Ow-ni-s-te.La-say-bu
kakiliman mikawaway-kalumyiti
Ow-ni-s-te.La-say-bu u saayaway a nan-cye ci Ni-al-sen a La-say-bu, Om，FRS “ Ing a kamu Ernest Rutherford, 1st Baron Rutherford of Nelson, 1871 a mihca 8 a bulad 30 a demiad-1937 a mihca 10 a bulad 19 a demiad”, Niw-si-lan u-li-sye-cye, i kitakit singanganay a yen-ce-he-u-lisye a wama. migingkiway tu sapasubana’ u katinengan ciniza kilul Ba-la-ti zikuz u kahemekan nu mitanam a u-li-sye-cya.
歐內斯特·拉塞福，第一代尼爾森的拉塞福男爵，OM，FRS（英語：Ernest Rutherford, 1st Baron Rutherford of Nelson，1871年8月30日—1937年10月19日），紐西蘭物理學家，世界知名的原子核物理學之父。學術界公認他為繼法拉第之後最偉大的實驗物理學家。
nilaculan mikawaway-kalumyiti
La-say-bu saayaw patahkal tu bang-se-sin pan-suway-ci a nizateng, mipatatungus tu bang-se-syen malilid ku makay cacay a yen-su katukuh tu zumay a yen-su amasumad. bang-se-sin a tuud duduc patusul tu tineng pasasuma tu α se-sye atu B se-syen, asaca mipatatungus tu nuayawanay uyza u hay-li-ce. zayhan, sakay “yen-su a nikasumad atu bang-se-sye hwa-sye a nigikiwan”, pakala ciniza tu 1908 a mihcaan tu Now-pey-al hwa-sye a kawlah.
拉塞福首先提出放射性半衰期的概念，證實放射性涉及從一個元素到另一個元素的遷變。他又將放射性物質按照貫穿能力分類為α射線與β射線，並且證實前者就是氦離子。因為「對元素蛻變以及放射化學的研究」，他榮獲1908年諾貝爾化學獎。
La-say-bu mikilid tu masakaputay malaheci mipatatungus tu i yen-ce cung-sin izaw ku yen-ce-he, misabaluhay patizeng tu Say-bu-a kasahiza. saayaway malaheci ciniza tu i tan atu α li-ce a he pagilay pasasuma tu yen-ce, mapulung mitanam lalabu maazih tu ku ce-ce, asaca pangangan han tu ce-ce. saka 104 banggu yen-su a mikineng cinizaan tu nipangangan tu “Lu”.
拉塞福領導團隊成功地證實在原子的中心有個原子核，創建了拉塞福模型。他最先成功地在氮與α粒子的核反應裏將原子分裂，他又在同實驗裏發現了質子，並且為質子命名。第104號元素為紀念他而命名為「鑪」。
nikauzipan生平 mikawaway-kalumyiti
1871 a mihca 8 a bulad 30 a demiad, ci La-say-bu lecuh i Niw-silan-ni-al-sen capiay a S-pu-lin-ke-low-bu “ayza nu tungus Pu-lay-te-ow-te”, lumaay a calakakaan 12 ku tademaw, u ama niza mikawaw tu siking atu mipela’ Ya-ma a kawaw, adidi’ henay hina i luma’ay milutalutay a kusi atu miedap i Ya-ma kusi, namahiza pasubana’ tu wawa u situngusay u ina.
1871年8月30日，拉塞福生在紐西蘭尼爾森附近的斯普林格羅夫（現屬布賴特沃特），家裏有兄弟姊妹12人，他的父親從事生產枕木及切割亞麻的工作，小時候常在家裡的鋸木廠及亞麻廠幫忙，因此教育孩子的責任都落於母親身上。
kowcung micudad ciniza i Hay-bu-low-ke, pahezik namicudad pabalucu’ ciniza miala tu Ni-al-sen-sye-yen a kawlah, picudada tu nikauzipan niza u cayay kapawan a ninateng, i ayaw amapatay ciniza mahiza tu caay kapawan mitudawa tu acawa niza paini tu 100 pang pabeli tu Ni-al sen sye-yen, kilul 1890 a mihcaan micumud tciniza tu Kan-te-lye talakaway a cacudadan itiza malikeluh niza ku kasikazan a cyaw-su,
他國中就讀海夫洛克，畢業後他決定爭取尼爾森學院的獎學金，這段就學期間是他一生最難忘的回憶，在他臨終前仍不忘叮嚀他的太太要捐100磅給尼爾森學院，接著1890年他進入坎特伯雷大學在那裏他遇見了他最敬仰的教授，
i pililidan nuheni ci La-say-bu tu sakay ke-sye a gingkiw sangaleb ku kaicelang, namikawaw tu tusa a mihcaan tu tyen-ce-sye nu saayway migingkiw. zikuz 1891 a mihcaan ciniza i “migingkiw tu tyen-ce” pakala tu sapaazih a kawlah.1895 a mihcaan, ci La-say-bu pakala tu kawlah a kalisiw, pitengil uyni a demiad i umah mikutkut tu ma-lin-su cinza, katinengan ci La-say-bu pakala tu seking sikawlah tu kalisiw, limaay a sakutkut bakah sa musakamu, “uyni u sazikuzay tu a nikutkutan aku a ma-lin-su”.
