Taluku kanatal aidangan
kakiliman
mikawaway-kalumyitiTaluku kanatal aidangan “Taluku a kamu Rngayan qmita kana klwaan Truku” nu Cung-hwa-min-kow sakasepat a buyu’ patizeng tu kanatal aidangan. sakatusa tabakiay a kalalais nu kitakit zikuz kanatalay nu hekalay aazihan, 1986 a mihca 11 a demiad 12 a bulad pasakamu milekakawaw, 1986 a mihcaan 11 a bulad 28 a demiad patizeng tu pikuwanan. tini i sawalian, u lala’ milakuit tu Kaingku, Tayciw kuwan, Nan-tow a kuwan tulu ku sakawawan. labu nu aidangan izaw ku nu Taywan saayaway maawasay tu wili satip matatus a zazan, pamgamgam ahn cung-hen zazan.
太魯閣國家公園（德路固語：Rngayan qmita kana klwaan Truku）是中華民國第四座成立的國家公園。第二次世界大戰後為國家級風景區，1986年11月12日公告計畫，1986年11月28日成立管理處。位於台灣東部，地跨花蓮縣、臺中市、南投縣三個行政區。園內有台灣第一條東西橫貫公路通過，稱為中橫公路系統。
nilaculan
mikawaway-kalumyitiTaluk kanatal aidangan masazumaay u diheb atu tepad, u tepad masaapilis, bangcal nayi’ ku alawaw, “Taluku masatezep ku diheb” makayni asingangan ku Taywan tu walu hekalay aazihan. caay kuyni, labu nu aidangan buyu’ay yadah ku maliwan a kuliay sauwac a zidayan nu mauzipay, mahiniay buyu’ daydam buting.
太魯閣國家公園的特色為峽谷和斷崖，崖壁峭立，景緻清幽，「太魯閣幽峽」因而名列台灣八景之一。此外，園內的高山地帶保留了許多冰河時期的孑遺生物，如山椒魚等。
“Taluk kanatal aidangan” talakaw tepatepadan,masatukal ku sauwac nu lala’, ahebal ku sacumud nu sauwac macungdasay masaupu masapihpih atu diheb ku kasahiza nu lala’. matatungus nu niliwanan a zaysang nu kitait nipatahkal tatungus sakapitu siyang, atu lala’ tulin misaungay talakaw tapabaw, masanga’ ku Taluk diheb kibetul talakaw ku hekal aazihan.
「太魯閣國家公園」因雄偉的斷崖、河階地、開闊河口沖積扇及峽谷等地質地形，符合世界遺產登錄標準第七項；以及地殼持續活躍隆起的上升運動，造就太魯閣峽谷渾厚雄偉的景觀，
Mauzipay yadah ku mahicahicaan atu micidekay matatungus nu niliwanan a zaysang nu kitait nipatahkal tatungus tu sakasiwa syang, caay uyni dada’,uyni a kitizaan caaynay kapeci’ nu tademaw nuyaanay nu mulangaway atu kilakilangan, mihibangan a aadupan a lamangan atu kayayadah, masasuida, matatungu nu niliwanan a zaysang nu kitait nipatahkal tatungus tu saka cacay a bataan syang, sakasa mapili’ tu lalangawan tu Taywan kitakit niliwanan a zaysang nu cayay katahkal a icelang.
生物多樣性與獨特性符合世界遺產登錄標準第九項；此外，此區未受人為破壞的原生植被與森林，讓棲息其間的動物種類和數量非常豐富，並產生互相依賴的關係，符合世界遺產登錄標準第十項，因此被文化部遴選為臺灣世界遺產潛力點之一。
ngangan 名稱
mikawaway-kalumyiti“Taluku” anca “Taluku” uyni a kamu nu Talukucu anipangangan tu “Truku”. 16 se-ci tu teban, Seydeyk a tademaw namakayza i Nan-to milakuit tu cung-yang-gan-may malimad mueneng i Kalingku a Takidis Maelil a sauwac, zikuc mueneng i Kalingku a binacadan a patateng’, u “Tayluku” kaku sa. uyaan a ngiha “Truku”, pikuwanan nu Lipun pangangan han “Taroku” Tayluku a ngangan, zayhan mueneng itini pangangan hantu Tayluku
太魯閣」或「大魯閣」一詞原為太魯閣族之自稱「Truku」。16世紀前後，賽德克族人由南投越過中央山脈遷居花蓮的立霧溪、木瓜溪流域，後居住在花蓮的族人產生自我認同，遂自稱為「太魯閣族」。其原音為「Truku」（德路固），日治時期被稱為「Taroko」（太魯閣），「太魯閣」的名稱，也因為太魯閣族人居住於此而得名。
likisi 歷史
mikawaway-kalumyitiTaluku kanatal aidangan lekakawaw saayaway panukas tu nu ayaway pikuwanan nu Lipun a ziday. 1937 a mihca 12 a buad 27 a demiad, Taywan cung-tu-bu kanatal aidangan wi-yen-huy pasakamu “Taluku kanatal aidangan” patizedng, pasu ayzaay a sye-san atu aluku alala’, u hekal katukuh 27 emang kung-cin, nika zayhan pikuwanan nu Lipun mapahezek a palasawaden.
