Tay-lu-ke-kuo-cia-kun-yen

Tay-lu-ke-kuo-cia-kun-yen 太魯閣國家公園

Tay-lu-ke-kuo-cia-kun-yen “ Taluku a kamu: Rngayan qmita kana klwaan Truku” u Cung-hau-min-kuo sakasepat nu nipatidenga tu kanatal kunyen. sakatusa a nikalepacawan nu kanatal a tataydaan midang, caysiwwalnem mihcaan cacay bulad caytu demiad pakatineng tu kiyaku, caysiwwalnem mihcaan caycay bulad tuwal demiad mapatideng ku mamikuwan a kakulian. Itida i Taywan Walian, milakuuyt tu Kalinku, Tayciu, Nantuo tulu a naniyadu’an. ilabu idaw ku wali nitipan a mibetasay tu buyu’a dadanan, pangangan han u Cungheng dadan.

太魯閣國家公園（德路固語：Rngayan qmita kana klwaan Truku）是中華民國第四座成立的國家公園。第二次世界大戰後為國家級風景區，1986年11月12日公告計畫，1986年11月28日成立管理處。位於台灣東部，地跨花蓮縣、臺中市、南投縣三個行政區。園內有台灣第一條東西橫貫公路通過，稱為中橫公路系統。

picidekan nu Tayluku a kuo-cia-kun-yen u dihep atu nanggay, mutikel tu ku nanggay, bangcal sapi’,” Tay-lu-ke nangnanggayan” sisa singangan tu sakawalu nu Taywan aaidangan. duma satu ilabu nu buyubuyuan idaw henay ku madiputay nu yadahay a kacudetay nu nanum a mahicaay nu nanumay a cilekayan, mahida u buting aca.

太魯閣國家公園的特色為峽谷和斷崖，崖壁峭立，景緻清幽，「太魯閣幽峽」因而名列台灣八景之一。此外，園內的高山地帶保留了許多冰河時期的孑遺生物，如山椒魚等。

“Tay-lu-ke-kuo-cia-kun-yen” tada mutikel tu ku nanggay, sasawacan, ahebalay nu lalaliwan nu nanum malasapihpih ku lalaliwan atu dihep nu kitidaan, matatungus tu kitakid nu namakababalakiay nu malucekay tu sakapitu: atu sawsawni celak saca a talakaw, sisa masatanektekay nu talakaway a dihepan nu aadihan a Tayluke, u canancanan nu yadahay atu picidekan nu matatungusay i kitakidan a nikasinganganan tu mamalucek a sakasiwan nu silacan, sisa, caay henay ka lungad ku nipalumaan tu kilakilangan, sisa yadah ku canancanan nu tuudan a aadupan tu sasapapahanhannan yadah ku mhicacay a aadupan atu caayay a sausi nu cancanan, masasuida namin ku nuheni, matatungusay nu kitikid a naliwnan namaka babalakiay ni tukian nu matatungusay a sakacacay a bataan , sisa ina wen-ha-pu mapili’ u Taywan kitakid namaka babalakiay a liwan nu tataydaan midang.

「太魯閣國家公園」因雄偉的斷崖、河階地、開闊河口沖積扇及峽谷等地質地形，符合世界遺產登錄標準第七項；以及地殼持續活躍隆起的上升運動，造就太魯閣峽谷渾厚雄偉的景觀，生物多樣性與獨特性符合世界遺產登錄標準第九項；此外，此區未受人為破壞的原生植被與森林，讓棲息其間的動物種類和數量非常豐富，並產生互相依賴的關係，符合世界遺產登錄標準第十項，因此被文化部遴選為臺灣世界遺產潛力點之一。

ngangan 名稱

“Tayluke” atu “ Taluku” nina sulit u namaka Tayluke binacadan nipanganganan tu “ Truku”. sabaw enem a secian nu ayaw nikudan, Sedi’k tademaw namaka Nan-tuo milakuuyt tu Cung-yen-san-may a buyu’an mabulaw taynin i Kalingku a Li-u’-si, Mu-kua-si, sa muenengay i Kalingkuay a binacadan tu palutatengaan tu udip, sisa pangngan han tu “ Tayluke binacadan”. tada ngihan u “ Truku”, i kaDipunan singangan tu “Taroko”, nikahinian tunika enengan nu heni itini tu kasingangan.

