nipaluma-cumuli, comoli

cumuli, comoli

臭茉莉cumuli

臭茉莉 cumuli

(俗名：臭梧桐、重瓣臭茉莉、大髻婆、臭牡丹、屎茉莉、白靈藥)

masadumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】Clerodendrum chinense (Osbeck) Mabberley

【mitesekay a ngangan】Clerodendrum chinense (Osbeck) Mabberley

【科名】馬鞭草科(Verbenaceae)

【sapamataan a nagangan】Verbnaceae

【屬名】海州常山屬

【mikeliday tu ngangan】hae-jou-cmarmg-shan-shuu

【俗名】臭梧桐、重瓣臭茉莉、大髻婆、臭牡丹、屎茉莉、白靈藥

【tada ngangan】chow-wu-torng, tonq-bann-chow-moh-lih, dah-jih-por, chow-muu-dan, shyy-moh-lih, bor-ling-yaw

【英名】Philippine Glorybower

【igu a ngangan】Philippine Glorybower

【族語】布農 Mahangsu Tu Ismud、撒奇萊雅 Comoli、魯凱 Pakalringulringulu、鄒 Cuun

Sasovu

【kamu nu binacadana】Bunun布農 Mahangsu Tu Ismud、Sakidaya撒奇萊雅 Comoli、

Lukay魯凱 Pakalringulringulu、Co鄒 Cuun Sasovu

【使用族群】布農、撒奇萊雅、鄒、魯凱

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Co, Lukay.

kaliwasak nu langaw maudip (分布環境)

常分布於台灣北部地區、嘉義村落附近及山野。

nika liwasakan nu langaw han i Taywan nu amisan a niyaduan, Jia-yih a niyaduan nu liklik atu buyu.

sasapayuan (藥效)

sanek han, kala akenekan, caay ka aledah, milawpes tu lebawaw atu nanum, patahekal tu teluhu’, angangan nu sakakapah han u kansicu, malebawa ku kuku’, nika piletan, mamenahay, adada’ ku u’kaku’kakan, miahemaw tu adada’, u’hu’h, duka babenaan, kawsaiya a adadaan.

(kamu nu Hulam:在性味方面，帶點苦、辛且平，具有袪風利濕、化痰止咳、活血消腫的功效，主要用來治療風溼關結痛、腳氣水腫、跌打扭傷、痔瘡脫肛、慢性骨髓炎、帶下、咳嗽、癰瘡腫毒、高血壓...等疾病。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

comuli u maa-bian-tsau-ke hae-cnarng-shan-shuu nu langdaway a tabakiay nu kilang, talakaw nu kilang han makaala tu tulu a cung-chyy, patelek sa ku langaw atu makilitay kuni langawan, pinaay nu masikakuay kuni ka siciitan.

(kamu nu Hulam:臭茉莉為馬鞭草科海州常山屬的常綠性灌木，株高可達3公尺以上，莖直立或斜上生長，具多數四方形的分枝。）

cacaya nu papahan masasuala tu akaway, wayway nu papah han kala duhepican lilisa nu papah atu caay ka lecad ku nangipenan nu lilis a maki mulmulay a waywayan, tanayu han makaala tu sabaw tu lima- tusa a bataan a cung-fen, ahebal han makaala tu sabaw tu tulu- sabaw tu siwa a cong-fen, papah nu pabawhan masadid ku nika langdawan nu kulit, papah nu nikudan han caay ka langdawsa ku kulit, mahka mulangaway u papah han yadah ku sanglacay mahida u kupa’ ku banuh, papah nu akaway han yadah ku sanglacay nu kupaay a banuh han, papah nu akaway han tanayu’ makaala tu 4.3 a cong-fen.

(kamu nu Hulam:單葉對生，葉片形狀呈略帶紙質且全緣或不齊波狀齒牙緣的卵圓形，長約15-20公分，寬約13-19公分，葉片上面為光澤的綠色，葉背則為淡綠色，幼時兩面皆佈滿白色的綿毛，葉柄長4.3公分。）

kacebalan nu balu han yadah ku sanglacay a kulitan atu nuayawan kala kiyukiyuan ku mata tuntundauhay ku balu, balu nu akawy i tunduh han idaw ku cacaya a adidiay nu balu, masa cipaay a ciitan han sibaluaca tu adidiay a baluan, tanayu han makaala tu 1.2 a congfen nu macukenahay kunika diceman nu kakicuh lima kuni ka ilabu nuni kapapelaan.