太魯閣國家公園計畫最早可追溯至日治時期。1937年12月27日，臺灣總督府國立公園委員會公告「次高太魯閣國立公園」成立，包括現今雪山及太魯閣等地，面積達27萬公頃，但因日治時期結束而廢止。
2024 a mihca 4 a bulad 3 a demiad Kalingku manileng maduka t uku Taluku kanatal aidangan, zuma Cuy-lu a zazan, Te-lun a zazan, Yen-ce a zazan, Sa-tutang a zazan, Pay-yang a zazan atu C-mu-sangaw zazan hatiza ku aazihan au malalitin tu likutay a zaza ku nikapelad, mapatay tuku pinaay tu nu midangay a labang atu macapi tu malebut nu midangay a labang malubu i labu nu aidangan. uyza a demiad namalineng Taluku kanatal aidangan mukuwanay pasakamu deban tu ku aidangan sa, misakapah a kawaw kaliyuhan a ayaan, aidangan maedeb katukuh akapah tu sasa platuh a mibuhat.
2024年4月3日，花蓮地震重創太魯閣國家公園，其中錐麓步道、得卡倫步道、燕子口步道、砂卡礑步道、白楊步道和慈母橋步道等景點與聯外道路均發生大小坍方，導致數名遊客傷亡以及近千名遊客被困在園區內。當天地震後太魯閣國家公園管理處立即宣布關閉園區，修復工作進程尚無法預估，園區將關閉至對進行安全評估後再另行通告開放。
hekal nu tahak 自然環境
mikawaway-kalumyitiTaluku kanatal aidangan sawali micapi tu walibayu, cang-yang-san-may amis a ngatu micaliway tu aidangan, aidangan u satalakaway a buyu’ 3,742 depah a Nan-hu-ta-san. tulu malebut katalakaw nu buyu’ cuedet ku kitizaan u hekal macalap ku liwliw nu kanatal aidanngan tu 7.25% pesen, pasiluc tu ngangan Taywan Py-ye a buyu’mapulung 27 a buyu’an, cacay malebut depah katukuh tulu depah nu alababay kitizaan a buyu’ macalap hamina kitizaan 78.4% pesen, matukinih 55% pesan uyni a kitizaan macalap ku 44.7 % pesen ku aidangnan.
國家公園東臨太平洋，中央山脈北段通過園區，園區最高點為海拔3,742公尺的南湖大山。海拔三千公尺以上之高山寒帶地區面積約占國家公園範圍的7.2%，列名台灣百岳的山峰共27座。一千公尺至三千公尺之溫帶山地地區約占全區78.4%，坡度55%以上地區約占園區面積44.7%。
mauzipay 生態
mikawaway-kalumyitiduduc tu nikinsaan, labu nu aidangan maazih ku aadupan 1,517 alamangan. aidangan izaw ku 46 a lamangan ku micucuay, mcalap ku nu Taywan tukusay pangkiw ku micucucay aadupan. izaw ku 15 a lamangan tungus micidekay nu Taywan aadupan, Taywan nu kilakilangan a edu ahebal ku nikaliwasak. aidangan a ayam saadidi’ay izaw ku 173 a lamangan, pasu hamin nu Taywan micidekay a ayaman 24 a lamangan numa maliwasak i cung-hen zazan Ta-i-lin katukuh Cen-en sayadahay a ayaman itiza.
根據調查，園區內已發現動物物種1,517種。園區至少有46種哺乳類，約占臺灣陸域哺乳動物的一半。有15種屬於臺灣特有種，以臺灣森鼠分布面積最廣。園區鳥類至少有173種，並包含了臺灣所有的特有種鳥類24種，其分布以中橫公路大禹嶺至慈恩一帶鳥類最多。
lalangawan aazihan人文景觀
mikawaway-kalumyititiniay maazih yadah ku icuwacuwaay a niliwanan a naenengan, tini i Takidis kawana tukus sacumud nu sauwac, Taluku ayaw a paya nu luma’ 100 depah pabaw nu satukal a sauwac, micapi tu Taluku kanatal aidangan pilekawaan nu Bu-se niliwanan a naenengan, laed katukuh aayza 2,000 a mihcaan a likisi. labu nu kanatal aidangan Talukucu a niyacu’kaliwasak nu kitizaan, caay kapina ku muenengan, zuma a niyazu’ tu malumanay a nikitizaan nayi’ tu ku muenengay
當地至今已發現多處遺址，於立霧溪河口右岸，太魯閣大門牌坊前100餘公尺處之上方河階地上，為鄰近國家公園計畫區的富世遺址所在地化，距今已有2,000年之歷史。國家公園區內原為太魯閣族部落分布地區，除少數部落外，其餘部落舊址多已無人居住。
hekala a lala’ 地理環境
mikawaway-kalumyitiHe-hwan-cin-bung satipan nukanatal aidangan, micapi tu pitu abuyu’an matatules, zuma lima a buyu’ singanganay nu Taywan Pay-ye Kilay buyu’ tini i satipan nu kanatal aidangan, u talakaw 3,607 depah. Kila buyu’ maapilis ku tepah katalawaw a singangan, Taywan u yadahay ku labades a buyu’, sisa izaw ku “lumeni’ay Kilay” anipangangan. Ta-pa-cyen-san tini i saamisan nu kanatal aidangan,u talakaw 3,705 depah, sakasepat saatalakaway nu Cung-yang-san-may, atu Ta-pa-cyen-san, Ta-ben-cyen-san pulunng a ngangan “san-cyen”, u satalakaway ku san-cyen.
