nipaluma-adengis

adengis

adengis sa, uzumaay a lemangawan nu Taywan. mauzip isasa' 3000m bayu'-talakaway. caayhen paluma kunu tademaw. u yamahay sa, mauzip isasa' nu kilang, maazihtu sacahamin nu Taywan subal.

u siwkay nu nipaluma

台灣澤蘭（學名：Eupatorium formosanum, 西拉雅語：i-hing），菊科澤蘭屬的植物，是台灣的特有植物。分布於台灣本島，生長於台灣全島平野至海拔 2,500 公尺的山地，各地皆有分布，為一普遍的路邊或荒廢地植物，常生於林下，目前尚未由人工引種栽培。別名：六月雪。

u Tay-wan(台灣) adengis han mitesekay a nipangangan(學名) ku Eupatorium formosanum han, kamu nu Si-la-ya(西拉雅語) ku i-hing sa. u ciy(菊) a kaput, adengis nu su a nipaluma, nu i Tay-wanay(台灣) misitekeday a nipaluma. malakalak mulangaw i Tay-wan(台灣)ay subal, mulangaw malakalak i Tay-wan(台灣) cuwcuwa, maadih i enalenalan atu i namakabayu’ tusa a malebut idaw ku lima a lasubu a Kung-se(公分) a buyu’buyu’an, i cuwacuwa tu nu Tay-wan(台灣) a kakitizaan a idaw ku nikalakalak nu langaw nina nipaluma-adengis, u hina maadih i dadadadanan, atu i babakahan tu cacanan, hinalangaw aca i sasa nu kilakilangan, ayda inayay henay ku nu tademaw a nipaluma a pahabay, duma a ngangan sa sisuledaay enemay a bulad.

台灣澤蘭, 菊科Eupatorium formosanum Hayata , 別稱：山澤蘭、六月雪, 特徵：多年生直立亞灌木。莖，綠色到紫色。

Tay-wan(台灣) adengis, u ciy a kaput Eupatorium formosanum Hayata, duma a ngangan, nu buyu’ a adengis, sisuledaay enemay a bulad han.

misiteked a wayway: tu mihmihcaan mulangaw patelekay apuyu’ay a kilang, u akaway sumilaway a kulit katukuh kalakiyukiyuan a kulit.

mananam (型態)

papah (葉)

葉，卵形至披針形，具葉柄；單葉、三裂至三裂的羽狀複葉；先端鈍或漸尖，葉緣鋸齒狀或小鈍齒緣，葉上表面被短毛，下表面沿著葉脈密被曲柔毛。頭花極小，呈複聚繖狀花序，具5~6朵小花；白色至略帶粉紫色。瘦果黑色，冠毛白色。

papah, masatiekukay micaebayay ku dinum a kaku, sikauwus ku papah, cacay ku papah, tulu atu tulu nikacawas nu papah mahida u banubanuay ku kaku masilac masatusatusa sa; u lislis nu papah u masasalusalua ngipen a kaku atu siadidiay matalesay a kaku ku lislis.

hekal ni papah, micaebay tu apuyu’ay a banuh, i belin mililis tu lamit nu papah micaebay tu makuluday daymi’ay a banuh.

tangah nu balu adidi’, masaupuay mapulung mahiza u kawsuwaay ku kaku a balu, makaala tu lima tu enem ku adidiay a balu, salengacay masasibahunbahun kiyukiyuay a kulit. ya makudusay a heci lumeni’ay ku kulit, i tangahay sasatahab tu banu u salengacay ku kulit.

kalakalakan (分布)

分布：琉球、台灣及菲律賓的巴丹群島。台灣分布於海濱至3000公尺以上高山，幾乎全島土地上皆有它的蹤跡；除開闊地外亦常見於公路、山徑、溪流兩旁，但少見於住宅、聚落範圍內。

lakalak: Liw-kiw(琉球), Tay-wan(台灣) atu nu Hu-lipin (菲律賓) a Pa-tan(巴丹) subasubalan. i Tay-wan(台灣) lakalakan nu Tay-wan(台灣) nipaluma-adengis, i dadipasan nu bayu katukuh i tulu a malebut Kung-ce(公尺) talakaway buyubuyuan. mamin i pala maadih ku nilangawan. u ahebalay a hekal hinaadih, pasu i dadan, dadan nu buyu’, tatapiingan nu sauwac tu cilis, nika inayay i lumalumaan, iniyaduniyaduan.

