Xiulin

Xiulin（秀林鄉）

Xiulin a sakuwan ku Hualien. kumud nu kalesakan, 1,623.87 km². （kalesakan nu linpanti 1,489.3 km², kalesakan nu pawliwti 88.31 km²）, u kasabinawlan, 14,830 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 4,504 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 13,244 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 89%(Truku) ku kasabinawlan. u Truku ku sakalaniyazu’.

nikasakuwakuwan

Xiulin mala 9 a cuwen atu 18 ku niyazu’. kina 18 a niyazu’sa, Knlibu（克尼布部落）, Gukut（吾谷子部落）, Tkijig（得吉利部落）, Bsngan（玻士岸部落）, Pratan（布拉旦部落）, Kdusan（格督尚部落）, Kulu（固祿部落）, Tpuqu（陶樸閣部落）, Dowras（道拉斯部落）, Bsuring（秀林部落）, Kulu（水源部落）, Dowmung（都門部落）, Ibuh（依柏合部落）, Tmunan（文蘭部落）, Myawan（米亞丸部落）, Branaw（重光部落）, Qowgan（克奧灣部落）, Qnragan（卡那岸部落）.

秀林鄉（太魯閣語：Bsuring），位於台灣花蓮縣北部，北以和平溪和宜蘭縣南澳鄉為界，東北濱太平洋，東南連新城鄉、花蓮市、吉安鄉、壽豐鄉，西鄰臺中市和平區、南投縣仁愛鄉，南接萬榮鄉。是台灣土地面積最大的鄉，也是人口最多的山地鄉。

Bsuling a syang, mueneng i amis nu Halyeng-syen, amis i He-ping sauwac atu I-lang-syen Nan-aw-syaing malaliting, u waliay-amis sa u Tay-ping-yum, waliay-timul malalitin tu Sing-ceng-syang, ha-lang-se, Ci-ung-syaing, Sul-hun-syang, makay edip sa Tay-cung-se He-ping-zi, Nan-tul-syen Zen-ai-syang, i timulan malaliting tu Uwan-zom-syang. u satabakiay, saahebalay a syang,  u sakatuuday ku binawlan nu yincumin.

全鄉面積廣達1,642km²，佔全縣總面積約35%，為全國面積最大的三級行政區；人口約1.6萬人，於2020年4月超越南投縣信義鄉而成為全國人口最多的山地鄉。全境盡皆為太魯閣族族群。

u ahebal nu lala sa 1642 Ping-hung-kung-li, 35% nu Hwa-lyeng-syen kaahebal, u kaahebal nu lala sa katabakiay nu sakatuluay Cing-ceng-cyu; u binawlan sa1.6 a emang ku tademaw, 2020 a mihecaan 4 a bulad i tawya kiayawan ku Nan-tul-syen Sing-i-syang mala katuuday ku tademaw nu yincumin a syang. i labuay a binawlan sa u Taluku a binacadan.

全境99%為山地及丘陵地，僅1%左右為立霧溪及和平溪的沖積平原，鄉內人口多分布於此。以太魯閣國家公園的河蝕地形及台8線中橫公路橫貫穿越而名聞遐邇。

ina Bsuling-syang 99% u buyu’ay atu bukubuay a lala’,1% kaahebal nu Li-u-si atu He-pin-si mahabelutay mabanaway a enal. i Bsuling-syang a binawlan i enal amin mauzip. i Taluku-Kul-cya-kung-yen, makaenay nu sau’wac a nanum atu Tay-8-syen Cung-hen-kung-lu mabalatay, mabesulay a zazan ku singanganay.

kakitizaan (地理)

秀林鄉地處中央山脈東側，地勢高聳陡峭，氣候亦隨高度有所變化，鄉境有一半被劃入太魯閣國家公園的範圍，鄉內居民以台灣原住民太魯閣族為主，觀光業甚為發達。主要流經本鄉的河流有和平溪、立霧溪、清水溪、木瓜溪為主，山嶽的方面，台灣百岳的南湖大山、中央尖山、奇萊山、無名山、合歡東峰均位於本鄉。

