nipaluma-bituka
bituka
mikawaway-kalumyiti車前草 (俗名：當道、台灣車前、車前菜、車過路、車輪菜、車牯轤菜、魚菜、五斤菜、五筋菜、五根菜、牛舌菜、牛舌、牛遺、豬耳朵草、蝦蟆衣、路霸草、地衣、前貫草、錢貫草、甜野菜、飯匙草、日本前胡)
masadumaay a ngangan (各種名稱)
mikawaway-kalumyiti【學名】 Peucedanum japonicum Thunb.
【mitesekay a ngangan】Peucedanum japonicum Thunb.
【科名】 車前草科(Plantaginaceae)
【sapamataan a ngangan】Plantaginaceae
【屬名】 車前草屬
【milecaday tu ngangan】bituka numi lecaday
【俗名】 當道、台灣車前、車前、大車前、車前草、車過路、車輪菜、車牯轤菜、魚草、五斤草、五筋草、五根草、牛舌草、牛舌、牛遺、豬耳朵草、蝦蟆衣、路霸草、地衣、前貫草、錢貫草、野甜菜、飯匙草、日本前胡
【tada ngangan】dantaw, Taywan cecin, cecin, tacecin, bituka,cekuolu, celun lami’ cekulu lami’ , icaw, ucincaw, ucincaw, ukancaw, niwsecaw, niwse, niwiy, cuedocaw, simoi, lu’pa’caw, ti’I, cinkuncaw, cinkuncaw, iytan lami’ , funcecaw, dipuncinhu.
【英名】Asiatic plantain、broadleaf plantain、greater plantain、large plantain、obako
【igu a ngangan】Asiatic plantain、broadleaf plantain、greater plantain、large plantain、obako
【族語】布農 Saipuk Lumah Tu Ismud、撒奇萊雅 Bitoka、雅美 Raan No Aleleh、鄒 Cuun Taruru
【kamu nu binacadan】Bunun布農 Saipuk Lumah Tu Ismud、Sakizaya/Sakidaya撒奇萊雅 Bitoka、Yamin雅美 Raan No Aleleh、Co鄒 Cuun Taruru
【使用族群】 布農、撒奇萊雅、雅美、鄒
【midaduay nu binacadan】布農Bunun,撒奇萊雅Sakidaya, 雅美Yamin,鄒Co
kaliwasak nu langaw (分布環境)
mikawaway-kalumyitibituka nui Tawanay a langaw, Tawan a subalan i dadadadanan sa amaadih, i bawbawbiyan i caaya a kalukan nu umah, itini i enalan atu i talakaway nu mapacilalay a ahebalay nu lalalala'an hina adih kita tu langaw nu Tawan kasi langawan tu bituka.
(kamu nu Hulam:車前草為台灣固有種，其台灣全島山野路旁、庭園、野外荒地，從平地到高海拔陽光充足的開闊地皆可見其蹤影台灣固有種。）
sasapayuan (藥效)
mikawaway-kalumyitibituka kala sicesicedaman, mibakah tu caledes atu taisian, mibakah tu teluhu’, misupi tu balucu’, pasaluimeng tu banic, mibakah tu akuti’ nu atay’, mipadan patahekal tu isi’, misupit tu bala’ nu caledes, mikapah tu mata’, tada mikapah tunika lebawawan, mabulesen ku sema’, mabanic, uh’uh’, muta’ tu idang, nuka, maduka, buwa’, kansicu, adada’ ku tangah, lebawaw nu bayduk, adada ku balucu’, patahekal tu tanang a adadaan.
(kamu nu Hulam:車前草味甘，具有清熱利尿、袪痰、鎮心、止瀉、退肝火、幫助排尿、清肝肺風熱、保建眼睛，主要治療於水腫、澀痛、泄瀉、咳嗽、吐血、瘡毒、腎炎、痛風、頭痛、腫毒、心臟病、除濕痺等疾病。）
langaw nu bituka ,Pasulamit han mitengel tu ukak nu pabuy, mingaay tu utii’h nu sawada’, mangaduay a papah atu heci taneng salami’en a mukan, mikapahay tu udip sa.
