Ze-ye-tan

Ze-ye-tan “ Itasaw kamu : Zintun atu Zintun a Wazaqan”, u itidaay i Taywan Nan-tuo kin Yi-ce-sin ze-ye-cun a hekalay nu banawan idaw ku nanum nu sakaydingki a banawan, nina banaw itini i Taywan u sakatusa nu tabakiay a banawan “ mikilul tu “Cen-wen banaw” atu nu sakacacay a tabakiay nu hekalay a banaw idaw ku sapalekal tu dingkian a banaw. nina banaw ilabu makaala tu pitu a lasubu tulu a bataan idaw ku enem a kun-ce, maadihay nu mita makaala tu 7.93 pinfun-kunli “ matumes ku nanum makaala tu 8.4 pinfun-kunli, labu makaala tu 27 kun-ce. yadah ku ilabuay cu canacanan, nika yadah ku namaka hekalay nu taydaay nu canacanan nu tuudan a kilang atu aadupan. 

日月潭（邵語：Zintun或Zintun a Wazaqan），是一個位在臺灣南投縣魚池鄉日月村的半天然淡水湖泊兼水力發電用水庫；該潭是臺灣本島面積第二大的湖泊（僅次於曾文水庫）及第一大半天然湖泊兼發電用水庫。該潭平均水面海拔約736公尺，常態面積約7.93平方公里（滿水位時約8.4平方公里），最高水深達27公尺。其蘊含自然生態豐富，但其中有非常多是外來種生物。

nina banaw u Taywan Tangabulan a Itasaw nu sakaudip a niyadu’an, u Itasaw nu daduducan a kitidaan, maudipay i liklik nina banawan a binacadan pangangan han tu “ Suy-se-hay”. yu mahida biyaway a Tangabulan tu itidaay ibuyu’ay a kawsacu, u “ Salin”, ya kitidaan u satabakiay a buyu’ nu masaupuay nu nanuman, Ze-ye-tan atu liwliw nu kitidaan ku sakasingangan u “ Suy-sa-lin”. saan, idaw ku “ suy-se banaw”, “ lung banaw”, “ cu banaw”, “sung banaw”, ku ngangan. aydaay a Ze-tan atu Ye-tan pulungenay a ngangan, nina tusaay kakenihan namakayda tu ninatusaay a nanuman a kakuan tu sapasingangan. tawya, nina banaw namaka sumamad tu akanamuhan nu tademaw, u Dipun kumikuwanay henay mala sakataydaan nu midangan a sakawalu nu aaidangan. 

該潭是台灣平埔族的邵族所生活的主要地區之一，屬於邵族傳統領域；生活在該潭四周的族人稱其為「水社海」。由於過去當地附近平埔族稱居住於山裡的高山族，為「沙連」，當地又是山區最大的積水盆地，日月潭及其周圍地區因而得名「水沙連」。此外，尚有「水社大湖」、「龍湖」、「珠潭」、「雙潭」等名稱。其今名為日潭與月潭之合稱，該二名分別來自對其兩大組成部份水色及輪廓的描繪。同時，該潭景色自古以來經常受人讚賞，並自日本統治時期以來多次被有關當局列入臺灣八景。

tasa a malebut cacay a demiadan, ciw-tun-pu kunkun-ci patideng tu Ze-ye-tan kuocia-aaidangan nu niyadu’an, u liwliw nu Ze-ye-tan nipatucekan sa, amisan misaahebal katukuh i Yi-ce-sin, wali katukuh i Suy-se-tasan, nutipan katukuh i Cici-tasan, timulan katukuh i Suyli-seyaw. tasa a malebut cacay a bataan idaw ku enem mihcan tulu a bulad, inabanaw atu Dipun nu Cin-kan-sin Pin-mi-banaw palamalekakaay han.

2000年1月，交通部觀光局設立日月潭國家風景區，其範圍除原有日月潭特定區外，北面擴大至魚池鄉，東至水社大山，西至集集大山，南至水里蛇窯。2016年3月，該潭與日本靜岡縣濱名湖締結為姐妹湖。

luit 歷史

kasinganganan 名稱典故

Ze-ye-tan naw Taywan sakacacay a hida sananay a banawan, nanum namakayda i Cuo-suy sawacan. “ Ze-ye-tan” sayaway a maadih i Cin-taw-kun yen mihcaan “ caay a malebut wala a lasubu tusa a bataan idaw ku cacay” macakat Taywan-hu pei-lu li-fan-tun-ce ci Teng-an-suo a cudadan nu sakatusa a ulican “suy-sa-lin-ci-cen” ni kilukan: “ kaydaan ku nanum nu niyaduan, maadih ku Ze-ye-tan a Cu-ce buyuan, Lan-lu-cuo-tun-cen-ci-suo a suy-sa-lin itini”, saka sabaw cacay a ulican “yiw-suy-li-se” nikilukan”, “ namakacuwaay hakiya a nanuman masabanaw, pinaay nu tanayuan, ahebal nu tuluay a cacay. Suy-fun-dan, pi-e-se, u Ze-ye-tan. mutideng tu kiya Cu-buyu itida i teban nu banaw talakaw makaala tu cacay a kubuan, liwliw lima …”.