Bsuling-syang mueneng i walian nu Cung-yun-san-may, katizaan nu Bsuling sa talakaway, sa pazen(sa dangkay), u hamhaman mikelul tu katalakaw masumad, u lala’ sa pangkiw tu kaahebal nu Tay-lu-ku-kul-cya-kung-yen pisausi. u binawlan sa u Tay-lu-keay a binacadaan, u sapaazihan mabitelak. u makayzaay a sau’wac i Bsuling izaw ku Li-u-si, He-pin-si, Cing-suey-si, Mu-kua-si ku kahenawlan, u buyu’ sa, u Taiwanay a buyu’ sa Nan-he-ta-san, Cung-yan-ta-san, Ci-lay-san, U-min-san, i waliay a He-huwan-san, i tiza amin i Bsuling-suaing.

nadipa’an/ likisi (歷史)

秀林在清朝隸屬於台東直隸州蓮鄉地，在日治時代稱為「蕃地」，由研海支廳與花蓮港廳的蕃務課管理，戰後初期，原屬於新城鄉管轄，1946年在政府積極提高原住民的民族平等地位以及扶助山地地區，在政治上廢除山地部落組織及頭目制度，又改制為「鄉」，實施地方自治，來提高其政治地位，設鄉治中心於「武士林」也就是現在的秀林村，最初訂定鄉名為「士林鄉」，但是因為和台北「士林」同名，因此取其當地山明水秀林木蒼薈的優雅環境之意，改意為現在的鄉名「秀林鄉」。

Bsuling i Cing-caw nu Tay-dun-ze-li-cu Lyen-syang-ti, i Dipun namikuwan sa( hun-ti) han pangangan, u An-hay-ce-ting atu Ha-lang-kuan-tingay a Hun-u-ke ku mikuwanay, ayaw nu ngayaw sa, nanu Sing-ceng-syaing ku mikuwanay sa,1946 a mihecaan u ceng-hu sa kalamkam sa patalakaw tu yincumin a min-cu palecadan atu padama tu i buyu’ay a kenis, i ceng-ze-sean mibakah, a miales ku Santi zu-ze a niyacu’ atu nu Tumuk a ce-tu, tuzuma sa sumaden mala(suaing), micutuh ku pakuniza han kakitizaan, maydih a patalakaw ku ceng-ze  tadungusan, nu palekal tu syang-ze-cung-sing i (u-se-cuing), sa ayzaay a Siw-ling-cuing. nu saayaway pangangaan sa u Se-ling-syang, zayhan misengi tu nu tay-hu-kuay Se-ling a ngangaan, sisa pangangaan hantu itizaay a ngangan a u salungay tingalaway a buyu’, a madacan a nanum, ku liwliw nu hekalay, manay pangangaan hantu Bsuling-syang.

目前秀林鄉有更名太魯閣鄉的計畫，將續嘉義縣阿里山鄉、屏東縣三地門鄉、高雄市那瑪夏區後，第四個恢復傳統名稱的原住民鄉。

ayza sa izaw aca kumadihay a sumaden mala Tay-lu-ke-syang pabalucu’, militing tu Ca-i A-li-san-syang, Ping-tung-syen San-ti-men-syang, iT akaway Na-ma-sya a kenis,u sasepatay miliyaway ku ngangaan a yincumin-syang.

nasimadan nu tademaw a likisi(歷年人口變化)

累積五年(2015年底～2020年底)人口增加477人，折合成長率3.04%，增加量在花蓮縣13鄉鎮市、東台灣所有三級行政區中皆為最多，成長率則居花蓮縣第一、東台灣第四。

lima a mihecaan ku misamtek (2015 i sasa tu nu mihecaan latukuh tu 2020 i tu nu mihecaan) macunus 47 a tademaw, sausi han ku cilak 3.04%, ina mucilak i ti Hwakyenay a 13 syang, ceng, se, i waliay-Taywan mamim ku sakatuluay a cing-ceng-ciyu sa, katuuday ku nuheni sa mucilak sa u saayaway ku Bsiwling  i waliay nuTaywan sa sepatay ku Bsiwling.

nikakawawan(產業)

秀林鄉全境多山及河蝕景觀，故鄉內產業多以屬第三級產業的觀光旅遊業為主，根據花蓮縣政府統計，太魯閣國家公園及台8線景觀區每月平均有30~40萬的旅遊人口，為當地所帶來的經濟效益不容小覷，而相對的，外部性效果也相對來的強。因當地盛產大理石，鄉內的第二級產業以水泥加工產業及和平工業區為主。第一級產業的方面，根據花蓮縣政府主計處的統計，秀林鄉的農特產為甘藷和南瓜，截至2014年底，秀林鄉約有30.73公頃的農地栽植南瓜，產量約佔全縣的7.3%。另有24.92公頃的農地栽植甘藷，約佔全縣產業的13%，另有少部分的玉米田，但產量極少。