(kamu nu Hulam:全草燉排骨，可治療腸胃病它的嫩葉和種子都可以煮來吃，對身體不錯。）
kakanen (食用)
mikawaway-kalumyitinani sangasiban tu nanum, bakahen kya cupelak, pacikahen atudi sa, taneng mala lami’ i sakay umahumahan.
(kamu nu Hulam:水煮除澀後，稍加調味，可當救荒野菜食用。）
mangaduay a bituka, u hina kan nanay kita tinalami’an, u sasangasipan naca tu nananuman a langaw, kala cuecuedadan, acaay kita pisayadah amukan.
(kamu nu Hulam:幼嫩的車前草，是經常食用的野菜之一，也是青草茶的最佳原料之一，但其性質偏寒，不宜多食。）
milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)
mikawaway-kalumyitibituka u bituka nu langawan u mihmihcaan a langaw, nai ku akaway, u yadahay ku adidiay nu ngisngisan, u talakaw nu langaw han maka alatu pulu’ – tulu a bataan a kun-fun ,masadid atu adidi’ kuyu banuh, mapulung ku langaw, patelek kuni kaudip atu macebal kulangaw, akaway nu papah atu papah malecad ku tanayu’,tanayu’ nu akaway han makaala tu lima a kun-fun, u papah nida mahida u tatipeluk ku duhepic, mahida u ti’kuk kuni ka mulmul, idaw ku lima-pitu kuni ka adihan nu papah a sulitan, lilis nu papah masa babuybabuy mahida ni kalatan.
(kamu nu Hulam:車前草為車前草科多年生草本，沒有莖，具數細長之鬚根，株高10-30公分，光滑或稍有毛，叢生，直立或展開，葉柄與葉片等長，長柄約5公分，葉具薄紙質，呈卵橢圓形，有5-7條明顯的葉脈，全緣或不規則的波狀淺齒。）
lalud balangbangan kasi baluwan kala langlangdawan ku kulit, nai ku akaway, masilsil satu ku papah caay kay akaway, u tanayu’ han maka ala’ tu tusaay a bataan a kunfun, nu cacaya a lalangawan masasu acawaw. balu atu kakicuh masasuala’ tu akaway, mala sepat ku satabu. u balu han masa ti’ku ku wayway, nuayawan mala sepat ku nika pela’an, masa sangkaku, pasayda i putah kuni ka lulud.
(kamu nu Hulam:夏秋季開花為淡綠色，無柄，排列於一不分枝的主軸上，長可達20公分，雌雄同株。花萼基部合生，萼片4枚。花冠管呈卵形，先端有4裂，三角形，向外反捲。）
bituka miudiih tu udip (車前草用藥禁忌)
mikawaway-kalumyitisibalec hina timeltimel , mahicaay kiya ku udip, caay ka kapah ku buwa’ atu nai’ ku nicu’, piadihiy amukan.
(kamu nu Hulam:凡內傷勞倦,陽氣下陷,腎虛精滑及內無濕熱者,慎服。）
sakay sapayu hananay a bituka, ina bituka a lutukan han saka singangan han u sakay kahun, mahidasa sakay aisian nu sakakapah a sasapayuwan, yadah henay ku caaya katineng nu tademaw, ina bituka a lutukan han, idaw henay ku duma a lutukan sakay newsun a sasapayuwan u Ci-cie han.
(kamu nu Hulam:其實在藥理方面,車前草最出名的就是治療痛風上,因為它利尿效果很好,但其實上很多人都不知道，除了車前草還有一種植物降尿酸效果更好，就是——菊苣。）
bituka miduma tu adada (車前草的副作用)
mikawaway-kalumyitibituka sakay utiih kapah isaw, nika tada cu’de tu kanen, anu tada yadah kunikan mabanic ku tademaw, anu hina kan satu mila’cus tu atay atu buwa’.
(kamu nu Hulam:車前草功效很好，但性寒，過量食用會引起腹瀉，長期大量使用對肝腎會有所傷害。）
bituka hannanay a lutukan sakay isi’ a sasapayuwan, yadah kuni pinanum masumad ku tanceace atu diciw. sisa bituka a heci taneng sangasiban minanum, nika acaay pitenes aminanum, anu idaw ku adada nu buwa’, sibalec ,hina timeltimel sa, atu nai’ku nicu aca nu udip amihaymaw kita minanum.