其垂直分布範圍超過3000公尺，能耐之大在原生植物中名列前茅；也因此，其植物體外型變異非常大。花期通常為5~11月。包括許多官方資料都認為台灣澤蘭為特有種植物，但其被處理為E. cannabinum下之變種。

hanu u nikapatelek nida mulangaw ku sausi sa, nu lakalakan a liwliw niza malakuwit tu tulu malebut a Kung-ce(公尺), u icelang nida maudip u nu sasayaway mulangaw a mucelakay; imahini sa, ya mucelakay nu udip nida tabaki ku nika sumad. kasibaluan i limaay a bulad. katukuh sabawcacay a bulad. pasu u katuuday a misulitay tu mahiniay sakamu sa ku pabaway, patatenga’kuheni , ina Tay-wan(台灣) adengis u masateketay a mucelakay a nipaluma. nika u nisumadan tu sa u nu isasaay nu E. cannabinum han.

masaduma (分類)

台灣澤蘭成為其下的亞洲變種。沒併入E. cannabinum前的分類, E. formosanum台灣澤蘭也非特有種，原本分類視台灣產為原變種 E. formosanum var. formosanum，琉球產為E. formosanum var. quasitripatitum，僅能視為特有變種。

nu Tay-wan(台灣) a dengis mala nu i A-ciw(亞洲) masumaday a sapaluma. Tay-wan(台灣) a dengis nacaay henay picumuden i E. cannabinum, caay kaw masiteketay a sapaluma; mulangaway i Tay-wan(台灣) sa ,u masumad a nipaluma u. E. formosanum var. formosanum han. nu Liw-kiw(琉球) a nilangawan u E. formosanum var. quasitripatitum，wini sa u misitekeday masumaday a sapaluma.

台灣澤蘭是否恢復為E. formosanum，仍具爭議，非我等所能認定。但即使回復E.formosanum之名，除非將琉球及巴丹群島族群獨立為種，否則仍不能視為特有種。因為大部分單位及書籍仍使用Eupatorium formosanum稱呼台灣澤蘭，所以我標題也予以保留。

nika Tay-wan(台灣) a dengis kapahay hakiya mala E. formosanum，maca cinglaw henay, caay kaw ita ku patucekay. kanahatu tayni aca ku E.formosanum a ngangan, anu Liw-kiw(琉球) atu Pa-tan(巴丹) a subasubalan patizing malasapaluma, anu caay sa laecus misakaku u misitekeday a sapaluma kuyni sa. zayhan katuud ku misulitay a kakitidaan atu sapiadih a cudad u Eupatorium formosanum ku pipanganganan tu Tay-wan(台灣) a dengis, kiyu itini u Eupatorium formosanumn ku nipatucek a misulit tu.

台灣澤蘭是台灣產澤蘭屬(Eupatorium)中最常見的一種，也是斑蝶類最喜愛的蜜源植物之一。在北海岸、東北角海岸及大屯山，若時間恰當，可見到上百隻各類斑蝶散佈在台灣澤蘭花叢間漫飛；

Tay-wan(台灣) adengis sa adengis a su(屬)(Eupatorium), hinaadih i cucuwa nipalumaan i Tay-wan(台灣), u sakaydihan nu mahizaay u Pan a adipapang(Pan-tey, 斑蝶) hananay, u sapiala tu baluay a bahun atu baluay a wanen nu wadu kina Tay-wan(台灣) adengis. i amissan a dadipasan, nuwalian tu amisan kalimuca a dadipasan atu i Ta-tun-san(大屯山), anu malucek ku tuki , maadih ku maluyaluyay makaala tu lasubu nu adipapang itini milakalak bahelbahel sa i balubaluan nu Tay-wan(台灣) adengis milami’tu baluay a bahun atu baluay a wanen .

台灣澤蘭強健的習性提供了斑蝶固定的食物，也成為此區春、夏交替固定上演的「蝶戀花」自然景觀。泛澤蘭屬這一大類的菊科植物，由於頭花過小，純粹以“花朵”來辨別種類很傷腦筋，以植株型態，葉型、葉柄判斷反倒較簡單。

Tay-wan(台灣) adengis wuya icelangay matesekay a wayway niza u sakapahay a sipaanin tu adipapang mukan, kiyu itiniay a kakitizaan, mangaleb yu malaliyun ku sadingsingan atu laludan , maazih ku mahizaay adipapang maydih tu balu bangcaay i laylay a kakaadihan.

yayadahay a adengis u mamikitin tu mahiniay tabakiyay a Ci a kaput nipaluma, zayhan tada adidi’ ku tangah nu balu, anu hanu u balu han a misiteked a misuwanis adada’ ku tangah sa, anu pakaynien i nipaluma nu langaw nu wayway, u papah nu wayway, akaway nu papah a patucek mizateng ku kapahay, madayum aca.

ciy a kaput (菊科)

菊科（學名：Asteraceae）是真雙子葉植物菊目的一個科, 花粉具有三孔的植物類群。菊科是真雙子葉植物中最大的一個科，現在已有至少13個亞科、1689屬和32,913種。

u ciy a kaput sa mitesekay a nipangangna(學名): Asteraceae sa, u tatenga’ay masatusaay ku papah a ciy sapamata(censuwangciyeyceu-cimu, 真雙子葉植物菊目), mahiniay ci a kaput hananay , u bulu bahun niza situluay ku buhang sananay nipaluma a kasaupu, atu u satabakiay i mahiniay i masatusaay ku papah a nipaluma( censuwangciyey-ceu, 真雙子葉植物) a kaput, matungusay a nisausit sa izaw ku sabawtulu a Ya a kaput, 1689 nu su(屬), 32,913 ku cung(種).