Bsuling i buyubuyu’an atu i sauwac mabesul nu nanuman u sapaazih, u sa palacul nu heni sa, katuluay amim ku sapilacul tu sapiazihay u sapidang a satangahan. malusulit nu Hwalyen-syen-ceng-hu nu sausi, ya Tay-lu-ke-kul-cya-kung-yun,Tay-8-seng u aazihan may bulad i zaw tu 30-40 a emang tayniay midang a tademaw. patayni i Bsuling ku kalisiw mipadang tu key-zay caay kaselep. tatapal sa, nu makazumaay a paheciaysiicelang sa. si Ta-li-se aca, i labuay sapilacul sa u sakatusa a laculan u nusanga’an tu Amutu atu He-pin-kung-ye-cyu sapatahekal. i sakacacay a palacul sa, malasulit nu sing-cing-hu a sapisausi, Bsuling nikalukan sa u tubah, tamulak, katukuh i 2014 a mihcaan sa nu zikuzay tu mihecaan, bsuling 30.73 ku-cing a umah paluma tu tamulak, u sapatahekal 7.3% nu Hwalyen kina Bsuling. zumaay sa 24.92 ku-cing a uma paluma tu tubah, 13% nu Hwalyen, izaw henay ku adidi’ a ngatu paluma tu kubkub, adidi’ay tu ku sapatahekal.

mikawaway tu aidangan(旅遊業)

Tay-lu-ke-kul-cya-kung-yun (太魯閣國家公園)

太魯閣國家公園（太魯閣語：Rngayan qmita kana klwaan Truku[2]）是台灣第四座成立的國家公園，前身為日治時期成立之次高太魯閣國立公園（1937～1945）。第二次世界大戰後為國家級風景區，1986年11月12日公告計畫，1986年11月28日成立管理處。位於台灣東部，地跨花蓮縣、臺中市、南投縣三個行政區。園內有台灣第一條東西橫貫公路通過，稱為中橫公路系統。

Tay-lu-ke-kul-cya-kung-yun sa u sakasepat malaheciay a kul-cya-kun-yun, nuayaway paheci sa i kalipunan henay  tu ct-kaw-Tay-lu-ke-kul-li-kun-yun (1937-1945). nu sakatusaay a palcawaw malaKul-cya-ci a aazihan,1986 a mihcaan 11 a bulad 12 a demiad, pabinawlan pabalucu’,1986 a mihecaan 11a bulad 28 a demiad malaheci tu mikuwanay. i tiza i waliay nu Taywan, maawas tu Hwalyen a sing, Tay-cung, Nan-tul-sing, tulu a ceng-cing-cyu.i labuay nu kung-yun izaw ku mabalatay a zazan, besul sa tu,Cung-hen-kung-lu a ngangan.

太魯閣國家公園的特色為峽谷和斷崖，崖壁峭立，景緻清幽，「太魯閣幽峽」因而名列台灣八景之一。另外，園內的高山地帶保留了許多冰河時期的孑遺生物，如山椒魚等。

ina Tay-lu-ke-kul-cya-kung-yun u helun atu dangkay (pazeng) sacidek ku aazihan, ya dangkay satalakaw sa ku liling, a azihan nikabangcal, (Tay-lu-ke sabangcalay a helun), papisatiidang tu Taywan waluay u nikaseneng a azihan nu cecay. u zuma, i labuay nu kung-yun talakaway a buyu’ sa izaw han namakay kuliay a ziday katenes sa siliwanen tu Ciay-i mauzipay, mahiza u San-caw-yu.

ngangan(名稱)

「太魯閣」或「大魯閣」一詞原為太魯閣族之自稱「Truku」。16世紀前後，太魯閣族人由南投越過中央山脈遷居花蓮的立霧溪、木瓜溪流域，後居住在花蓮的族人產生自我認同，遂自稱為「太魯閣族」。其原音為「Truku」（德路固），日治時期被稱為「Taroko」（太魯閣），「太魯閣」的名稱，也因為太魯閣族人居住於此而得名。

