Nan-daw Niw-si-lan

timulan a subal

Nan-daw Niw-si-lan 南島 紐西蘭

Nan-daw “ igu: South Island; maw-li kamu; Te Wai Pounamu” patidengay tina Niw-si-lan nu tusaay a subala, atu amisan nu subal maput nu Ku’-ke’-bayu. maci nu Niw-si-lan u Wi-lin-tun itida i nuayawan nutimulan a subalan, nu timulan a Hu-wuo bayuan, sisa makakenih atu Se-tu-e-te’ subal. nutipan u Ta-se-man bayu, wlian u Nan-tay-pin-yeng. subalay a kamu nu maw-li-yi ngangan han u “ Te’-wa-pu-na-mu Te Waipounamu”, imi han u “ langdaway a ba’tu nu nanum”.  

payapay nu tumulan

南島（英語：South Island；毛利語：Te Wai Pounamu）是組成紐西蘭的主要兩個海島之一，與北島被庫克海峽隔斷。紐西蘭首都威靈頓即在南島對岸，福沃海峽在南面，使之與斯圖爾特島分開。西面為塔斯曼海，東面為南太平洋。該島的毛利語名字為「特瓦普納姆（Te Waipounamu）」，意指「綠石之水」。

pulung nu kitidaan makaala tu 58,093 pin-han-kun-li, kitabakian tu amis subal, sausien i kitakid u sabaw tusa a subalan. nitipan sipakayda i wali amis –nutipan timulan kuculil a buyu’ nikasangaan, uyni a buyu’an mipatelek tina subalan, timulan a subal nutipan a dadipasan timul a timu A-e-pei-se buyu’ “Southern Alps” u Niw-si-lan a satabakiay a buyu’an, duma satu u mitahaway pabalungaay a tademaw ci Ku’-ke’ ku panganganay tina buyu’an u Cu-hung-ku’-ke’buyu’. talakaw makaala tu 3,754 mi, satalakaway nu Niw-si-lan a buyu’an. 

全島面積58,093平方英哩，略大於北島，是世界第十二大的海島。西部由一系列東北-西南走向的山脈構成，這些山脈縱貫本島，南島西海岸南部的南阿爾卑斯山脈（Southern Alps）是紐西蘭的最大山區；其中以航海家庫克船長命名的主峰庫克山海拔3,754米，是紐西蘭的最高峰。

timulan nu subal a kakitidaan

kitidaan 地理

Hun-huo-niyadu’ bangcal ku buyu’buyu’an, liklik mahida u nikulitan, u sakataydaan midang i hekalheklan, pasumisaselic tu suleda, siwsananay a balungan, i kalidkidtay nu nanum a pabalunga, mihalebutay namaka pabaw.

皇后鎮有秀麗的湖光山色，風光如畫，是南島戶外活動重鎮，包括滑雪、噴射汽艇、激流泛舟、高空彈跳等。

kilisetu a maci u satabakiay nu Nantaw a macimacian, mahida nu Ing-kuo ku wayway, idaw ku “ balubaluan nu bawbi a maci” ku nikasingangan.

基督城是南島最大的城市，充滿英國風情，有「花園城市」之稱。

sakatusa nu tabakiay a macimacian u Tan-ni-tin mahida nu Su-ke-la ku nikalimulak, atu In-fuo-ka-ci-e malecadu Nan-taw sakaetiman nu macimacian. 

南島第二大城市但尼丁亦充滿蘇格蘭情調，它與因弗卡吉爾都是南島重要城市。

lui’t nan-daw南島歷史 

itida i Nan-daw teban a ba’tuan taneng henay kita makatepa tu nikulitan tu abu, namaka Kai-ku’-la katukuh amis Aw-ta-ke idaw ku lima a lasubu nu liwan namaka babalakiay. uyni u nikulitan makaala tu lima a lasubu katukuh i walu a lasubu nu lui’tan, nikulitan tu aadupan, tademaw atu mahicaay a cilekayan, hakiya u muculilay nu aadupan. nikulitan i kakulitan idaw tu ku nai’ay nu ayaman, pasukun ayam atu ha-se-te’ palang. nuheni namaka ayaway nu maw-li-zen anipikulitan, nika katukuhan nu O-cuo a tademaw, tawyaay a maw-li tademaw caay henay katineng tu namakacuwaay kina nikulitan.

