kuhkuh

kuhkuh (田螺)

• kasasumay (界)：kasazumaay aadupan (動物界) Animalia
• sacumud (門)：sacumud dami’ay aadupan (軟體動物門) Mollusca
• uzip (綱)：uzip bili ku sapiculil (腹足綱) Gastropoda
• mata (目)：mata dawmiay uzip (主扭舌目) Architaenioglossa
• pulung (總科)：pulung samataan kuhkuh (田螺總科) Viviparoidea
• samataan (科)：samataan kuhkuh (田螺科) Viviparidae

kuhkuh(田螺)

田螺泛指田螺科（學名：Viviparidae）的腹足綱軟體動物。平均只有拇指頭大小，有角質口蓋。螺螄是田螺科動物的通稱。很多淡水魚類喜歡吃田螺。田螺體內很容易生長寄生蟲。

kuhkuh caay kuyni u sapamataan a kuhkuh dada’ “mitesakay nipangangan Viviparidae” u bili ku sapiculil dawmiay’ uzai aadupan. palalecad hatiza u taludu’ katabaki, sipudac ku banges cisataheb. kacumuli sapamata kuhkuh aadipad a nipangangan. yadah ku i abesaay nanumay a butingan manamuh mukan tu kuhkuh. labu nu uzip a kuhkuh madayum sicilekay.

kasazuma nu kuhkuh (田螺種類)

舊屬前鰓亞綱，田螺科目前是主扭舌類的成員，約有17屬百餘種。

tungus malumanay nuayawan silingasaay a uzip, sapamata kuhkuh imahini u dawmi’ay uzip a sakaput, pakala tu 17 a tungusay (屬), cacay a lasubu a masasengiay (種).

tungusay kimulmulay kuhkuh (圓田螺屬)

圓田螺屬（Cipangopaludina），舊作田螺屬，包括下列各物種：中國圓田螺（圓田螺）（Cipangopaludina chinensis）,滇池圓田螺 (Cipangopaludina dianchiensis), 瀕危稜田螺（Cipangopaludina miyagii）, Cipangopaludina compactus, Cipangopaludina formosensis, 石田螺屬（Sinotaia），石田螺（環稜螺）（Sinotaia quadrata），雙帶石田螺（Sinotaia lapidea），螺紋石田螺（Sinotaia quadrata heudei），Sinotaia quadrata aeruginosa。

tungusay kimulmulay kuhkuh (Cipangopaludina) tungusay malumanay nikalukan umah tungusay kuhkuh, pasu mahiniay canacanan nu mauzipay: Cung-kuw kimulmulan kuhkuh (kimmulmulay a kuhkuh, 中國圓田螺) (Cipangopaludina chinensis), tyen-ce a taku u kimulmulay a kuhkuh (滇池圓田螺, Cipangopaludina dianchiensis), kalihanawan u masamucuyay a kuhkuh (瀕危稜田螺, Cipangopaludina miyagii), Cipangopaludina compactus, Cipangopaludina formosensis, tungusay masabucu’yay ku kimulmul a kuhkuh (石田螺屬, Sinotaia), masabucuyay kimulmulay kuhkuh (masataliyukay ku kamucuy a kuhkuh, 環稜螺) (石田螺, Sinotaia quadrata), tusaay kasataluyuk nu masabucuyay a kuhkuh (雙帶石田螺, Sinotaia lapidea), masataluyuk ku mucuy nu ikul a kuhkuh (螺紋石田螺, Sinotaia quadrata heudei), Sinotaia quadrata aeruginosa.

圓田螺貝殼卵圓形，體層甚圓，殼口近圓形。貝殼褐色或綠褐色，平滑有光澤，殼高約4cm。口蓋角質化呈黃褐色並有同心圓紋路。

kimulmulay kuhkuh kuki’ masamulmul ku ti’kuk, kimulmul ku satungdud nu uzip, laway nu kuki’ masakimulmul. kuki’ makulah ku kulit anucaay sa makulaha ku landaw, lameneng takelal, talakau nu kuki’ 4cm. sataheb a pudac mala kulahay ku kalawlaw nu kulit izaw ku masamulmulay a kulit masabalucu’ ku kamulmul nu kulit a zazan.

masabucuyay kuhkuh  (石田螺)

又名石螺或環稜螺，貝殼比圓田螺小型但殼形略修長，周緣略有一稜，貝殼暗綠色或綠褐色，殼高約2.5 cm。

singangan aca tu masabucuyay kuhkuha anucaay sa masataliyukay ku kamucuy a kuhkuh, kuki’ ka adidi’ay tu kimulmulan kuhkuh nika masatanayu’ ku kuki’, tapiingan a bucuy, u kuki’ duuduuta ku kaladaway anucaay sa sakulakulahan ku kaladaway, 2.5cm ku talakaw nu kuki’.

kaliwaliwah i kananaman (分布與習性)

