Mawli-zen 毛利人

Maw-li binacadan “ Māori”, u yuncumin nu Niw-si-lan, u Nan-daw-yi-cu a Puo-li-ni-si-ya-zen. nakamuan nuhein na nai’ ku sulit, i cay-wal-sip-sep mihcaan malingatu sisulit tu Latingu mala sasulitan nu binacadan.

毛利族（Māori），為紐西蘭原住民，屬於南島語族玻里尼西亞人。其民族語言原本沒有文字，1840年開始以拉丁字母作為民族語言之文字。

yadah ku daduducen nuheni tu sasalisinan. “Māori” inasulit itini nakamuan nuheni u “ matatungusay” atu “ matatungusay nu tademaw” a yimian, tawyaay a O-cuo nu tademawan micumud i Niw-si-lan, Maw-li-zen hantu pangangan.

民族信仰數多神泛靈信仰。「Māori」這個詞在毛利語語境中表示「正常」或「正常人」之意，當時的歐洲人進入紐西蘭，毛利人便如此自稱。

hatidaay nu Kaw-ku-sia-cia atu Li-se-sia-ciw sakamusa u Maw-li binacadan namaka Ku’-ke’ subalan atu Puo-li-ni-si-ya kitidaan a tayni. idaw ku sananay Maw-li binacadan atu hamin nu Nan-daw-yi-cu a lalangawan saamisan taneng mikilim katukuh i Si-tay-pin-yung nu Tay-wan, kumu nu Maw-li-zen, lalangaw atu laylay nu luma’ atu Tay-wan yun-cu-min Amis misasengi, lalangawan han idaw ku milecaday.

多數考古學家和歷史學家認為毛利民族是從庫克群島和玻里尼西亞地區而來。也有學者認為毛利民族及所有南島語族的發源地最北可以追溯到西太平洋的臺灣，毛利人的語言、文化及傳統建築與臺灣原住民阿美族很類似，文化上有許多共通點。

ayda tada tademaw nu Maw-li-zen makaala tu pic-sep nu wang a tademawan, picidekan nu Niw-si-lan a tademaw makaala tu nem-tu a mangan, Aw-cuo idaw ku caytu.nem a mangan.

現在毛利人總人口70多萬人，其中紐西蘭有62萬，澳洲有12.6萬，英國有8千人，美國和加拿大有4千左右。

lalangaw文化

itini i caywal a seci tu hedek Iing-kuo mabulaw tayni itini, Maw-li-zen tatengaay a kawaw han u malukay, mibutingay, miadupay, milamiay. Maw-li lalangawan u Niw-si-lan binacadan nu lalangawan, pakay ni kulitan i udidp, sakalepacawan a lukiyaw, nalimaan, hina tuktuk kunuheni, mitenun, mituktuk satu pasu nu sapad anipituktukan, ba’tu mituktuk, tada u Maw-li nu nalimaan.

在18世紀末英國移民大舉到來前，毛利人主要從事農業、漁業、狩獵、採集。毛利文化是紐西蘭的民族文化，反映在紋身、戰舞、民間藝術上，他們擅長雕刻、編織，其中雕刻包括木雕、石雕，是為毛利藝術之精髓。

kakanen 食物

kakanen nuheni namaka subalay a tubah, tali, buyuay a tali atu lami’. Maw-li-zen idaw kuniladay tu pabuy, wacu, Men-din adidiay a edu, nikudan satu yadah tu kunikan nu Niw-si-lan a ed utu tikuk nu ayam.

他們吃的食物是從島群帶來的甘藷、芋頭、山芋等蔬菜。毛利人也帶了豬、狗、緬甸小鼠。老鼠後來就吃很多紐西蘭本土的鳥蛋。

Maw-li-zen u kalang, tabakiay a ulang, tuda ku kanen nuheni. “ nika nialan nuheni tu caledesay a sapaluma caay langaw, sisa mukan tu ayam ku nuheni.

毛利人大部分是吃螃蟹、龍蝦、鰻魚等海鮮食物（但是他們帶來的熱帶作物無法生長，因此改吃恐鳥）。

kakungkuan 神話

na nai’ ku sulit nu Maw-li-zen, yu sumamad nu cudadan u kamu sa ku sapakatineng. pasudadiw, nakamuan nu cudad atu sapiawaw tu daduducen tu laylay.