(kamu nu Hulam:開花期開出許多白色或先端略帶淡紫色的重瓣花，花軸頂端著生一朵小花，兩側分枝上再形成小花，長約1.2公分的倒圓錐形花萼具5深裂。）

mahedek satu nasibalu siheci sa mahida u mali ku heci, caay ka yadah kuni kasi hecian.

(kamu nu Hulam:開花後結出球形的果實，但其實結果率不高。）

hae-juo-cmarng-shan a langawan u mihcaan nu langdaway ku tabakiay nu kilangan, nai Jong-gwo timulan katukuh tu walian-timulan-ya, i Taywan a dadipasan nu tepal a cilicilisan, maadih numita kuni ka sakapu’tan nu langaw. mangduay nu ciid, papah han idaw kusi banuh.

(kamu nu Hulam:海州常山屬常綠灌木，原產中國南部至東南亞，台灣低海拔山區溪溝旁，能見到逸出族群。嫩枝、葉片等部位有毛。）

talakaw nu kilanga han 0.5〜1.5 cong-fen, angangan patelek sa, kapahay nu lamitan kanca silangawaca tu baluhay a langawan, micaliw a mulangaw. masa suayaw ku ahebal nu ti’kukan katuku tunika sa balucu sananay nu papah, papah nu tanayu han pulu’~ tusa a bataan a congfen, ahebal han walu ~tusa a bataan a cong-fen, lilis nu papahan idaw ku nangipenan.

(kamu nu Hulam:樹高0.5~1.2cm，主枝直立，發達的根部常長出根蘖，藉以繁殖。對生寬卵形至心形葉片，葉長10~20cm、寬8~20cm，葉緣有粗齒。）

ciid han idaw ku tahkalay mada decdec kuni ka cebalan nu balu. nu macebalay a baluan makaala tu pulu’ nu sanglacay atu bulanahay a kulitan, balu nu akaway han makaala tu cacay nu pangkiw〜tusa a cong-fen. mabadi’ satu ku balu u kakicuh hamaw satu a sumanah, mala kiyukiyuan lumeni’ ku kulit nu heci. Kasi baluan han i lalud.

(kamu nu Hulam:枝端伸出密生聚繖花序。每花序有數十朵白或粉紅色花，花徑1.5~2cm。開花後萼片逐漸轉紅，結紫黑色果實。開花期夏季。）

lalihidaan (應用)

manamuh micapi tu nanum amulangaw taneng paluma i silidungay a papalumaan, i cilicilisan, sawac, tepal nu banaw, kapah ku langaw i mahidaay. lamit, papah taneng sasapayuan.

(kamu nu Hulam:適合近水域且能遮陽位置種植，在溪溝、水圳、池畔都可以生長良好。根、葉作為草藥使用。）

sakatineng (知識)

balu nu wayway atu sanek malecad atu moh-lih kuyu bangsis, taneng sipa tata’ i sasalisingnan. nika papah anu ludludten antul ku sanek sisa pangangan han tu Comuli. u maadihay numita han u mata tuntunduhay ku sasemaan nu baluan, caay ka adih numita ku masa cacaya a sasemaan nu balu.

(kamu nu Hulam:花朵造型與香味和茉莉像似，可作為供花。但葉片搓揉有腥臭味而得名。一般常見均為重瓣原種，罕見單瓣的變種。）

“comuli” nu Taywan a tada langawan, adihan ku langaw nu ngangan  matineng tu kita tu mitudung tu moh-lih-hua nu bangsis.