「太魯閣」或「大魯閣」一詞原為太魯閣族之自稱「Truku」。16世紀前後，賽德克族人由南投越過中央山脈遷居花蓮的立霧溪、木瓜溪流域，後居住在花蓮的族人產生自我認同，遂自稱為「太魯閣族」。其原音為「Truku」（德路固），日治時期被稱為「Taroko」（太魯閣），「太魯閣」的名稱，也因為太魯閣族人居住於此而得名。

luit歷史沿革

nina kiyaku taneng tanuayawan ku nipilalaba tu kaDipunan nu kiyaku a Tayluke kuocia kungyen. Caysiwlupic mihcaan sabaw tusa a bulad tusa a bataan idaw ku pitu a demiadan, Tay-wan-cung-tu-hu Kuo-li-kun-yen pakatineng “ sakatusa nu talakaw Tayluke Kuoli kunyen” mapatideng, pasu aydaay a Sea-san atu Tay-lu-ke a kitidaan, nikitidaan makaala tu tusa abataan idaw ku pitu a wangan nu kubuan, nika i ka Dipunan hedeken palawpesen.  65 263

太魯閣國家公園計畫最早可追溯至日治時期。1937年12月27日，臺灣總督府國立公園委員會公告「次高太魯閣國立公園」成立，包括現今雪山及太魯閣等地，面積達27萬公頃，但因日治時期結束而廢止。 

cacay a malebut siwa a lasubu tulu a bataan idaw ku enem nu mihcaan tu siwa a bulad, Taywan nu hitay a sakakaay ci Ten-cun-liw, itida i Kalinku mididaw sa itida i Tayluke sacumud atu ilabuay nu talakaway mu buis a tademaw ci Sun-pen-ta-cuo, Lin-ten-hu-kun, Di-cu mapulung a misasing.

1936年（日治昭和11年）9月，臺灣軍司令官畑俊六中將，在花蓮視察時於太魯閣入口與山內高級參謀、松本大佐、鐮田副官、荻洲參謀長等人合影。

katukuh tu cacay a malebut siwa a lasubu pitu a bataan idaw ku siwa a mihcaan, u Sin-cen-yen mapatucek tu “ Taywan kitidaan nu pulung sapitadas a kiyaku”, patucek hank u Tayluke a kitidaan, Cung-heng dadan, He-hun-san itidaay atu Su-hua dadan u kanatal a kunyen atu kanatal a dadan nu kunyen, sadikuday i cacay a malebut siwa a lasubu walu a bataan idw ku sepat a mihcaan mihedek tu nikakenihan tu kanatal a kunyenan. Cacay a malebut siwa a lasubu walu a bataan idaw ku enem a mihcaan sabaw cacay a bulad sabaw tusa a demiad, kiyaku nu Tayluke kanatal a kunyen tatengan pakatineng, kitidaan nu kanatal a kunyen timul amis nu tanayu hakiya makaala tu 38 kun-li, wali nutipan a ahebal hakiya makaala tu 41 kun-li, kitidaan pulung han 92,000 a kubuan, mapulung tu kakulian pasuKalinku Siw-lin-sing 74,800 a kubuan, Tay-cung-se he-pin-ci 9,500 kubu atu Nan-tuo-sin Zen-ay-sing 7,700 kubu, Tayluke kanatal kun-yen pipahalhalan atu sayaway nu sakakaay a cu’-cen u Kuo-li-tun-hua-ta-sye ce-zan-ce-yen kun-li yen-ciw-suo u sakakaay ci Si-kuo-se. 

至1979年，行政院核定「臺灣地區綜合開發計畫」，指定太魯閣地區、中橫公路大禹嶺、合歡山一帶及蘇花公路為國家公園及國家道路公園，最終於1984年完成界定國家公園範圍。1986年11月12日，太魯閣國家公園計畫正式公告實施，國家公園範圍南北長約38公里，東西寬約41公里，面積共計92,000公頃，涵蓋行政區包括花蓮縣秀林鄉74,800公頃、臺中市和平區9,500公頃以及南投縣仁愛鄉7,700公頃，太魯閣國家公園籌備處與首任處長為國立東華大學自然資源管理研究所創所所長徐國士。