田螺分布幾乎遍及全世界：見於歐洲、亞洲、非洲、東南亞以及北美洲東側和古巴等地的河川、池沼和水田等淡水環境中。繁殖能力很強。田螺喜歡生活在泥質水底，以水底的矽藻或有機雜質為食。雄性個體的右觸角變形成交配器官與雌性個體交配。為卵胎生。

kaliwaliwah nu kuhkuh mahamin izaw i kitakit, maazih tu i Uw-cuw, Ya-cuw, Bey-cuw Tung- Nan-ya atu Pey-me-cuw a nuwalian atu Ku-pa a kakitizaan a sauwac, taku atu laku liwliw nu abesaay a nanum. tunu wawa sa. manamuh ku kuhkuh mauzip i lanulanu’an, i labu nu nanum damay anucaay sa u laclac mala u kakanen. uzip nu ulang kawili a ngawa’ u sapitakis tu uzang. i bili misati’kuk.

misalalami' (料理)

炒田螺是流行於中國南方的風味小吃。廣西柳州的螺螄粉也是以田螺湯烹製。但無論何種食用方法，都應確保田螺完全烹熟，以免寄生蟲感染。

miciyan tu kuhkuh u kanamuhan nu Cuw-kuw nutimulan asuay a kakanan. Kuwng-si Liw-cuw walay a kuhkuh u nisakabian a kuhkuh. nika nu canacanan ku sapalamel, kanca ngaayen ku kuhkuh, sakasaan a malalid nu cilekay.

amalaheci (保育)

台灣原生種「圓田螺」保種成功，水試所：還可量產、育成率達九成。

Taywan nauyaan u “kimulmulay kuhkuh” amalaheci ku nidipat pipahabayan, taneng henay a yadah ku nipahabanay, nipahabanay katukuh siwa a kacakat.

近年來農委會水試所積極投入保種工作，昨（1日）宣布成功復育圓田螺，使之再度量產，育成率高達九成。目前水試所公開出售圓田螺種螺，鼓勵民眾進行復育或繁殖量產，未來可望成為台灣少見、具有經濟價值的原生物種，達到保育與利用雙贏。

ayzaay tu a mihcaan Nung-wi-huy pipahabayan sakalamkam sa mikawaw misuped pahabay tu sapaluma sa, nacila (cacay a demiad) pasubana’ malaheci tu ku nipahabay tu kimulmulay kuhkuhk, yadah satu ku kuhkuh, u nipahabayay kacakat katukuh i siwaay. imahin pipahabayan patahkal a pacakay tu canacananan a kuhkuhan, mibangbang tu binawlan mikawaw pahabay anucaay pakayadah tu kuhkuh, anuayaw adasay mala u cayay tu ka azih i Taywan, u siacaay a nilacu nu uyaayay tu nu mauzipay, katukuh tu nipahabay atu nipacakay asinilacul tu.

不敵農藥與外來種，圓田螺野外族群驟減。

caay ku nipasapaiyuan atu nu tauay a kuhkuh, kimulmulay a kuhkuh umahay  zumaay a kuhkuh maselep tu. 

圓田螺是台灣體型最大的原生種淡水螺，最大可達7～8公分；目前較常被民眾食用的石田螺，最大體型則僅約3～4公分。水試所所長陳君如表示，從「一粒田螺九碗湯」這句俚語可看出，過去圓田螺是台灣重要的食用水產品，更與農村社會有緊密連結。近年來由於人為開發、環境變遷等因素，已少見圓田螺等本土原生淡水物種外族群。

kimulmulay kuhkuh nu Taywan tabakiay nu yaanay tu abesaay nanum a kuhkuh, satabakiay katukuh 7-8 hunan, imahini u makanay tu nu tademaw amin u masabucuyay kimulmulay kuhkuh, u satabakiay a uzip 3-4 hunan dada’. pipahabayan a mikeliday ci Cen-cin-zu hini sa, makay “cacay a kuhkuh siwa kaysing ku kabi” uynian a kamu taneng maazihay tu, iayaw kimulmulay kuhkuh nu Taywan u kahenulan nu nanumay a kakanan. sangaleh malukay syakayay mahizatu, ayzaay tu a mihcaan namapatadas nu tademaw, masazuma tu ku liwliw caay tu kaazih ku nu tiniay tu nuyaanay tu nanumay mauzipay nu tauay aca a kuhkuh.

