Mudan

Mudan（牡丹鄉）

Mudan a sakuwan ku Pingtung. kumud nu kalesakan, 173.85 km². （kalesakan nu linpanti 78.01 km², kalesakan nu pawliwti 67.38 km²）, u kasabinawlan, 4,619 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 1,806 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 4,318 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 93%(Paiwan, Pangcah) ku kasabinawlan. u Paiwan atu Pangcah ku sakalaniyazu’.

nikasakuwakuwan

Mudan mala 6 a cuwen atu 8 ku niyazu’. kina 8 a niyazu’sa, Maljipa（東源部落）, Sinevaudjan（牡丹部落）, Macaran（旭海（馬查蘭）部落）, Kus kus（高士部落）, Pungudan（大梅部落）, Kapanan（石門部落）, Anteng（安藤部落）, Draki（四林部落）.

牡丹鄉（排灣語：Sinvaudjan）位於台灣屏東縣東南部，北臨獅子鄉、臺東縣達仁鄉，東濱太平洋，西鄰車城鄉，南接滿州鄉，為台灣本島最南端的山地原住民鄉，1874年的牡丹社事件即發生於此鄉。至日治時代大正九年（1920年），牡丹鄉被日本人劃入當時高雄州恆春郡所直轄的蕃地。國民政府接管臺灣後將此塊蕃地各部落整編，成立此鄉。

Mudan (牡丹鄉) a kenis “ Paiwan a kamu, Sinvaudjan,” i Taywan Pingtung akuwan nwalian atu nutimulan, nuwamisan micapi tu Se-ce a kenis, Pusung akuwan Ta-zen a kenis, walibayu, satipan belaw u Ce-ceng a kenis nutinylan mitules tu Mancuw a kenis, nu Taywan a subal ku satimulay a buyu’ yincumin a kenis, 1878 a mihcaan i tini a kenis sikawaw tu Mudan hananay, katukuh i kaLipunan a ziday tu Ta-cen walu a mihcaan “tu 1920 a mihcaan” Mudan a kenis papikenisan nu Lipun tu itawyaay a Takaw a niyazu’ Hen-cun u sapikuwan tu binacadan a kakitizaan. Kow-min a cenbu mikuwan tu Taywan hawsa uynian u binacadan a kakitizaan sasiniyazu’ misakapah amisakenis patizeng tunian a kenis.

牡丹鄉地處恆春半島，為中央山脈的尾稜，海拔均在1000公尺以下，鄉境內有牡丹溪、女仍溪、竹社溪流經。氣候上屬熱帶季風氣候，每年冬春兩季均有強勁的落山風吹襲。居民以排灣族為主，也有少數阿美族。

Mudan (牡丹鄉) a kenis tini i 恆春 a subal, nu Cung-yang-san-may ikul masamucuyay (尾稜). u talakaw 1 malebu depah i kaisasa, labu nu kenis izwa ku Mu-tan a sauwac, Niw-nay a sauwac, Cu-se a sauwac, Cu-se a sauwac alikit. u caledesay a demiad u kasibalian a demiad, paymihcaan tu kasienawan atu sadingsing tusa a puud palalecad icelang kunu buyu’ay a bali, muenengay a tademaw angangaan u Puyuma a binacadan, uzuma cacay kakatuud ku Aamis a binacadan.

laylay (歷史)

牡丹鄉早期為排灣族牡丹社、高士佛社等社的活動範圍。1874年，日本藉口1871年漂流至此的琉球人被生蕃殺害，因而出兵攻打台灣，是為牡丹社事件，使得清廷開始重視恆春半島及台灣後山地區。

Mudan (牡丹鄉) a kenis i kasumamadan nu Paiwan Mudan a niyazu’, Kaw-se-fo a niyazu a kasiniyazu’ liwliw a pisakakwan. 1874 a mihcaaan, Lipun tu kamu 1871 a mihcaan malikid katukuh tini i Liw-ciw, u tademaw mapatay nu binacadan, satu sihitay tu amingayaw tu Taywan, nu Mudanay a kawaw, uyzasatu u Hulan malinga tu tu sibalucu’ tu Heng-chun a subal atu Taywan nu buyu’ay a kakitizaan.

