edu

edu(老鼠)

kakiliman

u edu sa, singanga aca tu nu hulamay ya haw-ce han, kapulungan nu kasinganga (Muriodea), u mangatubilay ku laway masatusa ku nu ayawan a ngipen kahida a mapangangan, satusa idaw henay ku kasasiduma a edu. idaw kya i labuway u cahen a edu, sa a edu, tabakiay a edu, atu masadumaay a ngasaw atu sidatungay a aadupan. nikalatlatan nu heni sa sipakay nu timulan nu lali iziyu, atu sikatukauh i cuwacuwaay a kakitidaan mulatlat.namakay caay kadayuman a nipitanam tu sakatineng tu kasasidumaan a kalalacal nu nikasasiket. kyuidaw henay ku mapaulicay nu pisupet, sikapulung han kya nu eduay a masacacay ku sapangangan hamin han u edu (Muridae) a pakilul.

(kamu nu hulam: 鼠，又稱老鼠或耗子，即鼠總科（Muroidea），是一種屬於囓齒類的總科，其中含有倉鼠、沙鼠、大鼠，以及其他親緣動物。牠們廣泛分布於南極以外的各個大陸。由於難以測定各分類群之間的關係，因此也有文獻將所有鼠總科皆歸類在鼠科（Muridae）之下. )

iayaw nu kasalamitan nu lihat a kaidaw sa, mapaadih ku nu pikingkiwan tu masakaydungay a pasasidumaan, pulung han a masausiay sa idaw ku 280 a sikalecad, atu sakainayi sa kaidawan tu makaala tu 1300 kayadah nu a kasidumaan. u nu heni sa kalalacalan atu tademaway, hini sa a maaida ku kalabangbangan nu aadupan masacacayay, ina edu hananay sa anu icuwacuwa sa maadih tu i kalimucuan nu kitakit, ilabu sa idaw aca ku kakingkiwan nu sakahenulanay i lahaday a nananaman tina satiidan. yadah ku nipatududan tu nu tademaway i nipitanaman a mikingkiw, atu nisahecian tu piedap. tuyni adada sa idaw henay ku dumaay a edu masanu papahabayan a malabudawan tuway a edu.

(kamu nu hulam: 目前依據分子種系發生學研究所作出的次分類，共有約280個屬，以及至少1300個種。牠們是少數與人類保持密切聯繫而繁盛的動物類群之一，這些動物幾乎在世界各國皆可發現，其中有一部分也是重要的生物學模式生物，對人類的實驗與研究有很大的幫助。除此之外，某些鼠類也是寵物鼠。)

nilaculan

i ulic nu hulam sa idaw kya masilitay "edu" a sulit, caay kau masacacayay hakya u sikalecaday nu pinapinaay a ngasaw, sanu edaay nipanganganan a auyuyan. tuwa ya nu yin atu nu dumaay a kamu sa, u nipalilsil tu kasingangan caay tu kalecad ku nipanganganan. idaw ku masacacayay a kamu nu layak, hini sa "mitesekay nu edu nu tulaay kasingangan" (鼠技虎名) sa, ya imin u patinakuay i kasumamadan a ziday, ya cu hananay a tademaw pangangan tu edu sa u balakiay a cilekay sa, itida ya suco hananay a tademaw sa pangangantu edu u babalakiay a edu han. idaw ku malamukeliday a tapang i can-co a musakakawaw, taydaen i Tay-cang pacudad, ya labi'i sa aliyaliyac sa ku panan a masuni, palita cinida tiya musebengay, u canan kya i hekalay nu panan macangalen, palita ci nida tuya masuniay u canan a tuud sa, pakatineng han niya misebengay u balakiay a eduhan sa, katawidan a mulaliw. ya misebenga sakamu han nida amana kabiyalaw, u edu adada han sa, nudikudan satusa, anu idaw ku pacebaay a padepit tu ngangan sa, u edu han a sapatalaw tu mahiniay a tademaw. kyu ina edu sa singangan aca tu balakiay a edu sa.