在南島中心的石灰岩掩體上可以找到木炭畫，從凱庫拉到北奧塔哥有500多個遺址。這些畫估計有500至800年的歷史，描繪的是動物，人和奇妙的生物，可能是風格化的爬行動物。圖中的某些鳥類已滅絕了很長時間，包括恐鳥和哈斯特鷹。它們是由早期毛利人繪製的，但是到歐洲人到達時，

tawyaay a maw-li tademaw caay henay ka tineng tina kulit nu tatipeluk a lalingatuan

mawli tademaw

當地的毛利人還不知道這些圖紙的起源。

Nin-si-lan “ ingu:New Zealand, kamu nu maw-li: Aotearoa” itida i Tay-pin-yung nutipan timulan a kanatalan, u Ta-ing-kuo-yei-wan-kuo Nin-si-lan a kitidaan, suotu u Huy-lin-tun, satabakiay a maci u Aw-ke’-lan. Nin-si-lan nu tusaay a subalan a nikasakanatalan, amis a subal “Te Ika-a-Māui” atu timul a subal “Te Waipounamu” nina tusaay a subal u Ku’-ke’ bayu ku sakakenih, suotu itida i Huy-lin-tun amisan a subal timula a subal, ya suotu pasu adidiay nu subalan. sakaenem a satabakiay nu subalan ku Niw-si-lan kanatal.  

紐西蘭（英語：New Zealand；毛利語：Aotearoa），位於太平洋西南部的主權島國，是大英國協王國紐西蘭王國的主體部分，首都為惠靈頓，最大的城市則為奧克蘭。紐西蘭主要由兩大島嶼組成，即北島（Te Ika-a-Māui）和南島（Te Waipounamu），兩島以庫克海峽分隔，首都惠靈頓即位於北島南端，首都轄境還包含了一些小島。紐西蘭是世界第六大島嶼國家。

bangcal ku liklik nu Niw-si-lan, taneng ku demiad, u aaidangan sa namin, u tamelacay a hida sananay a liklik ku nikasingangan. labu nu Niw-si-lan yadah ku hida sananay nu aadihan, talakaw ku nikaudipan, caay kaw hacicaay a timulan nu kitakidan a mabuwahay a kanatalan. 

紐西蘭風景優美，氣候宜人，遍佈旅遊勝地，以純淨的自然環境聞名。因為紐西蘭國內自然資源豐富，民眾生活品質高，是為數不多的南半球已開發國家。

lui’t nu Niw-si-lan紐西蘭歷史

Niw-si-lan i kitakid u sawawaay a nikabulawan a kanatalan. Puo-li-ni-si-ya mabulaw hakiya itida i siyen lima a lasubua nu mihcaan katuku cacay a malebut idaw ku tulu a lasubu nu mihcaah makatukuh, mala Niw-si-lan a yen-cu-min maw-li tademaw. 

Tumuk nu mawli tademaw

紐西蘭乃世上最年輕的移民國家之一。波里尼西亞移民約在西元500年至1300年間抵達，成為紐西蘭的原住民毛利人。

maw-li tademaw hakiya namaka Tay-wan mabulaway katukuh i Mei-la-ni-si-ya, sa pasayda i wali tu syakay nu subalan a iluc nu tademaw, musaluimeng satu pitu a bataan katukuh i tusa a lasubu enem a bataan idaw ku lima tu mihcaan, idaw ku mitahaway nu tademaw sisa katepaan idaw ku muenenga a tademaw i Niw-si-lan. sayaway ka katinengan nikataydaan a O-cuo tademaw u nipatayda nu He-lan tun-in-tu’ kusi a He-lan tademaw ci Ya-puo-Ta-se-man “Abel Tasman，caynemseplu mihcaan－caynemlimsiw mihcaan cacay a bataan a bulat cacay a bataan a dimad” ni lilidan a balungaan, itida i caynemsiptu mihcaan makatukuh “ timul amis subalan” tipan a dadipasan. tawya patelac ku nakamuan nu heni u Se-ta-teng-daw, ngangan u “Staten Landt”. nikudan ci Heng-de-li-ke’. Pu’-law-wuo-e itida i caynemsiplu mihcaan saan tu Se-ta-teng subal u adidiay a subalan kuyda sa, tawya mikulitay a He-lan tademaw saan tiya kitidaan sumaden nida u “ Nieuw Zeeland” kasingangan u He-lan a Ce-lan-sen.

