali (馬利) satenesay a Africa (非洲聯盟AU) atu Europe (歐盟EU), itini i sakacacay a tukian patahekal tu ngiha sa tu「maynah tuni kasasuada nu hitay a kawaw」, sakamusa sadawmi’en tu ku wayway, misuayw mibelihay a Mali (馬利) a hitay palekal mibelih.
與此同時，自2013年以來就一直參戰馬利反恐戰爭、迄今仍駐有5,000法軍的法國政府，一方面透過大使館發出了「緊急警報」，呼籲所有僑民不要離開家門、以免遭遇被捲入動亂。
nanutawya, namaka tusa a malebut cacay a bataan idaw ku tulu (2013) a mihcaan caay henay ka putun kuni kalepacawan nu Mali (馬利) nika babelihan ani kalepacaw, katukuh ayda idaw henay ku muenengay itida lima a malebut (5000) ku Fakuo (法國) a hitay nu France nu France a sifu (法國政府), pasayda i tasekun pangiha tu “kakalahen nu sasakamuen” , sakamusa amana katahekal miliyas tu luma', kaletepaw nuni kacinlawan,
一方面則透過「西非國家經濟共同體」（ECOWAS），試圖勸說政變軍釋放總統，「避免進一步逼這個國家墜入總崩潰。」
pasayda i “ Africa (西非) kanatal nu sakaudip anikapulungan” (ECOWAS), mitaneng tayda masasakamu patahekalen ku Cung-tun sa, “ amana pacici tina kanatalan alaw amacunus kunika patay nu linges”.
但ECOWAS與法國的地下斡旋還未見結果，被捕的凱塔總統就已放棄了抵抗。
nika ECOWAS atu France (法國) nu i sasaay inai henay ku laluudan, nidakep a Cung-tun ci Kayta (凱塔) caaytu piwawies.
最終，凱塔透過被政變軍控制的國家電視台，於清晨現身發出了政府總辭聲明：「總統、總理與國會將於即刻起解散下台...包括我本人的執政權力，都將自此結束。」
sadikuday satu, Kayta (凱塔) sipakayda i nika mibelihay nu hitay mikuwanay tu kanatal a tilibi, tu sananal tahekal cinida musakamu tu sapiales tu sasakamuen " Cung-tun ,Cungli atu kuohui aydahantu mamin amakaysan pasuaku acaytu pikuwan tu kawaw, hatidatu sa."
現年75歲的凱塔，是2013年國際介入「馬利內戰」以來，被各方推派、負責重建國家的過渡領導人。
pitu a bataan idaw ku lima(75歲) a mihcaan ci Kayta (凱塔), i tusa a malebut cacay a bataan idaw ku tulu (2013) a mihcaan cumudan nu kanatal (Mali (馬利) ilabu malepacaw) sa, patahkalen niduma, sakawaway tu sapatideng tu kanatal nu micidekay a mililiday nu tademaw.
但在位7年間，凱塔的執政內外無力，由法軍支持的反恐戰爭陷入消耗戰泥沼，國內的經濟、治安與部族分權，也都因貪腐、蕭條而陷入無政府狀態。
itini i pitu a mihcaan, Kayta (凱塔) mikuwanay a tademaw inai ku laheci, u France (法國) k patidengay amibelinay a malepacaw inai tu kulaheci, sakauip nu kanatal, sakakapah nu niyadu' atu nika babenis nu binacadan, maanup namin, mahicaay kiyu ku sakaudip nainai ku laheci nu sifu.
於是民間的長期積怨，這才藉由2020年3月的國會改選爭議，而引燃了全國性的反政府大抗爭。
sisa tademaw matenes tu amalinges, sa itini i tusa a malebut tusa a bataan (2020) a mihcaan tulu a bulad kuohun misumad tuni pisingkiwan anika lalaecus, hida satu ku kanatal a tademaw mibelih tu sifu miwawies.
在這場極度爭議的國會改選中，儘管非盟、ECOWAS與法國大力鼓勵，但大規模買票、舞弊、以及馬利北部戰亂區的計票問題，卻都嚴重地損害了投票的公信力。
itini kacinlawan nu kuohuiy nisingkiwan, amica ku Africa (非盟) ECOWAS atu France (法國) nipaicelang, nika hatidaay tu nipicakay tu paya, paceba’, atu Mali (馬利) amisay ni kalepacawan a niyadu', micidek kuni pisausi nuheni tu paya, pihaceng satu kuni ka laecus nuni pitupaan tu paya naisatu ku laluudan.
因此在選後的訴訟過過程中，馬利憲法法庭才會作出選舉無效的判決，但凱塔總統卻以此結果逕行指派了「執政黨候選人」合法當選。
sisa nipisingkiwan satu ani katalahuing, Mali (馬利) sinfa itini i huing sa sakamusa ninipisingkiwan ayda nai' kulaluudan sa, nika ci Kayta (凱塔) Cung-tun imahini patuduan nida ku "cecendan mamisikiw a tademaw" nutatengay nisingkiwan maala kisusa.
凱塔總統的行動，隨即引爆反對派的憤怒抗爭。因為對在野黨而言，凱塔的作法等同於獨裁。
Kayta (凱塔) Cungtun a wayway, kilusa numihantaya a tademaw malinges miwawies. sisa misuasay tu cayidan sa, Kayta (凱塔) a kawaw malecad u micidekay ku kawaw.
儘管凱塔總統不斷強調「情報指出西賽還活著」，但憤怒的民眾與反對派卻徹底失去了對政權合法性的信任，並公開質疑策動綁票的幕後黑手，就是貪圖權位的凱塔本人。
mihica Kayta (凱塔) Cuntun pacici sa musakamu「kamusa maudip henay ci Sisay (西賽) sa」, hatidaay tu nu linges a binawlan atu mihantaya caaytu palu tatenga tu kawaw nida, mihapu patahela tu mikiyakuay tu husu ainikudanay a tatemaw, ina maanupay a tatemaw alaw ci Kayta (凱塔) sa.
自7月中開始，凱塔總統就已察覺到了「軍方氣氛不對」的躁動風聲。因為在動亂的馬利，軍隊不僅是最有組織、資源與獨立性的政府單位，在過往——特別是2012年的政治危機時——軍方就有「政變干政...重整秩序」的爭議傳統。
namaka pitu a bulad (7) malingatu, Kayta (凱塔) Cung-tun matadeng tu cinida "caay kakapah ku hetay" nika lawlaw nubali. zayhan nika lawlawan nu Mali (馬利), hitay sakapahay nuni kasa kaputan, silaculay atu micidekay nu sifu, itida picidekan a tusa a malebut cacay a bataan idaw ku tusa (2012) a mihcaan nu cence kabalihenawan, hitay hantu idaw " kasumad nu cenhu, misumad tu kawaw" a kacilawan nu laylay.