(kamu nu Hulam:車前草是一種利尿的中藥，喝多了很容易引起電解質異常和低鉀症狀。所以車前子可以喝，但是不能長期飲用，但凡有腎虛精滑、內傷勞倦、陽氣下陷等症狀，或者內無濕熱的人不宜服用。）
bituka manamuh mapacilal kaisa i silidungay a maudip, sisa yadah i umaumahan ku langaw, ida i cinmum mililis tu dadan, bawbawbiyan, umaumahan idaw namin hina adih kita tu langaw nida.
(kamu nu Hulam:而車前草性喜日照而不耐陰，故多生於空曠之處，金門中低海拔的路旁、庭園、野外荒地等都有它的蹤跡。）
bituka hananay a lutukan yadah ku ngangan, tinaku: dantaw, niwyi, celuncay sa.
(kamu nu Hulam:車前草有很多的別稱，例如：當道、牛遺、車輪菜等等。）
idaw aca ku duma a ngangan, mala kunku namin, numi tudungay a ngangan plantago, nama kaydaay i latin nakamuwan planta, u naemekan sa.
(kamu nu Hulam:而它的每一個別名，都有很傳神的說法。其屬名Plantago，則來自於拉丁語Planta，是足跡之意。）
hina langaway a lutuk, mamin ku dadadadanan a langawan, pangangan han tu dantaw’, u De-kuo a tademaw pangangan sat u bituka han u aadihan i dadan sa. hina panganganan nutaw tu tandaw’.
(kamu nu Hulam:車前草極易生長的特性，常長滿整個道路，故又被稱為「當道」，而德國人也稱車前草為「道路觀察」，也常被翻譯成「當道」。）
yu mahida kelakela’ ku yadahay, hina adih kita tu tai’ nu katalan, alahican bituka a langaw han makayda i tai’ nu katalan a mulangaw, sisa pangangan han tu niw-yi.
(kamu nu Hulam:古時候交通以獸力車居多，因此道路上常見牛隻的排泄物，而車前草常從其中萌芽生長，所以又被稱為「牛遺」。）
dumasatu, mikilul tu hitay a malimadm, paceba’ satu amisalami’, mikilim tu ku misalami’ay tu bituka a sasa lamian alahican sananuman nida a pakan ku hitay nuheni, i sasa’sasa’an sa nu muli nu kela’kela’ amilangaw sisa pangangan han tu sasa’nu "muli a lami’" han.
(kamu nu Hulam:另外，隨著軍隊的移動，伙食也必須就地解決，而伙夫們常採其入菜或煎茶給同僚食用，因為於車輪下可被尋得，大夥兒則暱稱它為「車輪菜」。）
u siwkay nu nipaluma
mikawaway-kalumyiti| kakuniza | 植物分類 | ()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma
()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (v)zuma |
| takalaw nu bayu' | 生長海拔高度 | |
| mauzip subal | 生長區域 | |
| nipaluma sasahicaan | 栽種功能 | yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他() |
| takalaw maka | 株高 | tulu a bataan a kun-fun |
| papah tanaya' | 葉長 | |
| papah ahebal | 葉寬 | |
| papah mapela' | 葉瓣 | |
| balu ahebal | 花徑 | |
| balu kulit | 花色 | |
| heci | 果實 | |
| paenu | 種子 |
u sanek nu nipaluma
mikawaway-kalumyiti| 1 | sanek | 味 | 7 | dawmi | 軟 | ||
| 2 | letek | 毒 | 8 | siceka' | 刺 | ||
| 3 | cedam | 甘,甜 | v | 9 | dieku | 溫 | |
| 4 | aledah | 辣,辛 | 10 | cuedet | 寒,涼 | ||
| 5 | atekak | 苦 | 11 | acak | 乾 | ||
| 6 | cupelak | 澀 | 12 | zuma | 其他 |
malaheci tu imelang
mikawaway-kalumyiti| 1 | pangangay | (生)津 | 27 | kaliwates | (消)小疔 | ||