(kamu nu hulam: 中文當中的「老鼠」一詞，並不是指單一一種或同屬的幾種動物，而是對多種鼠總科動物的總稱，而英語等其他的語言，則對於不同種類的老鼠有不同的稱呼。有句成語叫做「鼠技虎名」，故事說楚地人稱老虎為老蟲，蘇州人稱老鼠為老蟲，有人在長洲當官，因公去太倉去辦事，夜宿驛站中，門外有聲響，他問看門人是什麼東西。看門人說是老蟲，他嚇得想逃跑。但看門人說不必驚慌，只不過是區區老鼠而矣。後來指假冒盛名嚇唬世人的人。因此老鼠又稱為老蟲。)

u edu sa kiyadahay ku kasasiduma pasu u nikatuudan sa sikatawit kayadah, masausiay i kitaki sa pulung nu pulung, malakuwit ku kaidaw nu tademaw pinaay hakya ku belih, u nikasanisanian sikaadih i hekal sa, ya he-ciya a edu, kalawlaway nu baluwan a edu, ya lumeniay i luma'ay tu a edu, atu ya matinengay a mulenem a edu iziyu. idaw henay ku sidibuay a edu, i umaumahan a edu, likelikenay a edu, ya cang hananay a edu, atu ya sesiyang hananay a edu, hunsu hananay a edu kayadah. i kitakit sa u sayadahay masausiay a edu sa ya maacakay ku banu a ilumaluma'ay tu, hakya picalapan i lali sa, kaala tu tuluay cacay (nunuheni sa cacay a mihcaan sa nikan tu kakanen makaala tu pinapinaay nu malebut a yit ku bicin nu daduy. mamin a pecian ku enal, palalid tu imelang, kyu sasapabacuan nu i hekalay, "sepapat ku kala'cus" kasacacayan), u sainayiay a edu sa i Ya-may-ciya hananay a kanatal, ya futiya hananay a edu, i ayda sa mahtatusa kaidaw sipiading nu paadingay a kitidaan.

(kamu nu hulam: 鼠不僅種類多而且數量驚人，估計全世界鼠的總數超過人口幾倍，最常見的除褐家鼠、黃胸鼠、黑家鼠、水家鼠外，還有巢鼠、田鼠、沙鼠、倉鼠、麝鼠、鼢鼠等。世界上數量最多的鼠是褐家鼠，約占全球鼠類的1/3（牠們每年吃掉的糧食多達數千億斤，還破壞草原，傳染疾病，故為『四害』之一），最少的鼠是牙買加的胡蒂亞鼠，現只有一對保存在托育園。)

kalalacal atu tdemaw (與人類的互動)

u sacabayan a aadupan atu masakingkiwan a aadupan (作為寵物和實驗動物)

kanahatu idaw ku kamu (micaliwayaya edu i dadan, tanutuwa su ku tademaw a mutihik), nika idaw tu ku dumaay a tademaw a musacabay tu edu. sakay nu masulitay ya sacabayan a edu sa, i kasumamadan nikaadih i cudad nu hulam kaayawan nu Cin-caw a ziday. ya "'l-ya" (爾雅) hananay a cudad.

(kamu nu hulam: 雖然說「過街老鼠，人人喊打」，但也有人將老鼠作為寵物。關於寵物鼠的記載，最早可見於古代中國先秦時代的典籍《爾雅》當中。)

iti kacapian a ziday sa, nipahabayan a edu sa masa nu kakingkiwan sanisani maadih kahida. taneng ku edu a malakingkiwan a masacacay, yadah ku sakay nu waywayay atu nutinengay a pikingkiw, mamina u nu eduay a tatudungen, u baluhayay a sapaiyu i ayaw a mitanam sa, u edu tu ku sayaway a papitanaman. u sapitapal tu mahica ku sikangaay nu kahicaan atu kababelih nu sila'cusay, anu kangaayan sa itaw ya a sipatanam tu tademaw, kanahatu ya salengacay ku banuh nu edu sanisani a maadih ita, i sapitanam nu mikingkiway sangelacay a banuh sa, ina "sangelacay a banuh a edu" malanu nidatengan nu tademaw mananam tu midepit i punu u sapitanam satu ku kamu,nika i labu nu mikingkiway sa caay kau salengacay a tdada ku kulit, idaw aca ku masadumaay a banuh nipicekiwan.