毛利人可能是從臺灣移民到美拉尼西亞，然後向東前往社會群島的人的後裔；在暫停了70至265年後，新一輪的探索浪潮導致了紐西蘭的發現和定居。首批已知到此的歐洲人是奉荷蘭東印度公司之命而來的荷蘭人亞伯·塔斯曼（Abel Tasman，1603年－1659年10月10日）所帶領的船隊，在1642年抵達「南北島」西岸。當時他們誤認為該地屬於斯塔滕島，故命名為Staten Landt（斯塔滕地）。後來亨德里克·布勞沃爾於1643年證明斯塔滕島只是一個小島，同時荷蘭繪圖師將該地名稱改為Nieuw Zeeland，得名於荷蘭本土的澤蘭省。

kitidaan地理

kakitidaan nu Nin-si-lan 紐西蘭地理

Niw-si-lan mahida nu muculilay a cacacudadan nikasinganganan. nu tusaay a subalan ku Nin-si-lan, tumulan atu amisa a subalan, idaw henay ku adidiay i liklik nu subalan, nina tusaay a subalan idaw ku laad tu Ku’-ke’ bayu, suotu itida i Wi-lin-tun amisa nu subal a katimulan.

紐西蘭有活的地形教室之稱。紐西蘭包含兩個主要島嶼，南島與北島，此外還有周圍一些小島；兩島之間為庫克海峽；而首都威靈頓則位於北島的南端。

Niw-si-lan a demiad 紐西蘭的氣候

demiad nu Niw-si-lan u laa’d tu kala dihdihkuan atu si’si’nawan, u dihkuay nu bayu a dimiadan. tumula a subal nu dimiad palecad han hakiya itida i walu ku selic, amis nu subalan pulung han hakiya itida i sabaw enem a selican. cacay a bulat atu tusa a bulat u sacaledesay a demiadan, patu a bulad u sasienaway a buladan. u Aw-ta-ke teban a kitidaan sa, caay pisienaw ku duma a kitidaan, nika alahican kasenunsa masumad ku demiad. amisa a subalan micapitu kakacaledesan nu kitidaan, lalud satalakaway nu dimiad han makaala tu tusip—tuwal a saselican, Aw-ta-ke teban nu niyaduan u satalakaway nu dimiad han makaala tu lusep—lusip saselican. i sasaay a kitidaan nu Niw-si-lan tu mihmihcaan nu nanum makaala tu enem a lasubu katukuh tu caynemsepsep mm. timulay nu subal a nutipan nu dadipasan sayadahay nu nanuman, timulan nu subalan wali a dadipasan nu kitidaan, Kan-te’-puo-lei buyu’ atu Aw-ta-ku teban nu niyadu’ saadidiay nu nanuman.  156

紐西蘭的氣候介於溫帶和寒帶之間，屬於溫帶海洋性氣候。南島的平均氣溫大約在8攝氏度，北島的平均氣溫大約在16攝氏度。一月和二月是最熱的月份，七月是最冷的月份。除了奧塔哥中部地區之外，紐西蘭的溫差並不大，但有時天氣會在短時間內迅速變化。北島地區的氣候接近亞熱帶地區，夏季最高氣溫可達24-28度，奧塔哥中部的最高氣溫常達到30-34度。紐西蘭的低窪地區年降水量可達600至1600 mm。南島的西海岸地區降水最多，而南島東海岸地區、坎特伯雷平原和奧塔哥中部地區降水最少。

sapi’ ku demiad nu Niw-si-lan, bangacal ku liklik, bacal ku aadihan nu mata, tataydaan sa naming midang, tataydaan midang sawsawni a masumad. u laliwkuan midang tu sakay kanatal makaala tu cacay a bataan %, mikilul tu nu bulingay tu sakatusa a kakalisiwan. yadah ku silamalay atu wensing i amisa nu subalan, i tumualn a subalan u cu’detay a nanum atu banaw. picidekan ku amis a subal a Lu-a-pei-hu silamalay nu buhu a kitdaan, liklik idaw ku sabaw sepat a silamalay nu buyuan, cacay a malebut nu pinaay ku mi’pesay nu wensing, nu mabuwakay a wensing, sibuhangay a ba’tu nu mu’celay, silanuay a banaw atu masahicahicaay nu aadihan a tataydaan midang, mala picidekan nu masacacayay a silamalay nu cacaledesan. 

