Tan-cya a tademaw

tatayna nu heni

kakiliman

Tan-cya “ Ing a kamu, “ Tan” a sulit,”Aow ngiha, “ tan” daan6, kamuan zayhan malilid nu “cya” gaal ina a ngiha mala u dang6 “Ten” singangan aca tu Tan-hu Tan-hu, Tan-min, zuma ngangan Pay-suy-lang Se-cung Lung-hu, Ma-zen Lu-tin, Cyaw-zen, u palaluma’ay tu balunga’ micidekay nu mibutingay a binacadan, zayhan paymihcaan i nanum mauzip pangangan han aca nanumay ci-puzay a tademaw han.

Tan-cya a tademaw蜑家

蜑家（英語：Tanka，「蜑」字，粵音：「但」daan6，口語中因受「家」gaa1聲母同化作dang6「鄧」），又稱但戶、蛋家、蜑戶、蜑民，別名白水郎、蛇種、龍戶、馬人、盧亭、鮫人等，是一種以船為家的獨特漁民社羣，因常年水上漂泊而又被稱為水上的吉卜賽人。

nilaculan

balunga' nu heni

uyzay i balunga’ ku nikauzipi nu heni, u kuku’ nu heni atu i tukusay mauzip caay kalecad, masakinih u “ci-ti” han pangangan, s-ta-bu pangangan “Tin-hu” han. Tan-cya kalaluma’ han ku dudang, palazazan han ku bayu, mibuting ku kawaw, hatu “malikida nu nanum a kasuy” ku sakauzip, tacuwatuwa nayi’ ku nipanutek mauzip, angangan maliwliwah i Kwang-tung Bu-cyen Kwang-si, Hai-nan a kakitizaan, hungti a zidayan panutek mikawaw pakucumibu “hwang-ce” pilekec u Tan a binacadan zayhan caay ka i tukus u teked masazuma, kadihian kunikauzip, caay patatukusen mueneng, mizawis pasubana’ atu milihiza tu sapiseking, lacus ata tukusay a tademaw malaacawa, acaay pakucumibuen, nika kasazidayan a cen-bu pasubana’ tu nitatengilan a kawaw, Tan a binacadan caay pakala u “zumaay a binacadan” Hungti a zidayan yung-ce ayaway a mihcaan palasawaden i kucumibu ku pakuyuc, Kow-min cen-bu i 1934 a mihcaan mihapiw “pasatezep mizipa tu la’cusay a kawaw nu Tan a binacadan” anuayaw kasacenbu a ziday mahizatu micuzuh misumad tu nikauzip nu Tan-cya a binacadan.

由於他們生活在船艇上，他們的腳與生活在陸地上的人略有差別，被歧視稱為「曲蹄」，士大夫則雅稱之為「艇戶」。蜑家以舟為室、以海為路、以漁為業，都是過「水流柴」的生活，到處漂泊，主要分布在廣東、福建、廣西、海南等區域，明代固定實行戶籍冊（黃冊）制度時蜑民因不住陸上而單獨成類，地位相當於賤民，被禁止上岸居住、接受教育和參加科舉，不能與岸上人家通婚，也不能編冊入戶，，但在歷朝官方教化議程裡，蜑民很少被認為是「異族」。清朝在雍正初年消除蜑民的賤籍，國民政府在1934年發布《嚴禁壓迫蛋民惡習》，往後歷代政府也都一直有所推進改變蜑民社會地位。

niciluan i cudad

zikuc nu heni

“Tan” saayaway nisulitan u angangan sanad i [[Pasu] capi nu Cang-cyang Tan a tademaw, zuma nu mipasubana’ay migingkiway nahizasa lalekalan nu timulay Tan a binacadan, makay Cun-ciw a mihca itiza i Lin-suy muneng atu musakawaw. katukuh Cin a ziday hawsa, Pa-su Tan a tademawa tabaki ahebal ku sakawawan.