(kamu nu hulam: 而在近代，馴養的老鼠也成了實驗室常見的動物，老鼠可用來做實驗，是常見的實驗動物之一，很多關於行為和認知能力的研究都以老鼠為模型，新藥的開發也往往先在老鼠身上做測試，以觀察其可能的效果和副作用，之後才移到人類身上做測試；盡管白色是實驗用老鼠常見的毛色，而「白老鼠」也成了人們對實驗用老鼠的刻板印象，但實驗用的老鼠並非全部都是白色的，也有其他毛色的實驗鼠存在。)

sanu kakanan nu zayliw (作為食材)

u atay nu edu sa pala kanpuyakuen a masacacay a sapaiyu, nikangaay sa ya nikadusdusan, kaletekan atu misinanud tu banges mamina sakangaay nu atayay a kanpuyaku.

(kamu nu hulam: 鼠肝為中藥的一種，功效包括化瘀、解毒及修復肌膚。)

u tademaw sa i ayaw sa mukan tuway tu edu, u edu sa taneng henay a misanga tu aenipan a epah, ya "edu pah" hananay, u edu a epahan sa u masanusapakuntaway a epah, atu ya i Kuwan-tung a bulukuay kanamuhan a kanpuyaku sasapaiyuen, u sakangaay sa ya kalasiyasiyanan atu caay kaicelang ku idang a musilsil nu udip, u sakapicunus tu caay kadayum a malalid, atu mamiading tu nikalecuhan namapabali tiya misabulatan a siimelangan.

(kamu nu hulam: 人類很早就以鼠肉為食物，老鼠可用以製造「老鼠酒」，老鼠酒是一種跌打酒及廣東地區的流行藥酒，攻效包括改善虛弱及血氣不暢的體質、增強免疫能力及防止產後風和月子病.)

nikaimelanga a patinaku (疾病概述)

u libung nu edu (yingu, plague) u masacacayay idaw ku pacedisay a ngipen, a kasasiduma sikalaecad nu tademaway a malalalid a imelang, i kakihkihan tu banges sa mapalalid ku aadupan atu tademaw, sakalingatuan sa nau atimela a nikalad a duka, micapi tiya kalbawa nu biluuk, mahiniay sa u nu eduay a nikalalidan, sanisani kaidawan i tusudan, nayay i kakilian atu lielielan, malaliday a biluuk sa malbawa sa, sumanah aca ku nikalbawaan, mapenec sa adada saan mulusu ku bena, alahicaan sa kaidawan a masulalis.

鼠疫（英語：Plague）是一種存在於囓齒類與跳蚤的一種人畜共通傳染病，並藉蚤傳染給各種動物及人類，其最初反應為跳蚤咬傷部位臨近的淋巴腺發炎，這就是腺鼠疫，經常發生於鼠蹊部，少發生於腋下或頸部，受感染的淋巴腺發炎、紅腫、壓痛且可能流膿，通常會有發燒現象。

u libung nu edu sa namakay i udipanay tu ya Kan-cing hananay a cilekay u masaahebetay ku piwaswas a palalid. mahminay a libung nu edu, pasu ya biluukay a imelang caay ka lamadac ku sikatineng tiya kaidaw nu imelang, mapalilid amin tuya la’cusay a idang libung nu edu, sipakay saliyut nu idang i udip sa. u punu. bala’ay nikamuliyawan a nikalalid kakayda satu a mahaykikaku, ya cungkeay a nipalilidan caay sa u milenuay i baluwangan a nipicumud nu nanum. muliyawanay nu eduay a libung sa, itipikelecan tu libung sa sakahenulan a pitena, sakasaan ya mapespesay a nipiba’sing sa, u sikalalid tu nu eduay masabala’ay a libung, atu nu kabit sananay i takulaw nu eduay a kalalidan, namakay nu eduay amin a nikalalekalan.

鼠疫是由鼠疫桿菌所致的烈性傳染病。所有的鼠疫，包括淋巴腺病不明顯的病例，皆可引起敗血性鼠疫，經由血液感染身體各部位，包括腦膜。肺的次發性感染可造成肺炎、縱膈炎或引起胸膜滲液。次發性肺鼠疫在疫情的控制上特別重要，因為其痰之飛沫傳染是原發性肺鼠疫及咽鼠疫之來源。

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (參考來源)

• 中文維基-鼠：https://zh.wikipedia.org/zh-tw/%E9%BC%A0
• 中文維基-鼠疫：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%BC%A0%E7%96%AB