| 2 | akacay-akuti | (減)燥熱 | 28 | malebawa | (消)跌打腫傷 | ||
| 3 | cuedet | (減)寒冷 | 29 | akuti' | (消)燙傷 | ||
| 4 | patezep tu izang | (消)出血 | 30 | tunatun | (消)瘀血 | ||
| 5 | paisi' | (利)排尿 | v | 31 | tibeni | (消)泡疹、痱子 | |
| 6 | taluktuk | (減)發炎 | 32 | kebing | (消)麻疹 | ||
| 7 | sulalis | (退)發燒 | 33 | sizaz | (消)濕疹 | ||
| 8 | cebu' taluktuk | (消)尿道膀胱炎 | 34 | butus | (消)水腫 | v | |
| 9 | mapudasay | (減)皮膚病 | 35 | kalad nu bau | (減)蛇咬 | ||
| 10 | atay taluktuk | (減)肝炎 | 36 | bulad adada' | (消)經痛 | ||
| 11 | adada' | (減)痛 | 37 | cadi'ci | (減)心痛 | v | |
| 12 | sicedam isi | (減)糖尿病 | 38 | pasicucu | (增)乳汁 | ||
| 13 | ngidngid | (消)嘴破嘴角發炎 | 39 | bali-malalemed | (減)風濕 | ||
| 14 | teluhu | (消)濃痰 | v | 40 | calenged | (止)皮膚癢 | |
| 15 | takulaw adada' | (減)喉嚨痛 | 41 | sinawal | (減)暈眩 | ||
| 16 | tuzu malebawa | (減)關節炎,風濕痛 | 42 | manah | (消)痔瘡 | ||
| 17 | mabanic | (消)腹瀉 | v | 43 | pucu' | (消)淋巴痛 | |
| 18 | muta' | (調)嘔吐 | 44 | buyu' | (解)中暑 | ||
| 19 | masikata' | (調)便秘 | 45 | suaw | (止)渴 | ||
| 20 | adada' tangah | (減)頭痛 | v | 46 | muni' ku banges | (消)皮膚潰爛 | |
| 21 | malihen | (怯)咳嗽 | v | 47 | takalaw ku izang | (減)高血壓 | |
| 22 | makamaw | (減)感冒 | 48 | ||||
| 23 | milisawada' | (調)腸胃病，胃痛 | 49 | ||||
| 24 | walak | (解)中毒 | v | 50 | |||
| 25 | maduka' | (消)破皮傷 | 51 | ||||
| 26 | puces | (消)膿包、大疔 | 52 | zuma | 其他(瘡毒、腎炎、痛風、除溼痹 | v |
pasubana i cacudadan a lacul
mikawaway-kalumyiti| u cudad a ngangan | Peucedanum japonicum Thunb. |
| u sapamat a ngangan | Plantaginaceae(車前草科) |
| u Amilika a ngangan | Asiatic plantain; broadleaf plantain; greater plantain; large plantain; obako |
u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay
mikawaway-kalumyiti| cidekay | ngangan | miungay |
| Sakizaya | bituka, bitoka | v |
| Pangcha | ||
| Tayan | ||
| Paywan | ||
| Yuwatan | saipuk lumah tu ismud | v |
| Sejek | ||
| Taluku | ||
| Puyuma | ||
| Rukay | ||
| Cou | cuun taruru | v |
| Kabalan | ||
| Tau/Yami | raan no aleleh | v |
| Saw | ||
| Kanakanabu | ||
| Laaluwa | ||
| Saysia |
namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan
mikawaway-kalumyiti- 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
- 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p123
- 台灣原住民族藥物植物圖鑑（行政院院原住民族委員會）
- 車前草八大功效有哪些？https://www.102like.com/p51757.asp
- 車前草的功效和作用，聽聽醫師怎麼說！https://kknews.cc/zh-tw/health/vz4gqql.html
- 車前草https://web.archive.org/web/20220707120114/https://ari.kinmen.gov.tw/cp.aspx?n=F65302DA2DFF5E49