Yuli
Yuli（玉里鎮） mikawaway-kalumyiti
Yuli a sakuwan ku Hualien. kumud nu kalesakan, 210.89 km². （kalesakan nu linpanti 62.21 km², kalesakan nu pawliwti 14.21 km²）, u kasabinawlan, 12,299 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 4,458 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 6,346 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 52%(Pangcah) ku kasabinawlan. u tademaw ilabu nu siyang u paylang ku alumanay.
nikasakuwakuwan mikawaway-kalumyiti
Yuli mala 15 a cuwen atu 20 ku niyazu’. kina 20 a niyazu’sa, Angcoh（安通部落）, Afih（阿飛赫部落）, Harawan（哈拉灣部落）, Lingacay（苓雅仔部落）, Ceroh（春日部落）, Patawlinan（巴島力安部落）, Makotaay（瑪谷達璦部落）, Sedeng（瑟冷部落）, Tokar（都旮薾部落）, Lohok（洛合谷部落）, Posko（璞石閣部落）, Silangkong（喜瑯宮部落）, Cihakay（吉哈蓋部落）, Cilakesay（吉拉格賽部落）, Cinemnemay（吉能能麥部落）, Takay（達蓋部落）, Satefo（下德武部落）, Namisan（拿彌散部落）, Matadim（馬太林部落）, Mangcelan（滿自然部落）.
Posko (玉里) mikawaway-kalumyiti
玉里鎮（阿美語：Posko；臺灣客家語海陸腔：Ngiugˋ liˋ zhinˊ；日語：玉里／Ngiugˋ liˋ zhinˊ位於台灣花蓮縣南段，北鄰瑞穗鄉，東鄰豐濱鄉、台東縣長濱鄉，西鄰卓溪鄉，南接富里鄉，為花蓮縣南部的區域中心，亦為台灣東部的地理中心，為花蓮市（含衛星城市）和臺東市間最大的城鎮。面積約252km²，為全國面積最大的鎮（略小於臺北市的271平方公里）。 Posko a kenis “ A-misa a kamu Posko, Taywan Ngayngay a kamu u tukus a ngiha, Ngiug’ li’ zhin’, Lipun a kamu, Posko/Ngiug’ li’zhin’ tini i Taywan Kalingku akuwan nu satimulan, nuwamisan belaw u Kuhkuh a kenis, sawalian belaw u Bakung, Pusung akuwan Kakacawan a kenis, satipan belaw u Takkei a kenis, nutimilan mitules tu Kungpu a kenis, nu Kalingku akuwan nutimulan kasaupuan a kakitizaan, nu Taywan sawalian hekal a kasaupu, nu Kalingku a kenis “pasu Yuy-sin a tuse” atu Pusung a kenisan u satabakiay a kenis. u hekal pakala tu 252km², u hamin nu kanatal u satabakiay hekal a kenis “u adidi’ay nu Taypakay a tuse tu 271 pin-bang kung-li.”
因其位於花東公路之中段，往東有玉長公路通往位於海岸山脈另一頭的長濱鄉的交通要衝。本鎮地處花東縱谷平原之上，西有中央山脈，東倚海岸山脈，有秀姑巒溪及其支流豐坪溪、卓溪、拉庫拉庫溪（樂樂溪）、清水溪流經。
zayhan tini i Kalingku Pusung tu teban a zazan, mayza i nutimilan izaw ku yi-cang a zazan sakatayza tini i sadipasan a buyu’ u zumaay i Kakacawan a kenis pabesut ku saculilan. tini a kenis a kakitizaan i pabaw masaenalay nu Kalingku Pusung a helung, satipan izaw ku Cung-yang a buyu’, micangzay tu sadipasan a buyu’, izaw ku Siw-ku-lang a sauwac atu zuma a sauwac nu Kuluhaci a sauwac, Takkei a sauwac, Lukulaku a sauwac “Lele a sauwac”, Cin-suy a sauwac a malikidl.
laylay (歷史) mikawaway-kalumyiti
玉里鎮舊稱「璞石閣」，其來源說法不一：一說是布農族的譯音，意思是灰塵，因秀姑巒溪縱貫境內，久不下雨則溪乾，風吹沙土蔽日；二說是出自阿美族語「派派可」之譯音，阿美族稱「蕨」為派派可，本地以產蕨得名；三說1875年台灣鎮總兵吳光亮越過中央山脈至玉里屯兵，見到秀姑巒溪畔布滿純白的玉石（大理石），而這些大理石就如未磨的「璞」玉「石」，官兵在此又建立「閣」樓街道，故稱「璞石閣」。
Pusku a kenis malumanay a ngangan “Pusku”, lalekalan a kamu caay ka lecad, sakacacay a kamu nu Bunun a ngihah, imi u cangbul sa, zayhan Siw-ku-lang a sauwac pabesut i labu, u tenes caay kauded makelah tu ku sauwac, beliwan nu bali u liken lala’ matahpu tu ku tapuku, sakatusa a kamu makay nu A-mis a kamu “paypayke” a ngiha “butul” han nu a-mis u paypayke, uyni tiniay a langaw tu butul a sungangan, sakatulu a kamu 1875 a mihcaan Taywan a kenis sakakaay mikeliday tu hitay ci U-kuwng-liyang milakuit tu Cung-yang buyu’ katukuh i Pusku i bukelalay a hitay, pakazih tu Siw-ku-lang a sauwacan matumes nu salenga’cay a ba’tu “ ta-li-s”, uynian a ta-li-s mahiza u caay henay ka kidisen “Pu” malikatay a “ba’tu”, u hitay itini patizeng aca tu “ke” a luma’ zazan, pangangan han “Pusku”.
