Ya-ma-sin a kilakilangan
kakiliman
mikawaway-kalumyiti
Ya-ma-sin a kilakilangan “Pu-taw-ya a kamu, Amazônia, Si-pan-ya a kamu, Amazonia” singangnan aca tu Ya-ma-sin-i-lin, tini i Nan-mey-cow Ya-ma-sun-pen-tiay nu akuti’ay nu siudaay a buyu’, picalap nu lala’ pakala tu 500 emang pin-bang kuli dada’ uyni a sakauzip a buyu’ uyza u Ya-ma-sin a sauwac. yadahay a buyu’ mibalat miawas tu walu a kanatalan, Pasi “micalap tu kilakilangan payhun 60% ku hekal”. zuma sepat a kanatalan ku yadahay udad a buyu’ tungusay u cow pangangan han Ya-ma-sin-cow. Ya-ma-sin a kilakilangan u heka malatusa nu kitakit, hekal nu kilakilangan payhun 21%, u satabakiay nu ticiw atu yadahay aadupan atu mulangaway nu yadahay udad nu akuti’ay a buyu’.
亞馬遜雨林（葡萄牙語：Amazônia、西班牙語：Amazonia），又稱亞馬遜河雨林，位於南美洲亞馬遜盆地的熱帶雨林，佔地僅存約500萬平方公里，使這片雨林生機盎然的就是亞馬遜河。雨林橫越了8個國家：巴西（佔森林60%面 其中4個國家將雨林所屬州份取名亞馬遜州。亞馬遜雨林佔世界雨林面積的一半，森林面積的21%，是全球最大及物種最多的熱帶雨林。
midiput pahabayan 保育
mikawaway-kalumyiti
i 2004 a mihcaa 7 a bulad a katatengilan, kesey paayaw tu yadahay udad a buyu’ a caay tu kahiza nu ayaway tu paymihcaan masulup ku lasubu emang kun-tun ku labuay a akuti nu bali, lalekalan mangaleb ku kalamkam ku nikapeci’ nu yadaay udad a buyu’. uyni 2003 a mihcaan dada’, izaw ku 9,169 pin-bang inb-li ku maletekay tu a kilang.
於2004年7月的一個會議上，科學警告雨林將不能夠維持以往每年吸收百萬噸計的溫室氣體，原因是雨林遭破壞的速度正在加劇。單單於2003年，已有9,169平方英里的雨林被砍伐了。
i Pa-siay dada’, macaliway tu 90 ku niyazu’ nu Yincumincu i 1900 a ziday malawpes nu imelang atu nikalalais, pinaay tu a mihcaan ku nikasuped sakay yadaay udad a buyu’ mauzipay aadupan u tineng aca nu isingay malasawad tu. uyni a lala’ lalid sa maletek ku kilakilangan mapeci’ tu atu masibek tu mapatay ku mulangawa mauzipay, tinaku u Mi-lu Ya-ma-sin, tiniay a Yencumincu haymaw satu malawpes.
單單在巴西，超過90個原住民部族於1900年代被戰爭與疾病摧毀，數百年來累積對雨林物種醫學價值的知識亦除之散失。由於領土持續被森林砍伐破壞及生態滅絕，例如於秘魯亞馬遜，本土的部族不斷地消失。
2023 a mkihca 6 a bulad 5 ademiad, Pa-si a Cung-tung ci Lu-la pangangan tu nisulitan, panutekan i 2030 a mihcaan katukuh Ya-ma-sin a kilakilangan “inayi’ tu ku miletekay” anu pina ku niletekan ahatiza ku nipaluma tu kilang.
2023年6月5日，巴西總統魯拉簽署了文件，目標在2030年達到亞馬遜雨林「零砍伐」，實行方式為砍掉多少樹就種多少樹。
kikasumad nu demiad malilid tu ku Ya-ma-sin a kilakilangnan 氣候轉變對亞馬遜雨林的影響
mikawaway-kalumyitiizaw tahkal ku nisulitanYa-ma-sin a kilakilangan mulangaway iayaw 210,000 a mihcaan, milihiza tu sazikuzay tu nu kuliamim a mihcaan atu kalananuman a mihcaan “deglaciation”, tabaki ku nikasumad. namasaheci tu ku kitizaan nu Ya-ma-sin ku-bu “paleolake” atu ku nikasaupu nu maleneknek a tuud, tahkal ku nasulitan sazikuzay a kulian a mihcaan maselep ku udad kikaadidi’an tu nu ayzaan.