「蜑」最早記載是主要集中在巴蜀臨近長江一帶的蜑人，一些學者研究曾認為其為南方蜑民的一個來源，自春秋時期便在此地臨水居住和活動。到晉代時，巴蜀蜑人的活動空間進一步擴大。

而除巴蜀外的長江以南地區，如長沙、常德一帶等古屬楚地之湘西地區，也有諸多關於蜑和蠻蜑的記載，整體蜑人活動區域遍布巴蜀及湘江流域，但兼有陸居和水居 據南齊書記載，

caay ku Pa-su dada’ay a Cang-cya nutimulan a kakitizaan, mahiziay Cyang-sa, Cang-te a kitizaan Ku-su-cu kitizaan a Syang-si kakitizaan, yadah ku nu makayniay Tan atu Man-tan a nisulitan, hamin pikawawan nu Tan a tademaw anucaay hamin nu Pa-su atu Syang-cyang piculian nu nanum, nika izaw ku nu tukusay mueneng atu nanumay mueneng duduc tu nan-ci-su a nisulitan.

建元元年（433）十月巴蜀涪陵郡蜑民曾有見證祥瑞並有舉行儀式奉敬神物，當時還有官員對蜑人施行安撫。北史則有記載天和初年信州蜑人據江反叛、對抗規模當時達到二千餘里。至唐柳宗元《嶺南節度饗軍堂記》記述：「卉裳罽衣，胡夷蜑蠻，睢盱就列者，千人以上。」

pipatizengan a mihcaan i “433” 10 a bulad Pa-su Bu-lin-cyun Tan a binacadan naizaw ku tudu’ay Syang-zuy caay palekal misalisin patata tu Di’tu, tawya izaw henay ku mikawaway nu cebu sakay Tan a tademaw mikawaw mihima. saamis a likisi izaw ku nisulitan tu Tyen-he saayaw a mihca Sin-cow Tan a tademaw duduc tu nipaculi, madademec tawya katuku tusa malebut kabatad. katuke i Tang-liw-cung-yen “Lin-nan-cye-tu-can-cyun-tang-ci” nisulit tu kamu” Huy-sang-ci-I,Hu-I-Tan-Mn,suy-si kunipasisil, pakala tu malebut ku tademaw.

balunga' nu heni

kaliwliwah分布

據史料記載，嶺南的內河和沿海港灣處處皆有蜑民分布，聚族而居，自詡「龍戶」，崇拜水神，敬畏自然和呵護謀生的水域。 到明清時代，珠江三角洲大規模圍海造田令地貌變遷，到清未時堤圍遍布珠江三角洲的河網地帶，蜑家賴以為生的水域面積也因此而縮減。

duduc tu nisulitan i likisi, Lin-nan a sa’wac atu lilis nu minatu tu mangiwitay a kitizaan izaw ku maliwaliwahay nu Tan a tademaw, mapulung muneng, makay si “lung-hu”, misalisin tu nanum a Di’tu, masikaz matalaw pakuniza atu mauzip i nanunaman. katuku kahulaman a ziday, Cu-cyang-san-cyaw-co tabaki i bayu misaumah masumad tu ku lala’, katukuh zikuz nu kahulaman u cupu amin ku Cu-cyang-san-cyaw-co nisanga’ tu masasalilay a kitizian, Tan-cya u nanum ku sakauzip namahiza caay tu kaahebal.

基於前述變化和陸地經濟社會發展，蜑民紛紛遷移到靠近市鎮的河面謀生，流動到廣州、佛山、江門等商業發達市鎮。據葉顯恩調查，在鴉片戰爭前夕，聚集於廣州河面的蜑家艇達到84,000艘，而處於北江進入三角洲河網區的要沖三水縣蘆苞，也是蜑家雲集的商貿要地。

nuayawan a kamu kasumad atu tukusay kyazay palahad syakay, Tan a binacadan mabulaw micapi tu niyazu’ay a’wacan mauzip, muculil tayza i Kwang-cow, bu-san, cyang-men a misiwbayay macakat ku niyazu’. u pikinsa ni Ye-syen-en, iayaw nu Ya-pen a kalalais, masaupu i Kwang-cow a sa’wac nu Tan-cya a balunga katukah 84,000, tiza amis Cyang micumud tu San-cyaw-cow sa’wac masasalilal kitizaan a yaw-cung-san-suy a kuwan Lu-paw, nu Tan-cya pisaupuan nu misiwbayay a kitizaan.

kamu語言

廣東蜑家人的母語為蜑家話，屬於粵語，與粵語廣州話完全互通。

福建蜑家人母語多為當地的閩語。九姓漁民方言，其歸類尚不清楚。

Kwang-tung Tan-cya a tademaw u kmu nu Tan-cyay a kamuan, tungusay Aw a kamu, atu Aw a kamu Kwang-cow a kamu maslecadaytu. Bu-cyen Tan-cya a kamu hatu nu tiniay Layak a kamu. Cw-sin nu mibitingay a kamu, caay henay kahapinang pasasuma tungus cuwaay.