等六社加以管理，在1920年的地方改制中劃歸高雄州恆春郡不設街庄之地，地圖之編屬為「恆春下蕃」。戰後初期以「牡丹社事件」之名，加上此地盛產野牡丹，劃設為高雄縣牡丹鄉，1950年改隸屏東縣，1956年東源村自牡丹村分出，1969年八瑤原由高士村管轄，改隸滿州鄉長樂村至今。

uynian enemay a niyazu’ a mikuwan, i 1920 a mihcaan a kakitizaan misumad tu lekec mikenis tungus nu Takaw Zow-heng-cung a kenis caay patizeng tu zazan niyazu’ a lala’, u bacu nu lala’ amisanga’ tungusa nu “Heng-cung sasaay a binacadan”. zikuzan nu ngangayaw tu saayaway. “ Mudan a kawaw” a ngangan, cunus tiniay nipalumaan tu Ye-mu-dan, pakenis nu Takaw akuwan Mudan a kenis, 1950 a mihcaan misumad nu Pintun akuwan tu, 1956 a mihcaan Tung-yuan a niyazu’ makay Mudan a niyazu’ a kasilac, 1969 a mihcaan Pa-yaw nanu Kaw-se a niyazu’ a sakuwa, pasumad han  tu Man-cow a kenis Cang-le a niyazu’ katukuh ayza.

a subal (恆春半島)

恆春半島位於臺灣屏東縣，因恆春鎮得名，是臺灣全島最南處。恆春半島三面環海，西臨臺灣海峽，南為巴士海峽，東鄰太平洋，唯有半島北端是與臺灣本島銜接，故有海洋水氣調節，且半島地形高度多數低於800公尺，乃為中央山脈陡降所賜而使海風可輕易越過，特此環境因素有別於臺灣本島。

Hen-cung a subal tini i Pin-tung a kenis, zayhan nasingangan Hen-cung a kenis, nu Taywan hamin nu subal nu satimulanay tu. Hen-cung a sabal tulu a hekal u bayu amin a liwliw, satipan micapi tu Taiwan bayu, nutimulan nu Pa-se-hay-siy, nuwalian belaw u walibayu, uyni dada’ asubal ku saamisay atu matatules tu Taiwan a subal, izaw ku nu bayuay a lahud a pasumad, u liwliw nu sumal talakaw hatu i sasa tu 800 a depah, nu Cung-yang a buyu’ay tu na i sasa sisa bali nu bayu madayum malakuit, u micidekay ku hekal nu Taywan a subal.

石門古戰場（排灣語：Macacukes）是臺灣牡丹社事件發生地點，位於屏東縣牡丹鄉與車城鄉交界處，距離四重溪東北方大約3公里，也是今日恆春半島歷史景點之一。

Se-men (石門) a kasumamadan a pingangayawan “Paiwan a kamu, Macacukes” nu Taywan Mudan a kapelpel a kawaw a kakitizaan, tini i Pin-tung akuwan Mu-tan a kenis atu Ce-ceng a sakalikeluh, silaed tu Se-cung a sauwac nuwalian satipan pakala tu 3 kung-li, nuayzaay Hen-cung subal a laylay a cacay u aazihan.

siwkay (介紹)

石門戰役後，日軍指揮官西鄉從道（Saigo）與排灣族領袖合影。左坐者為卓杞篤之子小卓杞篤朱雷、中坐者為西鄉、右坐者為一色。

zikuzan nu Se-men angayaw hawsa, Lipun a hiday u sakakaay nu mikeliday ci Si-sing-cung-daw（Saigo）atu mikeliday nu Paiwan mapulung misasing, kawili nuenengay  u wawa ni Cuo-ci-du ci adidi’ay Cuo-ci-du-cu-liy, tepanay nueneng ci a Si-cang, kawanay enengay tata a min malecayay.

1871年，琉球王國船隻漂流至今日牡丹鄉附近，琉球船員被當地原住民以侵擾領地而殺害。當時琉球國屬獨立，但同時向大清帝國及大日本帝國朝貢；大日本帝國政府乘機派兵前往事發地，1874年日軍以「懲辦兇手」、「保民義舉」為由向臺灣原住民交戰。時任陸軍大輔陸軍中將的西鄉從道被派為台灣蕃地事務部都督，率領日軍來台討蕃。日軍在1874年5月12日於社寮登陸後，在5月22日抵達石門，遭到牡丹社等強烈抵抗。