因此，水試所積極進行圓田螺等，重要本土淡水物種的蒐集、保存與培育。過去圓田螺的主要棲地為天然湖泊、皎白筍田及水稻田。水試所副研究員陳冠如分析圓田螺數量急劇下降的兩大主因：第一是慣行農法成為主流，使對農藥及污水非常敏感的圓田螺難以生存；第二是福壽螺等外來物種的生物競爭，以繁殖速度來說，一粒福壽螺一年可生3萬顆卵，一粒圓田螺一年卻只能生200顆卵。

satu, pipahabayay kalamkam satu mikawaw tu kimulmulay kuhkuh, kahenulan a misupet tu tiniay mauzipay i nanum, misuped pahabay. iayaw kimulmulay kuhkuh angangan mauzip i taku, kapisun a laku atu nipalumaan tu tipus a umah. pipahabayay sakatusa nu mikeliday mitelacay a tademaw ci Cen-kuwn-zu pipudac niza u kimulmulay kuhkuh tusa ku angangan kahini kalamkam a masele, saka cacay malukay ku azihen, pasapaiyu mapauning tu ku nanum caay tu kauzip ku kuhkuhk, sakatusa bu-su’-lu a kuhkuhan macacabi’ tu nu tauay a mauzipay, u kalamkam a siwawa sa, cacay ku bu-su’-lu cacay a mihcaan nilecuhan tulu a mangan ku kuhkuh, cacay ku kimulmulay kuhkuh cacay a mihcaan 200 dada’ ku nilecuhan a kuhkuh.

從前 (約1971年以前) 農田有許多田螺可以撿食，分析當時可能的因素為：老式的溝渠於枯水期比較能保持一定的蓄水量，有機肥的使用以及農藥的使用還不是很普遍等。水溫也是重要因素之一，同樣一條水溝，春、秋兩季田螺數量比較佔優勢，反之夏天卻是福壽螺比較佔優勢。因為田螺最適當養殖水溫為23－28℃。

iayaw “ayaw nu 1971 a mihcaan” i umah yadah ku pisapudan tu kakanan a kuhkuh, mipudac itawya taneng a mahini sa. kasumamadanay a cilis i kaelacad izaw tu kunisuped tu nanum, caay padamek henay atu caay henay pisapaiyu. kahenulan u kakuti’ nu nanum, malecaday a cilis, sadingsingan, balangbangan tusa a puu’ kasikuhkuhan, u lalud kalahadan nu bu-suw-lu. sayhan u kuhkuh u tatungus pahabay u akuti’ i 23-28℃.

pahabayan a kakitizaan (養殖池條件)　　

田螺生命力和抗病力都很強，在水源充足的水溝、水田、池塘均可放養。一般是採用池塘養殖，池塘規格大小一般以容易分養、清池、整池為原則，池子的深度關係著冬暖夏涼的問題，

kuhkuh icelang ku nikauzip atu icelang mitena’ tu imelang, i sinanumay a cilis, laku, taku taneng mipazeng pahabay, u zuma i taku han pahabay, misabacalbacal tu taku tabakiay adidi’ay pasasizuma pahabay, tamelacay a taku, nisulimetan a taku ku sapahabay, u tesek nu  kailabu labu kacacayat tu akuti’ nu kasienawan kasapi’ nu lalud.

但是為了考慮光照的問題，一般以水深70 cm為宜，同時在四周圍網，防止田螺逃逸。水面可以放養浮萍等，供田螺攝食，並在池中插上竹竿或木條等供附著性藻類繁衍，供螺攝食、棲息和產卵。

nika paayaw tu kaliyuhan a sapacilal, u kailabu nu nanum sakapahay i 70cm, mahiza sa pasalilel ku liwliw, sacaay pilaliw nu kuhkuh. i hekal nu nanum taneng pahabay tu munabaway a lutuk, kakanan nu kuhkuh, sa pahecek han i teban tu auk sazepitan nu damay mulangaw, kakanan nu kuhkuh, papahanhanan nu kuhkuh atu kasiti’kukan.

pahabay tu sapal a kawaw (放養種苗方法)　　

整池後，一般選擇在4－11月進行放苗養殖。每年的6－9月是田螺大量產卵的季節，可到南投縣埔里溪流或到埔里市場上購買圓田螺。按雌雄2: 1的比例，從中挑選出15－20 g的雌螺投入池中，一般每立方米水量投放10隻雌螺即可。小田螺約經1年的養殖就可捕撈上市。

nanilisimetay ku taku, u zuma mipili’ i 4-11 a bulad malingatu pahabay tu sapul. paymihcaan tu 6-9 a bulad u puu’ nu kasibekan nu kuhkuh a siti’kuk, katukuh i Nan-tuw a kuwan Pu-li a sauwac anucaay sa tayza i Pu-li a iciba micakay tu kimulmulay a kuhkuh. kilul tu nipalalecad 2:1 ku uzang ulang, pakayni i pipili’ tu 15-20g ku uzang a kuhkuh pazeng han i taku, payli-bang-mi ku nanum pazeng han tu 10 a kuhkuhan uzang a kuhkuh taneng tu, adidi’ay a kuhkuh caliway tu cacay a mihcaan kunipahabay taneng tu alaen pacakay.

malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan (參考資料)

• 中文維基- 田螺科：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%94%B0%E8%9E%BA%E7%A7%91
• 台灣原生種「圓田螺」保種成功：https://e-info.org.tw/node/228347