本鎮原為原住民阿美族及布農族的接觸地帶。1829年，鳳山縣部分馬卡道族人遷至臺東平原，但受到卑南覓社的排斥，於1836年沿著新武呂溪展開搬遷，最後在今拉庫拉庫溪沖積扇的南側，亦即秀姑巒溪西側的長良里一帶建立部落，稱為大庄。開墾初期，以牛、豬攜入山地的方式，與布農族修睦，並換得穀物。
uynian a kenis nau yincumin A-mis atu Bunun kalalacayan a kakitizaan. 1829 a mihcaan, Bung-san akuwan izaw ku Makataw a binacadan a tademaw mabulaw tayza i Pusung enal, naka kaian nu Puyuma, i 1836 a mihcaan miduduc tu Sin-u-li a sauwac malingatu a mabulaw, sazikuzay i nu ayzaay a Lakulaku a sauwac satimulan nu masacebalay tu masaupuay, satu Siw-ku-lang a sauwac tu satipan a Cang-liyang-lian patizeng tu niyazu’, mala u tabakiay a niyazu’. saayaway a patadas, hinien uyza u mikeliday tu katalalan, pabuy a micumud tu buyu’, a misungaay tu Bunun, atu miliyun tu tipus.
但由於該地常遭水患，最遲在1845年，部落再搬遷至秀姑巒溪東側，仍名大庄（今富里鄉東里村），長良的大庄改稱為舊庄。之後鳳山縣、臺灣縣之馬卡道族人、大武壠族人及西拉雅族人紛紛東來，陸續在今玉里、富里、池上、關山等鄉鎮建立部落，1879年前後的《臺灣輿圖》一書，將這些部落稱為璞石閣平埔八社。定居於玉里之平埔原住民多為大武壠族。
nika uyniay a kakitizaan hina balat, sautangay i 1845 a mihcaan, niyazu’ malimad aca tayza i nuwalian nu Siw-ku-lang a sauwac u tabakiay tu a niyazu’ “ayzaay a Kungpu a kenis Tung-li a niyazu’”, Cang-lyang u tabakiay a niyazu’ pasumad han tu malimanay a niyazu’. satu u Bung-san akuwan, Taywan akuwan tu Makataw a binacadan, Ta-u-lung a binacadan atu Si-la-ya a binacadan kakilulkilul sa makay sawalian tayni, tulin tu ayzaay a Pusku, Kungpu, Fanaw, Lilung a kenisan patizeng tu niyazu’, 1879 a mihcaan hawsa, "Taywan bacu’” a cudadan, uyzian a kasiniyazu’ pangangan han tu Pu-se-ke waluay a pibetikan nu Pin-pu a binacadan. malanel i Pusku Pinpu a yincumin hatu nu Ta-u lung a binacadan.
據陳英〈臺東誌〉一文的記錄，1850年代玉里已有漢人進入定居，並與原住民從事貿易，但本鎮較具規模的發展，是到1875年受中路（八通關古道）開闢後才快速展開。日治時期屬台東廳璞石閣支廳璞石閣區，後改隸花蓮港廳璞石閣支廳；1917年花東線鐵路通車至此，取「璞」是未磨之「玉」之意，將本地改稱「玉里」（たまさと，Tamasato）。1920年設置「玉里庄」，1937年升格為「玉里街」，劃歸花蓮港廳玉里郡，戰後1946年（民國35年），玉里街改為玉里鎮，劃分為23里。1971年（民國60年），劃分為目前的15里。
duduc ci Cen-ingan “Pusung” nisulitan a cudad, 1850 a ziday Pusung izaw tu ku Layak micumun mananel, atu yincumin mikawaw tu patumaliway, nika uynian a kenis saahebal sa ku nipalahad, katukuh 1850 a mihcaan malilid nu “Pa-tung sumamaday a zazan” napatadas hawsa kalamkam satu malahad. pikuwanan henay nu Lipunan a ziday tungusay nu Pusung a sakuwan Pusku a sakuwan Pusku a kakitizaan, zikuzay pasumad han tu Kalingku a sakuwan Puske a sakuwan, 1917 amihcaan Kalingku pusung a zazan silamalay a zazan muculil katukuh tini, milala tu uyaanan tu a ba’tu, u caay henay ka kidis a “malikatay a ba’tu a imi, uynian a kakitizaan pasumad tu ngangan “Pusku” han, “Tamasatu”. 1920 a mihcaan mipazang tu Pusku a niyazu’, 1937 a mihcaan macakat “Pusku zazan” han, pakeni nu Kalingku a kuwan Pusku a kenis, zikuza nu ngangayaw 1946 a mihcaan “ min-kou 35 a mihcaan Pusku a zazan pasumad han Pusku kenis, makakenis palasit tu 23 a kasasiniyazu’. 1971 a mihcaan tu“min-kou enem a bataan a mihcaan”, kenis han pakilac imahiniaya tu saba lima a niyazu’.