日月潭原為全臺灣第一大的天然湖泊，水源來自濁水溪。「日月潭」一名首見於清道光元年（1821）升任臺灣府北路理番同知鄧傳安所著一書中的第2篇〈水沙連紀程〉所記：「…過水裏社，望見日月潭中之珠仔山；藍鹿洲東徵集所紀之水沙連即此…」，及第11篇《遊水裡社記》所記：「…其水不知何來，瀦而為潭，長幾十里，闊三之一。水分丹、碧二色，故名日月潭。珠山矻立潭中，高一里許，圍五之…」。

itini i cudad katinengan nina banaw idaw ku “ Cu-ce-buyu”, “ la-lu, malumanay a ngangan u Cu-yi-daw, kun-hua-daw”, nanum nu kulit ku sakakenih u Ze-ye-tan. caay kaw nu aydaay a nakamuan, “ subal wali atu amis makimulmul mahida u demiad, subal nutipan satanayu sa mahida u bulad, sisa pangangan han u Ze-ye-tan. sakasingangan nina Ze-ye-tan u kaku ku han, taneng milalaba katukuh ci Caw-se-kuy tu “ hun-hay-ze-ci” a nikilukan, “ buyu a timulan nanum makimulmul mahida u dimiad, amisan nu buyu mahida u pangkiway a bulad, saan ku sun-sa a tademaw, tan a ngangan u demiad bulad”. sumamad nu igu nisulitan tu Ze-ye-tan u “ kan-ce-se banaw “Lake Candidius” u sapikining tu tayniay nu bikusi ci Kan-ce-se, i cacay a malebut walu a lasubu pitu a bataan idaw ku tulu a mihcaan ci Kan-wi-lin ku panganganay. idaw aca nu bikusian tayni i Ze-ye-tan midindu tu Saw a tademaw, pangangan han tu “ lun banaw” “ Dragon Lake”, “ lin-yi-si-pa-tan-banaw” “ Nin-Isivatan Lake” a nganganan.

文中知其潭中有「珠仔山」（拉魯，舊稱珠嶼島、光華島），以其潭水之顏色而區分為日月潭。而不是如今所謂：「…島東及北側形圓如日，島西南側狹長微彎如月，故名『日月潭』」。日月潭名稱由來是因為形狀之說，可追溯到曹士桂《宦海日記》的記載：「山南水圓如日，山北水彎如半月，詢社人，潭名日月」。早期的英文文獻裡稱日月潭為「干治士湖」（Lake Candidius），乃紀念來台傳教的干治士，為1873年由甘為霖所命名。另有傳教士來日月潭向邵族人傳教時，亦將日月潭名之為「龍湖」（Dragon Lake）、「林伊西巴坦湖」（Nin-Isivatan Lake）等之名稱。

sakala hacudinsiw發電系統

ina Ze-ye-tan itini i Taywan sa utiihay a nanum nu hacudinsiw, angangan u dingliwkusi Ta-kun hacudinsiw atu Min-tan hacudinsiw ku mikuwanay. nanum nu Ze-ye-tan namakayda i pabaw nu Cuo-suy sawac atu kakakenisan nu nanum nu sawacan, u U-cea tabakiay banana patayda i Cuo-suy sawac a nanum, atu Li-nay-pa palabu i Li-nay sawacan, namakayda i U-cea a pungkangan atu Sin-u-cea a pungkangan nina tusaay a pungkangan nu nanuman, patayda i Ze-ye-tan, cacay a malebut siwa a bataan tulu a lasubu idaw ku sepat a mihcaan i liwliw nu Suy-se, Tuo-se nina tusaay mahedek a sangaan tu Suy-se-pa atu Tuo-se-pa kaci a ni sangaan tu masatangkuay a nanuman. 