菊科植物廣泛分布在全世界，但熱帶地區較少。中國有約200屬2000多種，包括了菊花、蒲公英、大薊、小薊、向日葵等植物。

ciy a kaput nipaluma sayaday saan mulalalak i kitakit mamin, nika caay kayadah i cacaledasay a kakitizaan. i Cung-ku(中國) izaw ku tusa a lasubu ku Su(屬), tusa a malebut nu Cung(種) .

菊科的學名是由模式屬紫菀屬（Aster）而來，是「星形」的意思，指菊科植物的頭狀花序似星形。菊科和蘭科常被視為最進化的植物。

ciy a kaput a mitesekay a nipangangna(學名), namamakayza nu mu-se-su(模式屬) ce-yuan-su(紫菀屬)(Aster), u mahezaay u bunac ku kaku sananay, nu ciy a kaput nipaluma kasingangan niza, mayza wuya masatangahay azihen a balu niza masbunac ku kaku azihen.

菊科植物最主要的特徵是花序為頭狀花序，頭狀花序是由許多花簇生在似頭狀的總花萼上所組成的，而這些花常被稱為「小花」。

ciy a kaput matatungusay matesekay niza sa mayza ya balu azihen simasatangahay mucebalay a balu. masatangahay mucebalay a balu sa, u nu yadahayay a balu a nilecuhan, mapulung mulangaw i tiza i masatangahay balu a papah, hina adidiay a balu han ku ngangan.

小花有舌狀花和管狀花二種，舌狀花的花瓣長條形，通常生長在頭狀花序的外圍，管狀花的花瓣合生成管狀，通常生長在頭狀花序的中央。

ya adidiay a balu izaw ku tusay a kaku: sakacacay sa mahiza u sema’ay,s akatusa sa, mahiza u husuay ku kaku a balu.mahiza u sema’ay a balu u pippih nu balu sa tanayu’ay, kananaman sa, mulangaw i hekalan nu masatangahay mucebalay a balu, u husuay ku kaku a balu, masahusuay ku pippih nu balu, kananaman sa, mulangaw i tetebanan nu masatangahay mucebalay a balu.

菊科的頭狀花序有下列二種類型：頭狀花序有舌狀花和管狀花：向日葵、紫菀。

頭狀花序只有舌狀花：蒲公英、菊苣。頭狀花序只有管狀花：大薊、藿香薊

ciy a kaput ya masatangahay mucebalay a balu, tatusa ku kaku niza: masatangahay mucebalay a balu masasema’ay ku balu, tinaku: pu-kung-in(蒲公英), cu-ci(菊苣) masatangahay mucebalay a balu masahusuay ku balu, tinaku: ta-ci(大薊), huwu-sian-ci(藿香薊).

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma (v)yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度	0-3000m
mauzip subal	生長區域	isasa' nu kilang mauzip, sacahamin nu Taywan subal izaw tu maazih. caayhen paluma kunu tademaw
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	caay katalakaw
papah tanaya'	葉長
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色	sangelacay ku balu
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味	7	dawmi	軟
2	letek	毒	8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜	9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛	10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦	11	acak	乾
6	cupelak	澀	12	zuma	其他	v

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津	27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱	28	malebawa	(消)跌打腫傷	v
3	cuedet	(減)寒冷	29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血	30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿	31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎	32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒	33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎	34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病	35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎	36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛	37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病	38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎	39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰	40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛	41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛	42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉	43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐	44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘	45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛	46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽	47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒	48	palawpes tu gam	(防)癌	v
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛	49
24	walak	(解)中毒	50
25	maduka'	(消)破皮傷	51
26	puces	(消)膿包、大疔	52	zuma	其他	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	eupatorium formosanum Hayata
u sapamat a ngangan	compositae
u Amilika a ngangan	formosanum eupatorium

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	adengis	v
Pangcha
Tayan	kannasun	v
Paywan	paripan	v
Yuwatan	takisilazan madip tu puah hansum	v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay	baisi	v
Cou	cuun masarapu	v
Kabalan
Tau/Yami	omlarang do kaneman	v
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia	arakesi	v

u sulit nu zuma a kamu-Hulam atu Amilika

台灣澤蘭（學名：Eupatorium formosanum）是菊科澤蘭屬的植物，是台灣的特有植物。分布於台灣本島，生長於海拔3,000米的地區，常生於林下，目前尚未由人工引種栽培。

Eupatorium formosanum is a plant species in family Asteraceae. It is found in Taiwan and the Ryukyu Islands (Japan). It is a perennial herb growing about 2 m (7 ft) tall.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p83
昆明植物研究所. 台灣澤蘭. 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-25].
維基百科：https://zh.wikipedia.org/wiki/台湾泽兰
維基百科：https://zh.wikipedia.org/wiki/菊科
隨意窩-台灣澤蘭：https://blog.xuite.net/hsu042/twblog1/122928065
nisulitan ni Mahi Takas aci Uwi Habay.