在他們的引導下拉塞福對於科學的研究更加強烈，並已經做了兩年電子學的先鋒研究。而後1891年他以"電磁研究"獲得科展的獎學金。1895年，拉塞福獲得獎學金，據聞這天他正在田裡挖馬鈴薯，拉塞福得知考上獎學金，將手中的鐵鍬丟掉說：「這是我挖的最後一顆馬鈴薯了」。
katukuh Ing-kow cyen-cyaw talakaway a cacudadan 31 sye-yen Ka-win-ti-si pitanengan migingkiw tu pow-se, salipahakay sa milayap tuyza nipasubana’ ni Ye-se-bu.Tang-mu-sen. sawninay makay Niw-si-lan katukuh i Cyen-cyaw hawsa, sademiad sa micudad, makazih mahiza u “matinengay mikutkutay a pawalil”. itiza ciniza pacena’ mahiza tu maazih ku kitakit nu satanaya’ay a u-syen-ten-pow “ tusa ing-li” a nikiluan, zikuz kilul maazih ku tin-ceay a Tang-mu-sen mala migingkiw.
到英國劍橋大學三一學院卡文迪許實驗室做博士研究後，最開心的就是接受約瑟夫·湯姆森的指導。剛從紐西蘭到劍橋時，整日埋頭苦讀，被看作「光會挖土的野兔子」。在那裡他暫短地保持了發現世界最長無線電波（2英里）的紀錄，後來跟隨發現電子的湯姆森做研究。
i pigingkiwan tu u-ce pibang-sean, mipabaluhay misanga’ tu kisut a kamu, α “A-al-ba” atu β “pey-ta” a dil, u pikinsa maazih ku β a dil u dadawaay ku culil, icelang ku nikabesut nu ten-ce.
在研究物質放射性期間，他創造了術語：α（阿爾法）和β（貝他）射線，又經測定發現β射線是速度快、穿透力強的電子。
i 1898 a mihcaan ci La-say-bu mapaculcul mala Cya-na-ta-May-ci-al talakaway a cacudadan nu u-li- a cuzen, pitadengan maazih niza ku bang-se-sin a pan-suway-ci, bang-se-sin u-ce pangangan han α atu β bang-sen, uyni syang a pinaneng mapabeli i 1908 a mihcaan a Now-pey-al hwa-sye a kawlah, zayhan makinsa niza ku pihulak tu yen-su, hwa-sye atu bang-se-syen u-ce.
在1898年，拉塞福被指派擔任加拿大麥吉爾大學物理系主任，實驗中他發現了放射性的半衰期，並將放射性物質命名為α和β射線，這項實驗被授予1908年的諾貝爾化學獎，因為他調查到解體的元素、化學和放射性物質。
pawacay tu ciniza tu ba-ng-se-sen u yen-ce kahiza kalawacu masumad. nika caay kanamuh ciniza, zayhan saca u u-li-sye-cya kaku sa caay ku migingkiway tu hwa-sye. u singangan nu musakamuay niza, “ke-sye uyza dada’ u-li sye-ke, cacay a sye-ke, zuma uyza u pisuped tu yu-pyaw a kawaw dada’”.
他證明了放射性是原子的自然衰變。但他不是很高興，因為他自認為是物理學家，而非化學家。他的一個名言是，「科學只有物理一個學科，其他不過相當於集郵活動而已」。
1925 a mihcaan katukuh 1930 a mihcaan, ciniza mala hungti luma’ sye-huy huy-cang atu zikuzanay nu midebungay sitinengay miedap tu li-se-huy cusi, miedap tu makayniay i Te-kow macapi tu 1000 ku tademaw nu talakaway midebungay nu sitenengay. 1925 a mihcaan ci La-say-bu pakala tu nu Ing-kow cen-hu a nipakawlahan tu kung-ci-sin-cang, 1931 a mihcaan pangangan han Ni-al-sen-a La-say-bu nan-cye. cacay ku tataynaan a wawa niza, ku-cye-wi i kapatayan niza caay tu kalalacan.
1925年至1930年期間，他擔任了皇家學會會長以及後來的難民學者協助理事會主席，幫助了來自德國的近1000名大學學者難民。1925年拉塞福獲得英國政府頒發功績勳章，1931年被封為尼爾森的拉塞福男爵。他只有一位女兒，故爵位在他死後斷絕。
i wawa henay hawsa, ci La-say-bu siimelang tu cayay kapihaceng a makabutulay, nika pakuniza han niza, caay pisakaph mingaay cinizaan, sazikuzay malahad makakulawit mapuut tu ku sawada’, pihaceng satu ku imelang niza .1937 a mihcaan, anu mahicahica ku pisakalah micici’, ci La-say-bu i Cyen-cyaw zikuz tu 4 a demiad mapatay tu ipadekuan u kamu nu misaydan “mabulsen ku sawda’” sa. u kudih niza i Ke-te-s-ke-lin a tatuduhan mituduh, zikuz u kasenengan tadem han i Si-mey-san, micapi tu Niw-tun atu zuma singanganay a Ing-kow ke-sye-cya.
在早些時候，拉塞福就患有輕微的疝氣，但他一直不太重視，沒有好好治療它，最後發展成絞窄性腸梗阻，使得他病得很嚴重。1937年，儘管在倫敦做過一次緊急手術，拉塞福還是在劍橋於4天後死於醫生所說的「腸麻痹」。他的遺體在戈德斯格林火葬場被火化，之後被給以很高榮譽的葬在西敏寺中，靠近牛頓和其他著名英國科學家。