1871 a mihcaan, Liu-ciw a kanatal u balunga malikid katukuh macapi ku ayzaay Mu-tan a kenis, Liw-ciw mibutingay a tademaw palau tiniay a yincumin han a micumud milawlaw tu  tiniay a mipatay. itawya tungus misatekeday nu Liw-ciw a kanatal, nika malecad pasayza i Kahulamay a kanatal atu Kalipunan a kanatal atu paini tu Lipun, Lipun hung-tiay henay a kanatal cenbu asilawat amiculcul tu hitay pasayza i ayaway a kawawa nu kakitizaan, 1874 a mihcaan Lipun a hitay “amisaybang tu pipatayay,” “ mipuput tu binawan,” apasayza Taywan mangangayaw tu yincumin satu u malahitayay, sakakaay nu hitay tu satipan a kenis makayza i papiculcul tu Taywan a binacadan sakakay mikuwanay tu kawaw, mikelit tu Lipun nu hitay tayni i Taywan mianing tu binacadan, Lipun a hitay i 1874 a mihcaan 5 a bulad 12 a dimiad picekulan nu niyazu’ atatukus hawsa, i limaay a bulad tusa a bataan izaw ku tusa a demiad katukuh i Se-men, matena’ nu icelangay nu Mu-tan a niyazu’.

muwangicay a taku

muwangicay a taku (哭泣湖)

哭泣湖所在之山谷處最早在湖泊尚未築成前，便已是山區的水流匯集之處，原本住在枋山溪上游的臺灣原住民族排灣族人，為尋覓更好的生活環境，而翻山越嶺來到現今的哭泣湖周圍定居，當時，該部族來到此地後，將這塊沼澤地以排灣族「GUGGI」諧音將該地命名為「kuzi」，這句話在排灣語中，就是水流匯集的地方。

muwangicay a taku (哭泣湖) kakitizaan a helung saayaway a taku ayaw caay henay kapisanga, izaw tunu buyu’ay kalikeluhan kasaupuan nu nanum, nauyaan nueneng na i pabaw nu Ban-san a sauwac Taywan a binacadan Paywan a tademaw, a mikilim tu sakapahay a liwliw nu sakauzip, mukayakay tu buyu’ tayzaay tu nu ayzaay a muwangicay a taku mananel i liwliw, itawya uynian aniyazu’ a binacadan, tayni tunian a kakitizaan hawsa, uynian tasutasunan a lala’, nu Paywan a binacadan “GUGGI”, pangangan han tu tiniay a kakitizaan “kuzi”, uynian akamu i Paywan cu a kamuwan uyza u kalalikeluhan kisaupuan nu nanum.

臺灣日治時期時，當時日本人依照排灣族原住民的命名音譯改稱「kutji」，而「kutji」一詞，其實就是嘴巴一個口的意思，後於戰爭時期，部落中的年輕人受到台灣總督府徵招參戰，村裡僅剩下老弱婦孺留守，1941年開始將原沼澤地的「kutji」築起堤堰，形成現今的人工湖，後續在戰爭結束後，參戰的年輕人回到部落時，發現自己的父母親或是長輩，因為不堪興建人工湖時的勞役而去世，因此，該座人工湖便以諧音方式改名為「tjakudji」，而該詞語直接以中文音譯後即為「哭泣」，便成為該座湖泊的名稱。

Taywan i Kalipunan hawsa, itawyaay u Lipun a tademaw mikilul tu Paywan a yincumin u pasumad tu ngangan “kutji”, “kutji” a cudad, tatenga uyzaan u laway sanay a imi, zukuzan nu pingangayawan, niyazu’ay a masakapahay namalilid nu Tawywan sakakaay mikeliday nu zenbu maawaw amilihiza tu ngangayawan, i niyazu’ay u liwan uyza tu dada’ balakiay u tatayna u wawa ku liwan amiputput tu niyazu’ay, 1941 a mihcaan malinga’tu uyaanay tu a tasutasunana lala’ “kutji” misaka tu cupu, masa nu ayzaay u tademaway nisanga’an a taku, kilul zikuzan kilul i ngangayawan malepun tu ngangayaw hawsa,milihizaan mingayaway masakapahay a tademaw,taluma’ tu niyazu’ hawsa maazih ku nu uzipay wama wina atu babalaki, zayhan caay pakasanga’ tu nu nisanga’an hawsa u kange’lu patay satu, satusa uyni tademaw sanga’an a taku, pasumat hatu tu ngangan “tjakudji” uynian a kamu kakelul tu nu layakay a ngihah hawsa a pangangan ty “angic a taku”, mala u uyaan a taku a pangangan.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

• 內政部戶政司全球資訊網
• 原住民族委員會全球資訊網統計資料
• 中文維基百科: 牡丹鄉https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%89%A1%E4%B8%B9%E9%84%89
• 中文維基百科:恆春半島: https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%81%86%E6%98%A5%E5%8D%8A%E5%B3%B6
• 中文維基百科:石門古戰場:https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%9F%B3%E9%96%80%E5%8F%A4%E6%88%B0%E5%A0%B
• 中文維基百科:哭泣湖:https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%9D%B1%E6%BA%90%E6%BF%95%E5%9C%B0