毛利人原本沒有文字，早期的文學形式以口傳文學為主，包括詩歌、散文敘事和背誦族譜等。

caysiw a secian ciwlu a binggusi idaw kuni sangaan tu nacudadan nu Maw-li a waywayan, sisa yadah ku ka kungkuan nu Maw-li, malisimet tu ku kakungkuan. Maw-li-zen kawaw nu siakay, papaydaan atu kitakit patideng tu kapahay ni sikian tu kakungkuan, nina ka kungkuan namakayni i Puo-li-ni-si-ya ni laylayan, itini satu i baluhay misumad atu patinaku.

19世紀時基督教傳教士發明了毛利語的書面形式，因此許多毛利神話、傳統故事得以保存。毛利人社會的儀式、信仰和世界觀建立在一個精心設計的神話基礎上，該神話是由玻里尼西亞繼承而來，並在新的環境進行了改編和發展。

Maw-li-zen sakay siakay nu niyadu’ ku tapang, misuayaw tu niyadu’ay a tuas caay ka pawan. tuas nu Maw-li kakungkuan a tademaw caay kaw tatengaay nu kakungkuan a tademaw, tada u hekalay nu sakaudip ku aalaan tu sasakakungkuan, mahida u bali, bayu, kilakilangan, tapukuwan atu kalika nu buyu’. Di’tu nu Maw-li a udipan kanca itida tu i hekalhekalan, sisa Di’tu nu Maw-li mahida tu waca itiniay tu ihekalay nu tademawan.

毛利人是個以部落為主體的社會，對部落祖先相當崇敬。毛利的祖先神話中的人物不僅是虛幻故事的主角，更以大自然的元素為主體，如風、海、森林、天空或火山等等。毛利神的身影可見於大自然之中，因此毛利神話就等同於自然界。

Maw-li kakungkuan kasikawawan tawya sikakakenih tu Cunse kakungkuan, Mawyu kakungkuan, Tahuci kakungkuan tulu kina kakungkuan, tatengaay a tademaw han u di’tu mala di’tu nu tademaw, masumad mala tatengaay a tademaw, tademaw hantu itini i di’di’tuwan haymaw sa masumad alaw katinengan ahebal satu.

毛利神話依發生時間分為創世神話、毛伊神話、塔弗基神話三個部分，其主要人物由神變為神人、再轉變成凡人，人類意識在神話演變過程中逐漸被凸顯、壯大。

tapang nu tademaw 人類起源

milepacaway a di’tu miadih tu calekakaan nida mala tahudan namin, idawtu ku dayday, akusa ku naiay ku laheci. idaw ku cacaya a demiad tayda cinida i kilkilangan malitemuh nida ku nisangaan tu kacian a tataynaan nu tademaw ci Sin-ni-ya-hu-an-ni, matineng cinida sipibakah i kilakilangan, sadihemay han nida musakamu mala acawa tu nida.

戰神眼看自己的兄弟都成主管，也有後代，只有自己一無所有。有一天祂在森林裡遇到泥塑女軒妮亞芙安妮，知道她被森林之神拋棄，便說服她成為自己的妻子。

nisangaan tu kacian a tataynaan mapatay nu linges tu kilakilangan a di’tu, u kanihalan a tatayna salungan bakah han nida ku udip, mangalay paculi miwawies, hang satu tunipiyukiw nida tuni kaleacawa numita sa, malaacawa satu yadah kuni kasi wawaan nuhini, nu aydaay a tademaw sa.

泥塑女怨恨森林之神因為曙光之女的美色離棄自己，決心向祂報復，便接受了戰神的求婚，與戰神生下不少兒女，就是現在的人類。

palutatenga’ ku Maw-li a tademaw tu pabaway a wama atu lala’ay a wina nu wawa, u dayday nu milepacaway a wawa ku saicelangay, sipunuay, nuheni hantu matineng mibuting miadup, paluma tu lusay maluk, nipalumaan ku kakanen, nika miduduc tu wayway nida hina lebu’, sisa caay pisengal asikawa ku tademaw. idaw ku cacaya a demiad, matakahay a di’tuwan a tademaw ci Mawy pasayda i mapataya a tataynaan a di’tuan milebu, hidahida satu ku tademaw ahica a caay ka patay sa.

毛利人相信天父與地母的兒子中，只有戰神的後裔最勇敢、最聰明，因為他們能捕魚狩獵、種植耕作、自食其力，但繼承了戰神的好戰性格，致使人類紛爭不斷。有一天，好奇的半神人毛伊向死亡女神挑戰後，世人便開始難逃死亡關。