合歡群峰位於國家公園西側，由鄰近七座山所串連，其中五座名列臺灣百岳.
奇萊山位於國家公園西側，標高3,607公尺。奇萊山素以險峻著名，是臺灣發生最多山難的山區之一，所以有「黑色奇萊」的稱號。大霸尖山位於國家公園北側，標高3,705公尺，為中央山脈第四高峰。與大霸尖山、達芬尖山合稱「三尖」，高度為三尖之首。
Nan-bu-ta-san tini i saamisan nu kanatal aidangang, u talakaw 3,742 depah. atu I-san, Sye-san,Siw-ku-lan-san, saamisan Ta-u-san pulung a ngnangan “u-I”, Taywan nu sitatungusay lima a buyu’an nu talakaway a buyu’. Taluku nisanga’an tu talakaway cuked, Taluku nisanga’an tu talakaway cuked mahiza micumuday tu cung-hen a zazan u piazihan a nipatizengan, u labang tayza i Taluku a diheban I teban nu zazan amihibang pasasing.
南湖大山位於國家公園北側，標高3,742公尺。與玉山、雪山、秀姑巒山、北大武山合稱「五嶽」，為臺灣最具代表性的五座高山之一。太魯閣牌樓，太魯閣牌樓是象徵進入中橫公路的指標建築，也是遊客前往太魯閣峽谷途中會停駐拍攝之景點。
Cang-cun-ce nipatizeng u nu Cowng-kow sumamaday Tang a ziday izaw i putah ku pahanhanan miazih wayway, miduduc tu capiay a lala’ tu maapilisay nu laed, nicidek ku bangcal. tingalaway nemnem a nanum makay tepatepadan tahkal, masacacay seday mulesi’ tasasa, tumihcaan caay kapihibang, masa u “Cang-cun-bey-paw” cung-hen a zazan nu kapahay a piazihan.
長春祠的建築採中國古典唐代亭台樓閣風格，並依照附近地勢嵌入山壁之間，精巧而莊嚴。清新的泉水自山壁湧出，形成一道飛瀑直瀉而下，終年不歇，形成「長春飛瀑」，為中橫公路的一處盛景。
Yan-c-kow nu Taluku a diheb cacangatu u ba’tu ku tepad, tepad yadah ku adidi’ay a buhang, zayhan hina izaw ku adidi’ay udad padaicaw, yang padaicaw i tepad mikilim tu kakanen ancaysa m isadibu, masa “pay-yen-min-ku” u micidekay aazihan, amala “padaicaw laway” tu. ciw-ci-tung cung-pu hen-kwan a zazan tini mibuhang a patizang, masa yadahay mangangiway a buhang, pangangan tu “Ciw-ci-cung”.
燕子口為太魯閣峽谷的一段大理石峭壁，峭壁有許多小洞穴，因常有小雨燕、洋燕在峭壁間覓食或築巢，形成「百燕鳴谷」的奇景，因而成「燕子口」。九曲洞中部橫貫公路在此穿山鑿洞而建，形成許多彎曲的山洞，故稱「九曲洞」。
Tyen-syang labu nu kitizaan misanga’ tu “Tyen-syang yu-ke-cung-sin”, atu basu, yubim, Cin-hwa-ciw-ten, Tyen-syang cin-nyen-hu-tung-cung-sin mipawapen tu kakanen atu pilabinan. Ci-suy-twan-ay tini i Ci-suy walian buyu’, u talakaw 1000 depah. sakawalu nu tabakiay aazihan nu Taywan. He-ban buyu’ kasienawan salenga’c sa ku suleda “mahiniay “suleda niyazu’” a ngangan.
天祥區內設有「天祥遊客中心」，以及公車、郵局、晶華酒店、天祥青年活動中心可提供飲食和住宿。清水山斷崖位於清水山東側，高1000多公尺。為臺灣八大景之一。合歡山冬季白雪皚皚，素有「雪鄉」之稱。
malalitin tu i hekalay atu zumaay natinengan
mikawaway-kalumyiti- 中文維基百科 : 太魯閣國家公園
- https://zh.wikipedia.org/zh-tw/%E5%A4%AA%E9%AD%AF%E9%96%A3%E5%9C%8B%E5%AE%B6%E5%85%AC%E5%9C%92
Taluku kanatal aidangan 太魯閣國家公園