tuseptusip mihcaan sepat bulad tulu demiad, ninelan nu Kalingku mapelad ku Tayluke kanatal kunyen, micidek ku caculilan i buyubuyuan, dekalun caculilan, padaicawan a caculilan, sakatang caculilan, payyeng caculilan atu cemu sangaw caculilan a aaidangan atu sakayhekal nu dadanan mamin mapelad, pinaay hakiya nu taydaay midang a maduka mapatay atu pinaay nu malebutan a midangay mapulu’ i labu nu aaidangan, tawya nikaninelan nu Tayluke kanatal kun-yen mikuwanay patahekal musakamu acaay pacumud tu tayniay midang sa, misangaay a tademaw ayaan hakiya a masangan nai’ ku watan, pu’tan ku sakatayda katukuh tu nikakapah kiya tawya musakamu taneng tu a micumud sa.

2024年4月3日，花蓮地震重創太魯閣國家公園，其中錐麓步道、得卡倫步道、燕子口步道、砂卡礑步道、白楊步道和慈母橋步道等景點與聯外道路均發生大小坍方，導致數名遊客傷亡以及近千名遊客被困在園區內。當天地震後太魯閣國家公園管理處立即宣布關閉園區，修復工作進程尚無法預估，園區將關閉至對進行安全評估後再另行通告開放。

hida sananay a liwliw 自然環境

kanatal aidangan mitulin tu Tay-pin-yeng, Cung-yen-sa-may amis milakuuyt tu aaidangan, satalakaway nu aaidangan makaala tu 3,742 kunce a Nan-hu buyu’. talakaw makaala tu tulu a malebut nu pinaay anika talakawan nu cu’detay a kitidaan kakitidaan makaala tu kanatal kun-yen a liklikan tu 7.2%, saka itini i cacay a lasubuan nu Taywan tu buyu’ an nu pulung tu sakatusa a bataan idaw ku pitu a buyu’an. cacay a malebut katukuh tulu a malebut nu dihekuay a buyu’an nu kitidaan mamin makaala tu 78.4%, salikelun 55% a kitidaan miala tu aaidangan tu 44.7%. 

國家公園東臨太平洋，中央山脈北段通過園區，園區最高點為海拔3,742公尺的南湖大山。海拔三千公尺以上之高山寒帶地區面積約占國家公園範圍的7.2%，列名台灣百岳的山峰共27座。一千公尺至三千公尺之溫帶山地地區約占全區78.4%，坡度55%以上地區約占園區面積44.7%。

nanum namakaydaay namin i Cung-yen-san-may nu nikakenisan a nananuman, walian nu angangan u Li-u-si kapulungan a nanuman, miala tu kanatal a lalaan 65.7%, adidi’ ku i Mu-kua-si atu San-cen-si nu lalaliwan nu nanuman, tipan makakenih u Ta-cia-si atu Cuo-suu-si pabawan, ninatusaay a masabanaway a tangkuan miala tu kanatal tu lala’an a 20%.

水系大致以中央山脈為分水嶺，東側主要屬於立霧溪集水區，占國家公園面積的65.7%，少部分屬於木瓜溪或三棧溪流域；西側則分屬大甲溪或濁水溪上游，兩集水區占國家公園面積的20%。

pulung nu timul, amis talakaw ku lala’, iteban han u O-ya-ba’tu atu Huy-li-pin ba’tu sakababateluan a kakenisan atu Tay-pin-yen nutipan a kacaledesan kasibaliyusan nu tabakiay a udadan nu kitidaan, sisa mahicaay kiya kina kitidaan. matulin tu a misaamelik misangan tu buyu’an, atu Li-u-si kasenu’ sa mahetik, malamahicaay kiya a buyu’an, u dihep han tu. likecu ku Tay-lu-ke mala V yan nu daylisiki a dihepan, ilabu milakuuyt tu 1,000 kun-ce, kibetul nu daylisiki u kibetul makaala tu malebut nu pina a kun-cean, nikalahatan makaala tu pina nu cacay a bataan nu ku-lian. 