日月潭擁有全臺灣最複雜的水力發電系統，主要由臺灣電力公司大觀發電廠與明潭發電廠管理使用。日月潭的水源來自於濁水溪上游的與濁水溪支流栗栖溪，由武界壩引濁水溪的溪水，以及栗栖壩所引栗栖溪溪水，經由武界隧道與新武界隧道兩座引水隧道，注入日月潭；1934年於其周圍水社、頭社兩地分別興築完成水社壩與頭社壩兩座混凝土心牆土壩而形成一座離槽水庫。

banaw nina Ze-ye-tan makayda aca tu tuluay a kakatahekalan, sapatayda i Ta-kun hacudinsiw, Ta-kun e’cen atu Min-tan hacudinsiw cacuhcuhan kasidingkian, kasidingkian satu nu Ta-kun ycen a nikudan pataydan i liw-kuy-pa sa, pataydan i Ci-kun hacudinsiw a padinki, Ta-kun e’cen atu Min-tan cacuhcuhan a hacudinsiw nikudan i takelal nu demiadan yadahay nu picukaymasan nu dingkian supeden itidan i Min-hu banawan atu Min-tan banawan, katukuh tu labii cuhcuhen pataydan i Ze-ye-tan pabaay a nanuman, namakayda i Min-tan a nanuman cuhcuhen sipatayda i Ze-ye-tan nu pabaw sasaay laliyuliyun han ku nanum a micuhcuh, sipatayda i Min-tan hacudinsiw Suy-li sapadingki. pabaw nu Cuo-suy-sawac u Wan-ta hacudinsiw ku mikuwanay a U’-se banaw atu Ze-ye-tan banaw mapulung a micukaymas, pacabay tu sapilikat tu dingki sapiwada’ tu sasaay a nanum nu Ze-ye-tan.

日月潭湖水再經由三個出水口，分別送往大觀發電廠一廠、大觀二廠及明潭發電廠抽蓄機組發電；大觀一廠發電後的尾水再引入銃櫃壩後，送往鉅工發電廠發電；大觀二廠及明潭抽蓄電廠發電後尾水則分別於白天尖峰用電時段蓄存在明湖水庫與明潭水庫，到了夜間離峰時段再抽下池的水至日月潭上池；而明潭水庫的水除了抽至日月潭提供上下池間往復利用之外，尚送至明潭發電廠水里機組發電之用。而濁水溪上游由萬大發電廠所管理的霧社水庫亦與日月潭水庫聯合運用，配合發電系統需求以調節下游日月潭水庫水量。

mulangaway生態

itini sakay mulangaway a sapidiputaw caay henay kaikes, hatidaay tu masakaputay a tademaw yadah ku nipicakay tu hekalay a butingan, patayni i Ze-ye-tan a pahutin pahabay, alaw caay kaw katinengan nu mita ma’des ku namakahekalay a butingan mi’dis tu itiniay a buting, sacidekay han mahidaay u galasuay a butingan. tawya pibutingan nu mibutingay a tademaw kaalaan nu buting u “ kizuat” ku tapang aalaan, ayda a nikaalaan u galasuay a buting ku yadahay a maala makaala tu 70%. ina galasuay a butingan itini i banaw nai’ ku katalawan nu heni, u pilas ku kakanen, sisa ina mahiniay galasuay a butingan yadah ku nikabuwahan a sakatalawan. mibutingay a tademaw namitaneng tu satinpulaen ku nipisalami’, ukak namin ku udiudipan, inai’ ku heci, u aadihan a cacay ku mahidaay a butingan. aydaay a sitangahay a tademaw mikinkiw tu ahicaen ku nipiwada’ tu mahiniay a butingan sa.  

在生態保育觀念尚未成熟前，許多宗教團體買了很多種外來魚，來日月潭進行放生活動，殊不知外來物種非常容易傷害原生物種的生態，而最嚴重的是玻璃魚。早年當地漁民所打撈上來的魚貨以奇力魚（kizuat）為主，而今魚貨中玻璃魚占了70%以上。而玻璃魚在日月潭裡幾乎沒有天敵，其主食是奇力魚的卵，所以奇力魚的繁殖出現很大的危害。漁民曾嘗試炸玻璃魚來食用，因為全身都是骨頭刺，魚肉非常少，僅適於作水族箱內的觀賞魚。目前專家正研擬如何降低玻璃魚的族群的方法。

deimiad氣候

kitidaan nina Ze-ye-tan u kadihdihkuan ku demiad. buyubuyuan namin ku liwliw, bali atu demiad kapah, kasapisapi’an, caay kaw sienawan, cacay nu mihcaan mahida: tu ku wentu sabaw siwa.

日月潭地區屬於暖溫帶氣候區，四面環山，風向與氣候較為穩定，因此氣溫涼爽，寒暖適中，一年四季平均溫度在攝氏19度左右。

https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%88%E6%BD%AD