紐西蘭氣候宜人、環境清新、風景優美、旅遊勝地遍布、地表景觀富變化。旅遊業占國內生產總值約10%，是僅次於乳製品業的第二大創匯產業。北島多火山和溫泉，南島多冰河和湖泊。尤其北島的魯阿佩胡火山地區，四周14座火山、1,000多個高溫地熱噴泉、各種沸泉、噴氣孔、沸泥塘和間歇泉等千姿百態的奇景，形成世界罕有且獨特的火山地熱異常帶。

sakaudip經濟

sakaudip nu 紐西蘭經濟

tatapangan nu lalekalan tu tademaw

mucelak ku sakaudip nu Niw-si-lan, u mucelakay tu a kanatal. yu mahida tu tusa a bataan nu mihcaan, Niw-si-lan sakalaheci namaka laliwmaahan ku angangan, sumad han tu sakasasetset a nu ba’ketay a kawawan atu salihalay hananay nu sakaudipan. sakaliwmah itida i Niw-si-lan 10%, nika u papahutinan tu kaduh u tada anganganan nu sakaudip nu kanatal. pulung nu pangkiwan a sakatahekal u nikaliwmahan atu nipahutinan tu katalanan. sidi, buling atu banuh nu sidi ku sakatahekal tu kitakidan.

紐西蘭經濟發達，屬於已開發國家。過去二十年，紐西蘭經濟成功地從農業為主，轉型為具有國際競爭力的工業化自由市場經濟。農業的勞動力只佔紐西蘭10%，但其畜牧業卻是國家經濟基礎。全國一半的出口總值在農牧產品。羊肉、奶製品和粗羊毛的出口值皆為世界第一。

Niw-si-lan i kitakid u satabakiay ku ngabul nikasilahecian atu sakatahekal i nutawan a kanatalan, nikasilahecian mialatu kitakid nu lusep%.

紐西蘭是全球最大的鹿茸生產國和出口國，產量占世界30%。

binacadan atu mabulaway 民族與移民

Aw-ke’-lan adidiay nu pisiwgacuan a pisalangasayan nipaimungan奧克蘭元宵節時的舞獅表演

nituktukan tu tademaw

sayaway nu muenengay tinasubalan a binacadan u maw-li-zen, nikudansa taynin nu O-cuo binacadan mabulaw. kabulawan nu tademaw, taydaay i Niw-si-lan a binacadan namakayda i Ing-kuo, Ay-e-lan atu Aw-cuo, tawya mabulaway nu Niw-si-lan a cudadan mahida u Aw-cuo a Pay-aw-cen-ce’.

duma katuud ku He-lan, Ta-e-ma-ti-ya, Yi-ta-li atu De-kuo tayda mabulaw, atu namaka Aw-cuo, pei-men, Nan-men atu Nan-fei nu kanatalan a O-cuo malecad ku nikabulaw. kainai’an nu laheci a kalisiw maudipsa, lihalay ku kabulawan nu cudad, nu tayniay a mabulaway nu kanatal namakacuwacuwaay.

毛利族是紐西蘭群島上最早的住民，其後才有歐洲殖民者遷入。在殖民地化風潮中，紐西蘭移民主要來自英國、愛爾蘭與澳洲，因為當時紐西蘭移民政策類似澳洲的白澳政策。另外也有許多荷蘭、達爾馬提亞、義大利和德國移民，與來自澳洲、北美、南美與南非等地的歐洲間接移民一同到來。經濟大蕭條時，移民政策放寬，移民來源國也變得較為分散。

saan tu tusepsepcay mihcaan a nipikinsaan tu tademaw, idaw ku enemay a wang nu tademaw musakamu tu tadalayak a kamuan, idaw ku sepat a wangan nu tademaw musakamu tu aw-yi, idaw henay ku lima a malebut nu tademaw musakamu tu nu taywan a sasakamuen.

根據2001年的人口調查， 紐西蘭有6萬人在家裡使用標準漢語，有大約4萬人在家裡說粵語， 有大約5000人在家裡說閩東話及閩南語等閩語。

https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8D%97%E5%B3%B6_(%E6%96%B0%E8%A5%BF%E8%98%AD)