Tay-lu-ke atu Ta-lu-ke, ina ngangan namakaTay-lu-ke a binazadan a sakaku sa “Tluku”. i 16a se-ci sa ,Tay-lu-ke binawlawan namakay Nan-tul awasen ku Cung-yan-san-may a buyu’ mabulaw tayni i Hwalyen micapi tu Li-u-si, Mu-kua-si mauzip, i zikuz sa nu mueneng i Hwalyen a binacadan misakakuay a zateng sa, u Tay-lu-ke-cu kami sa. nu “Truku” ku ngangan, nu pikuwan nu Dipun sa u “Taroku” ku ngangan, ina Ta-lu-ku a ngangan sa, namakaza  tu pieneng nu Ta-lu-ku i tiza sa a pangangan.

liwliw (環境)

nilaculan nu hekal(地形、水文)

國家公園東臨太平洋，中央山脈北段通過園區，園區最高點為海拔3,742公尺的南湖大山[6]。海拔三千公尺以上之高山寒帶地區面積約占國家公園範圍的7.2%，列名台灣百岳的山峰共27座。一千公尺至三千公尺之溫帶山地地區約占全區78.4%，坡度55%以上地區約占園區面積44.7%。

i wali mibelaw tu Tay-pin-yan, i amisay nu Cung-yan-san-may mabesul tuTay-lu-ke-kung-yan, nu i labuay a kung-yan satalakaway nu buyu’ sa 3742 a kung-ce  katalakaw i Nan-hu-ta-san. u 3000 a kung-ce katalakaw nu cu’detay ahebal sa 7.2% kaahebal, i nu Taywan-bay-yay a buyu’ sa 27 cecay ku buyu’. 1000 a lung-ci makatukuh tu i tulu a malebu a lung-ce lingahaway a buyubuyu’an 78.4% , u masaluluay 55% tapabaw sa 44.7% kaahebal.

水系大致以中央山脈為分水嶺，東側主要屬於立霧溪集水區，占國家公園面積的65.7%，少部分屬於木瓜溪或三棧溪流域；西側則分屬大甲溪或濁水溪上游，兩集水區占國家公園面積的20%。

u nanum sa makay Cung-yan-san-may a malapica’ ku nanum, i waliay sa nu Li-u-si a nanum ku pisaupuan, kul-cya-kung-yan kaahebal 65.7%, nu Mu-kua-si atu San-zan-si sa caay kayadah. i edipay sa u Ta-cay-si atu zwo-suey-si nu pabaway, sa upu han misanat sa 20% kaahebal.

全區南、北地勢均高，中央地帶因位於歐亞大陸板塊和菲律賓板塊的碰撞交界以及太平洋西岸亞熱帶颱風豪雨區，產生複雜的地質現象。持續進行的極速造山運動，以及立霧溪的極速下切作用，形成奇特之高山、峽谷地形。太魯閣狹窄呈V字型的大理岩峽谷，深度超過1,000公尺，大理岩岩層厚度達千餘公尺以上，分布範圍廣達十餘公里。

i timul, i amis u saenengan palecad ku talakaw, ina Cung-yan-ti-day i o-ya-ta-lu ngapan atu Filipin ngapan masasetulay atu Tay-pin-yan i edipay Ya-ze-day mabaliyus a sangsangay nu udad, malalibutan a nu i sasaay a punday. matuling tu sakalamkamay musakakawaw tu nu buyu’ a kawaw, atu nu Li-u-siay. a kalamkam sa ketun sa i sasaay, malacitekay a buyu’, helun a di-sin. Tay-lu-ke helun mahiza u “V” a sulit a ta-li-seay a helun. paisasa sa mangasiw tu cacay a malebu a kung-ce kai labu, matahepu nu Ta-li-yin kakupetulay tu cacay a melebut malakit, liwasak sa katukuh tu sabaway a kung-li.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

• 內政部戶政司全球資訊網
• 原住民族委員會全球資訊網統計資料
• 秀林鄉維基百科 https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%A7%80%E6%9E%97%E9%84%89
• 太魯閣國家公園https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%AA%E9%AD%AF%E9%96%A3%E5%9C%8B%E5%AE%B6%E5%85%AC%E5%9C%92