nikauzip nu babalaki傳統生活

據歷史多個民族志調查都顯示，標識為蜑家的羣體在文化習俗方面，從飲食、婚嫁、風俗、家居擺設以至儀式，與陸上居民更為接近，而與山上的瑤或畬則差異較大。信仰上信奉洪聖、北帝、觀音等也和陸居人一致，不過因為長期居於小艇上而具有獨特的文化生活習慣，舊時水上人還有信奉佛祖、媽祖和聖人公。

duduc i likisi katuuday a binacadan tahkal ku nikinsaan, u bacu nu Tan-cya sanad kapulingan a lalangawan u lisinan, makay kakanen, malaacawa, salisin, lalub nu luma’ nipazeng tu tuud katukuh u lisin, atu tukusay a tademaw sangaleb misengiay tu, atu buyu’ay a Yaw anucaay Yi tabaki ku kasazuma. u lisin misalisin tu Hung-sen, PEey-ti, Kwang-ing malecad tu nu muenengay i tukusay a tademaw, nika zayhan matenes mueneng i adidi’ay a balunga sisa micidek ku nikauzip lalangawan, kasumamadan nanumay a tademaw misalisin henay tu buo-cu, Ma-cu atu San-zen-kung.

kasizikuc著裝打扮

在冬天時分蜑家女性們會用黑布或花格布包著頭，而包頭布後面還有用一硬物「頭布拱」襯著，布上都繡著「狗牙花」。衣著無論男女，傳統都會用薯莨汁漿洗（抵擋水氣）的麻布衣服。蜑民婦女還有專屬短褲，長度只到膝蓋上端，以藍色或灰色為主，褲子後部往外翹以免在勞作時沾濕。婦女們還常常在褲子上系有有鑲嵌圖案的銀腰帶，其作用主要為避免水氣侵入腰部。

i kasienawan hawsa u Tan-cya a tatayna amin u lumeni’ay a dawa anucaay balubaluan a dayaw ku sipitabu tu tangah, zikuzan nu satabu tu tangah iza henay ku atekakay a tuud “midamaay tu dawa nu tangah” pabaw nu dawa misiw tu “kow-ya-hwa”. u zikuc anu tatama tatayna, laylay miyung amin tu salang nu tamak “sapitena’ tu lahud” muwaay a zikuc. Tan a binacadan izaw henay tekeday apuyu’ay a calaped, u tanaya’ katukuh i pabaw nu tusuz, u sumilaway anucaay abuabuan a kulit, zikuzan nu calaped matapabaw sakasa misakawaw a malalemeda. tatayna amin hina i calapedan izaw ku nipakulitan a bacu ging a satelec, u angangan sakacaay cumudan nu lahud ku tatelecan.

paysin, lalangawan atu salisin忌諱、信仰及文化

蜑艇船頭被蜑家視作神聖地方，過去由於對婦女歧視，不准婦女跨過船頭，怕婦女跨船頭後對捕魚不利。年節時日，蜑民會在船頭張貼吉利字幅（「船頭興旺」）。到新的一年第一次起航時，會取豬肉一塊、活公雞一隻拜祭船頭，拜祭時以刀刺穿公雞雞冠，將血塗在船頭和船頭兩側，據說可以避邪，以保航行平安。有時還插上紅布製成的「吉利旗」，以保順風順水。

Tan tangah nu balunga mala u damelacay a kitizaan nu Tan-cya, kasumamadan misakinih tu tatayna, lacus ku tatayna miawas tu tangah nu balunga, matalaw awasen nu tatayna ku tangah nu balunga acaay kakapah ku nipibuting.

pisalisinan a demiad, Tan a binacadan i tangah nu balunga padepit tu sakalemed  a cudad “mabuwah ku tangah nu balunga”. katukuh saayaway a mihcaan tu saayaway tahkal ku balunga hawsa, miala tu basis, mauzipay a talamangaw misalisi i tangah nu balunga, misalisin hawsa u takine’ ku sapicucuk tu adiping nu talamangaw, ya izang sapisipasip i tangah nu balunga atu tapiingan nu balungna, sakukamu taneng sapiliyas tu lacusay, a kapah kuniculil nu balunga. zuma pahecek tu sumanahay a dawa nisanga’ tu “malemeday hata” a pabesuc kapah kuniculil.

malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan

[1]