有證據顯示亞馬遜雨林的植被在過去210,000年，經歷末次盛冰期及冰蝕期（deglaciation），出現了重大的變化。分析過亞馬遜盤地古湖（paleolake）及沖積扇中的沈澱物，顯示出盤地在末次盛冰期的降雨量比現時的為少，
mahiniay kanca taneng amin zayhan masatancunay a lala’ masuemet ku akuti’ay u nikaselep nu lutuk. itawya ahebal ku nikaselep nu lutuk, ke-sye-cya caay kalecad ku nipisakamu. hiniasa ku zuma a ke-sye-cya adidi’ tu ku i-lin zuma caay tu kayadah atu kalaliyas nu tanengay a siwawa a kitizaan “refugium”, mapalaed nu ahebalay akilakilangan atu nalinabuwan, hinisa ku ke-sya-cya mahizaay tu ku i-lin, uyza u nuamisan, nuwalian atu nutimulan caay kanayat katukuh tu nu ayzaay a kabatud.
這幾乎可以肯定是因為盤地潮濕的熱帶植被減少所造成。對於當時植被減少的廣泛程度，科學家有不同的爭論。有科學家認為雨林萎縮至細小及分離的物種遺區（refugium），被空曠的森林及草原分隔著；有科學則認為雨林依然完整，只是北部、東部及南部沒有伸延至如現時的這麼遠。
malilid nu kedal ku Ya-ma-sin亞馬遜乾旱的影響
mikawaway-kalumyiti005 a mihcaan, Ya-ma-sin milihiza tu 100 a mihcaan tu pihacengay a kakelad, lalid tu sakatusa a mihcaan nu kakedal. 2006 a mihca 7 a bulad 23 a demiad , I-ng-kow pasakamu i wangcan, Lin-tung migingkiway a cungsin “Woods Hole Research Center” patahal tu pulung a kawaw, uyza u kayadah ku liletekan tu kilang, sisa makedal tu ku Ya-ma-sin,
005年，亞馬遜經歷100年來最嚴重的乾旱，正踏入連續第二年乾旱。2006年7月23日，英國《獨立報》網站報導，林洞研究中心（Woods Hole Research Center）總結指出，由於大量砍伐森林，導致亞馬遜乾旱，
kalamkam a hamin nu kakitizaan micuzuh pasayza i “nikasumad” “Ing a kamu, “tipping point” anu yadahay udad a buyu’ amanukas tu malingatu mapatay. kilakilangan i tapiingan tu nu likelikenan, hamin ti-ciw a demiad amasatebuc. kitakit hakay malawpes.
迅速將整個地區推向一個「引爆點」（英語：tipping point），屆時雨林將無可挽回地開始死亡。森林已站在沙漠化的邊緣，將對全球氣候帶來災難性影響，世界可能滅亡。
pihaceng ku kaliid 嚴重影響
mikawaway-kalumyitimakay 2019 a mihcaan malingatu, Ya-ma-sin a kilakilangan zayhan macaliway tu ku niletekan, nu hekalay, kikasumad nu demiad a munday tultultul sa amatuduh, katukuh 2019 a mihca 8 a bulad, Ya-ma-sin a kilakilangan i 8 a bulad tu cayay katanayu’a demiad pakal tu 4 emang ku nikatuduh, palalecad tuyza a mihcaan tu 2018 a mihcaan macunus tu ku 77% pasen.