(kamu nu Hulam:「臭茉莉」是台灣的原生植物之一，光看植物名稱就知道它具有近似茉莉花的香味。）

wayway nu balu atu balu nu kulit atu sanglacay nu matatunduhay a molihua misasengi, caaya kalecad nu moh-lih-hua han u milaladay a langawan, u shan-moh-lih han u patelekay nu kilangan a langawan, tapang han talakaw, langaw nu talakaw han makaala tu cacay nu pangkiw〜tusa nu pangkiw congchyy

(kamu nu Hulam:花型及花色也與白花重瓣的茉莉很像，不同的是茉莉花是藤本植物，而臭茉莉為直立之灌木，植株較為高大，株高約15~2.5公尺。）

macebalay nu balu mapulung i pabaw nu akaway, ka cebalan nu balu han i sepatay a balud katukuh i limay a baladan. sautangay a adihan nu baluw han katukuh i siwaway a buladan asibalu. Comuli a langawan han u sanglacay bangsisay nu Taywan bangsisay a langawan nu lutukan, aadihan nu katuuday a langawan.

(kamu nu Hulam:花朵數多且群聚於莖頂，盛花期在4月至5月之間，最晚可陸續開放至9月，臭茉莉是一種既潔白又芳香的台灣本土香花植物，深具觀賞價值。）

comuli u patelakay a mapulungay nu langawan, tabaki ku papah masa balucu’ kala bulanahay a langdawan ku kulit, itangah kunika cebal nu balu nika sildil nu macebalay nu balu yadah mapulung i tungduh kuni ka cebalan.

(kamu nu Hulam:臭茉莉具有挺立叢生的植株，其大葉片心形呈粉綠色，頭狀聚繖的花序之花朵眾多且聚集莖頂端。）

sabangsisa nu sanglacay atu kala kiyukiyuan a kulitan nu baluan, taneng palekal tuni pahcekan tu pitu~ pulu’ a tsuenn, tabakiay nu kabingan, aadihan atu salangatan, aadihan tu balu, aadihan tu papah atu bangsis matatungus tu.

(kamu nu Hulam:且芳香怡人的白色或淺紫色花朵，可培育成為7~10时的中、大品盆花、庭園叢植或綠籬景觀,而且觀花、觀葉或聞香都很適合。）

mibuwah tu langaw (繁殖)

ahican mibuwah, Comuli babuwahan han u pahceken ku ngaya, madayum amelik aca a pahceken ku ngaya a palumaan.

(kamu nu Hulam:繁殖方法:臭茉莉的繁殖方式以扞插為主，較為簡便且快速扞插繁殖方法。）

i sadingsing, balangbangan nu tusaay a puu’an sakapahay, aw putun ku akaway atu tebanay nu akaway ku kapahay a pahecikan kya hina udip anu pahecek satu a sakapahen ku lalaliwan tu nananuman. napahecek satu tu tulu ~ sepat a balad taneng tu padumaan tu kabing.

(kamu nu Hulam:於春、秋2季較為適合，插穗探取莖基段及中段的成活率較高,扞插介質需具有優良的保水性。自扞插起需3~4個月即可達到成盆階段。）

mikuwan (管理)

hican ku nanum mikuwan, Comuli manamuh tu dihekuay atu kala sengedsengetan nu kitidaan, sisa u nanum han amataungus ku nipibasbas.

(kamu nu Hulam:水份管理:臭茉莉性喜溫暖且潮濕的環境，因此水份供應須充足。）

papalumaan han aikapahay ku lalaliwan nu nanum, a kapah ku  sabasbas tu nanum, picedekan nu kacaladesan a lalud, anu i kabing  kuni paluma han, sawni a mibasbastu tu nanum, taneng i sasa nu kabing padengen tu sala, saka kapahtu nu lamit amicuhcu tu nananuman.

(kamu nu Hulam:栽培介質須具備較佳之保水性，且須充份供應水份，尤其是高溫炎熱的夏季，若以盆器方式栽培，應隨時補充水份，也可於盆底放置水盤，以備根系自行吸收水份。）

pacilal (光照)

hican a pacilal, Comuli manamuh amapacilal nu mapacilalay akitidaan kapah ku langaw, numapa cilalay kapah kuyu langaw. nika a kapah tu kuya babasbasan nu nananuman, u langaw han atu papah acaay pabadi’i.

(kamu nu Hulam:日照管理:臭茉莉比較喜歡陽光充足的環境,全光照的情況下生長勢旺盛。當然也要注意需充分供應水份,勿讓植株或葉片枯萎。）

Papalangawan han aidaw ku kasilidungan, acaay ka kawa kuni ka cebalan nu balu atu aadihan.