在秀姑巒溪河床上有一顆白色的璞石，由於每逢溪水暴漲都不會淹沒或沖走，當地玉里人將這顆璞石視為「鎮寶」，後來在民國59年12月發生鎮寶盜採，經全鎮居民的關注之下，不久被警察查獲竊犯與贓物，這贓物已被切成好幾塊大理石，現在分別放置於玉里國小操場旁、玉里鎮立圖書館、玉里老人會館廣場旁。
i Siw-ku-lan a sauwacan izaw ku cacay salengacay a ba’tu, uya sauwac anu mabuwah tu caay ka lenem atu malikid, tiniay Pusku a tademaw piazih tuynian a Pus u “kasatiman a kenis”han, satu i min-kou 59 a mihcaan sabaw tusa a bulad simiubiay miala tu nu kenis a kasaetiman, makay piazih nu kenis a binawlan, caay ka tenes makings tu nu taylin ku niubian a tuud, uynian ni ubian a tuud macikcik tu pinaay tu a ba’tu, ayza pazang hatu i Pusku adidi’ay a cacudadan tapiingan nu pilatlatan’, Pusku a kenis patizeng tu aazihan tu cudad, Pusku pisaupuan nu babalaki tapiingan nu putah.
tademaw ( 人口) mikawaway-kalumyiti
玉里鎮人口密度僅93人/km²，在全國人口密度鎮排行之中位居次低（僅高於鳳林鎮）。
Pusku kenis a tademaw u katuud nu tademaw 93/ km² dada’, i hamin nu kanatal ka katuud nu tademaw nipasilutan u saadidiay’ uyza dada’ katalakawan tu Cingaluan a kenis.
caculilan (交通) mikawaway-kalumyiti
對外交通有花東鐵路，公路方面有台九線、樂德公路193縣道及玉長公路台30線貫穿東海岸山脈，是東台灣交通運輸樞紐。
sakay nu likutay a caculilan izaw ku nutimulan silamalay a zazan, basu a zazan, izaw ku Tay siwa a zazan, lete basu a zazan 193 akuwa a zazan atu I-Cang a zazan Tay tulu a bataan a zazan mibesul tu wali sadipasan a buyu’, nuwalian Taywan caculilan yadah ku kakayzaan miculu’.
lalayan tuud a piidangan(觀光資源) mikawaway-kalumyiti
本鎮無工業污染問題，因此保有青山綠水及新鮮空氣之有利條件，每年吸引無數觀光客蒞臨觀光。 而安通溫泉為花蓮八景之一，天然水質帶點硫磺味，環境優雅享譽國際，臨近並有森林步道為輔，另又新闢龍鳳園區保育百年老樹與觀光結合。
uyni a kenis nai’ ku uning nu mukinay misangaay a sakakawawan, satu mahizatu landaw ku lutuk tingalaw ku nanum atu kapah ku bali, paymihcaan mililid tu katuuday miidangay a labang tayni miidang. u Angcuh ungsing nu Kalingku saka waluay cacay hekal a azihan, lalayan a nanum siniala tu liwhuwng a sanek, u liwliw salungan singangan i kitakit, i capi izaw ku kilangkilangan tu saculil, uzuma izaw aca baluhay nisanga’an tu Lung-bung pipalumaan pipahabayan a kakitizaan palahad tu lasubu a mihcaan nu maikesay a kilang patatungus tu aidangan.
其他尚有玉里車站至東里舊站舊鐵道自行車專用道、玉里客家生活館、璞石閣原住民展售場、玉山國家公園南安遊客中心、八通關古道登山道尋幽、赤柯山金針花海美景、秀姑巒溪候鳥鑑賞及東部玉石雅賞均值得一覽勝地。
uzuma izaw henay nu Pusku pikacawan tu kazizeng katukuh i Tungli malumanay pikacawan tu basu malumanay nu silamalay a zazan nu pabatikalan a zazan, Pusku a ngayngay pawapenan tu sakauzip tu canancanan a tuudan, puske a yincumin piazihan pipacakayan, I-san kanatal a aidangan nanan kasaupuan nu miidangay a labang, Pa-tung-kuwn kasumamadan a zazan pikayakayan a zazan labuay mikilim tu kaliyuhan,Ce-ke a buyu’ cincen a balu salungan azihen, Siw-ku-lan a sauwac mikinaul tu talastas a ayam atu nuwalian mulikatay a ba’tu miazih u siacaay aidangan.