自2019年起，亞馬遜雨林因過量砍伐、環境因素、氣候變化等問題頻頻發生火災，截至2019年8月，亞馬遜雨林於短短8個月時間內已發生了約4萬宗火災，較2018年同期增長77%。
A-mey-lika a kanatal pulung nu pahikukiay “NASA” patahkal tu pinaay i 8 a bulad nisasing nu wiy-sin tahkal ku nisasingan,Lang-tu -ni-ya-cow atu Ya-ma-sin-cow zayhan namakatuduh tu nu wacah satu ku tapuku, uyni a wacah i pabaw nu Ya-ma-sin a sauwac masacacayay a salining, i Pa-si kasakitizaan mulalad, tuwaca laed tu Lang-towni-ya-cow 2200 kung-liay a Sin-paw-low a ktizaan, malilid tu nu waca a nikatuduh nu kilakilangan, mahetik ku “lumeni’ay a udad”, u nipatatenga’ i udad izaw ku nisuped tu masaatiladay a nikatuduhan.
美國國家航空暨太空總署（NASA）發布了幾張在8月拍攝的衛星圖像顯示，朗多尼亞州和亞馬遜州因火災導致上空濃煙滾滾，這些灰煙在亞馬遜河上空形成一條走廊，在巴西各地蔓延，甚至距離朗多尼亞州2200公里的聖保羅市，也受到森林火災的煙霧影響，而落下「黑雨」，經證實雨中存在燃燒顆粒。
i-lin namatuduh tiniay i yadahay udad a buyu’ nu muenengay aadupan yadah ku mapatayay. ayzaay katukuh tu tulu a lalipayan a nikatuduh caay edapen nu tiniay Pa-siay a tademaw, yu matineng tuyni a kawaw ku kitakitay zikuz, Pa-si cong-tung ci Ya-i-al·Poe-su-na-low makaynah tu, Ow-cow a binawlan amin sabeleng satu tazazan musakamu tu Pa-si a pipadeng tu lamal,
雨林火災造成大量居住於雨林中的動物喪生。此次達超過3星期的火災沒有得到巴西當地人的救援，當事件揚名國際後，巴西總統雅伊爾·波索納洛備受遣責，歐洲市民亦紛紛上街示威望巴西盡力救火，
Ya-i-al·Pow-su-na-low-i zayhan Ba-kow cung-tung ci Ma-ke-hung paewang i G7 satabakiay a kaygian a palaayaw matatengil tu nikatuduh nu Ya-ma-sin uyni kacenuhan a kawaw atu u silaeday masasukaynah, Ya-i-al·Pow-su-na-low hinisa “milihizaay tu kawaw nu Pa-si” atu hinisa “caay pabeli tu kalisie a miedap tu katuudh ku Pa-si”.
雅伊爾·波索納洛亦因法國總統馬克宏望於G7峰會上優先商討亞馬遜大火這項緊急狀況而與其發生隔空罵戰，雅伊爾·波索納洛認為其在「干預巴西內政」及表示「巴西沒有資源應付大火」。
satu Ya-i-al·Pow-su-na-low-I penecen tu cin-ciw kya paculcul tu hitay papipaneng tu lamal. zuma a kanatal malingatu tu sida’it ku tademaw amin u liyuh nu Pa-si a cen-hu atu Ya-ma-sin-i-lin anuayaw a kalihanawan. uyni tabakiay a nikatuduh mabuhat tu ku nuayaway nu Ya-ma-sin-i-lin ahebal ku nikacunus tu niletekan atu Ya-i-al·Pow-su-na-low-I tu kalungad nu i-lin a kungku.
而後來雅伊爾·波索納洛亦在遭受全球施壓下才下令軍隊救火。其他國家開始民眾擔憂巴西政府的無能及亞馬遜雨林的未來安危。此次大火亦揭發了之前亞馬遜雨林砍伐面積增加及雅伊爾·波索納洛開發雨林等事故，
u matuayay nu Pow-su-na-low caay kaaku sa pakalingestu tu Pa-si a kanatal tay-kung migingkiway a yen-cang ci Li-ka-tow·cya-al-wang “Ricardo Galvao”, malingatu tu masasukaynah a tatusa. zikuz Pow-su-na-low i pipenec nu kasakitakit hawsa pasakamu tu hamin nu kanatal i 60 a demiad lacus a tuduhen ku kilang tu pilisimet tu sakalukan a lala’.
惟遭波索納洛本人否認而惹巴西國家太空研究院院長里卡多·加爾旺（Ricardo Galvao）反擊，二人展開罵戰。後波索納洛在各界壓力下宣佈全國在60日內不得以焚燒林木的方式清理農地。