(kamu nu Hulam:栽培環境有些許遮蔭的狀況,不至於影響生育開花及觀賞品質。）

padamek (施肥)

hican amikuwan kuni padamek, Comuli amica kuni kacaayan nida tunipipilian tu lala’, manglay a kapah ku papah nu  langdaw atu nika cebalan nu balu, sisa napaluma satu hatanengen  kuni padamek atu miadih a pademek, satanengen kuni padamek kapah tu.

(kamu nu Hulam:肥培管理:臭茉莉具有耐貧瘠的特性，為了維持葉片的翠綠及豐盛的花朵，於栽培介質中加入適量的有機肥或緩效性肥料，施用輕量的肥料即可。）

aadihan nu papah hatanengen kuni padamek tu papah, taneng micunus tu kakapah nu papah kya malikad, kya tanayu’ kuni kacebalan nu baluan amiadih. Comuli itini i kasienawan mahamaw a mulangw, sahican kuni padamek.

(kamu nu Hulam:觀葉期間定期噴施液態肥料於葉面，可以增加葉片的亮綠程度，並延長花期的觀賞。臭茉莉在寒冷的冬季生長遲滯，並不需要追加施肥。）

langaw (植栽)

hican mikuwan ku langaw, tudemiad amisuayaw kita tu Comuli nu langawan tu nananuman, paluma i mapacilalay nu kitidaan, kya mahidatu kuni ka kapah nuni palumaan a langaw.

(kamu nu Hulam:植栽管理:平日只要注意供應臭茉莉植栽充足的水份，並種植於陽光充足的地方，即可維持健壯美觀的植栽。）

nasi balu satu akina cacayen kunipisaid, kya kapah tu kulangaw adihan, saka tusa a mihcaan tu sadingsing a kina cacayen naca amisaid, kya kapah kunika siciitan atu masilud, kilul sa mihalhal tu kita tuni kasi  baluan.

(kamu nu Hulam:開花後可進行一次修剪，以維持清新的美感，翌年春天可再修剪一次，以便促進側枝的發生及整齊度，接著就好好等待花期再一次的到來。）

anu nipalumaan i kabang atu salisingan nu kabaing anu itapiingan simulutucay a langawan anu macacelcel han, padumaen tu kabing atu pecaenaca a paluma, adidien kunipadamek, kya caay ka kawa ku langaw. 

(kamu nu Hulam:盆花或花壇種植若側芽過多而太擁擠時，應進行換盆或分株疏植，並略施輕量肥料，以免影響生長。）

lutuk (雜草)

tadatabakitu ku langaw nu Comuli, papahan matatibaba’ sisa caay katalaw tu lutuk, nika u aadihan kanca a siluden misakapah, anu tademaw kimi pucpucay tu lutuk ku kapahay.

(kamu nu Hulam:因臭茉莉的植株高大、葉片大而重疊，故比較不怕雜，但是為了景觀整潔，還是需要以人工拔除雜草。）

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang (v)adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah (v)dauc landaway ()zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (v)zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	tulu a cung-chyy
papah tanaya'	葉長	sabaw tu lima- tusa a bataan a cung-fen 15~20cm
papah ahebal	葉寬	sabaw tu tulu- sabaw tu siwa a cong-fen 13~19cm
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜		9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛	v	10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦	v	11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他(平)	v

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷	v
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫	v
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕	v
14	teluhu	(消)濃痰	v	40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛	v	42	manah	(消)痔瘡	v
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽	v	47	takalaw ku izang	(減)高血壓	v
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(慢性骨髓炎)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Clerodendrum chinese (Osbeck) Mabberley
u sapamat a ngangan	Verbenaceae(馬鞭草科)
u Amilika a ngangan	Philippine Glorybower

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	cumuli, comoli	v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	Mahangsu tu ismud	v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay	pakalringulringulu	v
Cou	cuun sasovu	v
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24]. Hulam talakaway nipaluma kakunasulitan a suku, Hulam kagak yuan sapigankiw tu adidi'ay a mauzipay a gankiwso

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p195 Yincumincu weiyuanhuy- Yincumincu sapayu'ay a nipaluma