全區南、北地勢均高，中央地帶因位於歐亞大陸板塊和菲律賓板塊的碰撞交界以及太平洋西岸亞熱帶颱風豪雨區，產生複雜的地質現象。持續進行的極速造山運動，以及立霧溪的極速下切作用，形成奇特之高山、峽谷地形。太魯閣狹窄呈V字型的大理岩峽谷，深度超過1,000公尺，大理岩岩層厚度達千餘公尺以上，分布範圍廣達十餘公里。

maudipay nu canacanan 生態

saan ku nipikinsaan, ilabu idaw tu kunikaadihan tu tuudan nu canananan nu maudipay a cicilekayan tu 1,517 an. ilabu nu buyubuyu’an idaw ku 46 a micucuay nu aadupan, mikiala tu Tay-wan i enelay nu micucuay a aadupan tu pangkiwan. sabaw lima ku nu Taywanay a micidekay nu aadupan, i Taywan u nueduan ku sayadahay a aadupan.u ayam hantu makaala tu 173 a canancananan, pasuTaywan picidekan nu ayaman makaala tu 24 a kakenisan, nikakenisan namaka Cung-heng dadan Ta-yi-lin katukuh i Ce-n sayadahay nu ayaman itida.

根據調查，園區內已發現動物物種1,517種。園區至少有46種哺乳類，約占臺灣陸域哺乳動物的一半。有15種屬於臺灣特有種，以臺灣森鼠分布面積最廣。園區鳥類至少有173種，並包含了臺灣所有的特有種鳥類24種，其分布以中橫公路大禹嶺至慈恩一帶鳥類最多。

tademaw lalangawan nu aadihan人文景觀

ayda idaw tu kunikaadihan tu liwan namaka babalakiay, itida i Li-u-si tapang nu kawanan, panan nu Tayluku nu ayawan 100 nu pina a kun-ce pabaway nu nanuman, micapiay tu kanatal kun-yen kiyakuan a Hu-se liwan nu namaka babalakiay a kitidaan, katukuh ayda makaala tu 2,000 a luitan. kanatal kun-yen naw Tayluku a binacadan nu kitidaan, Malahat kina niyadu’, dumaan tu a niyadu’an inai’ tu ku muenengay. 

當地至今已發現多處遺址，於立霧溪河口右岸，太魯閣大門牌坊前100餘公尺處之上方河階地上，為鄰近國家公園計畫區的富世遺址所在地化，距今已有2,000年之歷史。國家公園區內原為太魯閣族部落分布地區，除少數部落外，其餘部落舊址多已無人居住。

Cin-tun-ce sabaw tulu a mihcaan “caywalpicsip mihcaan” katukuh Kun-sui tusa a mihcaan “ caywalpicnem mihcaan” sa, tayniyan ni Sen-paw-cen itini i Taywan misangan tu tuluay a dadanan sapitulun tu wali, nutipan nu dadan a “ amisa dadan”, itawyaay a nikilukan tu sayaway nu sakakaay misangaay tu dadanan, katukuh tu kaDipunan mibelihaca misangan, u aydaay nu Su-hua-kun-lu. kaDipunan u sihu t uku misangaay tu He-hun-san dadan atu nikudan u Cung-hua-min-kuo sisu misanga tu Cung-hen-kun-lu, malailabuay nu angangangan nu sakatahekal a dadan nu aaidangan. ta-cen sepatay a mihcaan “ caysiwcaylim mihcaan”, panan nu Tayluke misangan tu sapilakuuyt tu Li-u-si a “sin-hun-ciw”, u tawyaay nu micumuday tu Tayluke dihep a sayaway nu telayay a dadanan, nikalepacawan satu nikudan sumad han u “cen-cun-ciw”.

清同治13年（1874年）至光緒2年（1876年）間，沈葆楨來台時所修築之三條連繫東、西岸交通道路中的「北路」，為當地文獻記載中最早由官府維修之道路，到了日治時期又經重行改建，是現今蘇花公路前身。日治時期另由官方開闢的合歡越道路與之後由中華民國政府動員修築的中橫公路，則成為園區主要聯外要道及景觀公路。大正4年（1915年），在太魯開峽口興建跨越立霧溪之「仙寰橋」，為當時進入太魯閣峽谷的第一座鐵線橋，戰後更名為「長春橋」。

https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%AA%E9%AD%AF%E9%96%A3%E5%9C%8B%E5%AE%B6%E5%85%AC%E5%9C%92