nipaluma-dankace

dankace (決明子)

kakaliman

dankace (決明子)

(俗名：大號山土豆、草決明、馬蹄決明、小決明、大本羊角豆)

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah ()dauc landaway ()zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高
papah tanaya'	葉長
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜	v	9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛		10	cuedet	寒,涼	v
5	atekak	苦	v	11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他(鹹)	v

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎	v	34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘	v	45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓	v
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(清肝明目、急性結膜炎、黃疸、肝硬化、癰腫瘡毒、香港腳)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Senna tora(L.) Roxb.
u sapamat a ngangan	Leguminosae(豆科)
u Amilika a ngangan	Sickle Senna; Sickle Pod

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	dankace	v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	pisal mata tu las	v
Sejek
Taluku
Puyuma	lrupeng	v
Rukay
Cou	cuun taparo	v
Kabalan
Tau/Yami	makyokyon	v
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

nipangangan (名稱)

【學名】 Senna tora (L.) Roxb.

“mitesekay a ngangan” Senna tora (L.) Roxb.

【科名】豆科(Leguminosae).

“ngangan nu samataan” kumuh (Leguminosae).

【屬名】決明屬

“mikeliday tu ngangan” dangkace mitudungay.

【俗名】大號山土豆、草決明、馬蹄決明、小決明、大本羊角豆

“tada ngangan” tabakiay nu buyu’ a kumuh, dangkace nu lutuk, kaki’ nu dangkace, adidi’ay a dangkace, tabakiay nu size a ngawa’ a kumuh.

【英名】 Sickle Senna、Sickle Pod.

“Igu a ngangan” Sickle Senna、Sickle Pod.

【族語】布農 Pisal Mata Tu Las、撒奇萊雅 Dankace、卑南 Lrupeng、雅美 Makyokyon、鄒 Cuun Taparo.

“banacadan a kamu” Bunun a kamu sa u “pisal mata tu las”, Sakizaya a kamu sa u “dankace”, Piwma a kamu sa u “lrupeng”, Tau a kamu sa u “makyokyon”, Co a kamu sa u “cuun taparo”.

決明（學名：Senna obtusifolia），又名草決明、馬蹄決明、假綠豆，屬豆科決明屬。

dankace (決明子)(mitesekay a ngangan: Senna obtusifolia) u zuma a ngangaan sa caw-cuy-min, ma-ti-cuy-min, ciy-li-duw, matatungus ku kumuh samataan (科), mikeliday (屬) tu dankace.

原產於中國長江以南各省區，現在整個美洲、亞洲、非洲、大洋洲都有分布。本種經常與小決明（Senna tora；臺灣亦稱為決明）相混淆。

nai Cung-kow satimulan nu Cang-ciang a kenis, nika ayda sa yadah tu i Mey-cou, Ya-cou, Bey-cou, Ta-yang-cou idaw tu wamin. macacamul kya dankace tu Taywan adidi’ay a dankace (Senna tora).

sasahican (用途)

維基百科中的醫療相關內容僅供參考，詳見醫學聲明。如需醫療服務或可靠意見，請諮詢專業人士。

Wikipidiay a sasapa’yuan anipinanaman, ay tini ami sawamtan i tini i misangaay tu sapa’yu a mitengil i tuhenian kya siwantan.

決明子是「決明」的種子，為常用中藥，種子入藥，具有清肝明目、通便的功能。

u dankace hananay u “dankace a sapaluma”, alahican sa sanganen tu nu pakungtaway a sapa’yu, u sangaayan niya sapa’yu sa mibanaw tu atay pakakapah tu mata alahican sa sapi cuduh tu sikata’.

主治高血壓、頭痛、眩暈、急性結膜炎、角膜潰瘍、青光眼、癰癤瘡瘍等症。用其葉泡茶，中老年人長期飲用，可使血壓正常，大便通暢。

u satadamaanay (最重要的) a nganga’ayen (治療) nasapa’yu sa tapabaway ku idang, adada’ay ku tangah masinawalay ku tangah, pihacengay a cey-mu-yan (結膜炎)，mamenu’ay a mata, cin-kuan-yan. alahican kalauciya han nu babalaki a minanum, pakakapah tu culil nu idang, lihalay amutai’.

決明在植物群落裡生命力極其旺盛，常常與其他植物爭奪營養，因此在北美洲等地區，決明被視為一種難以根除的野草。

u dankace a langaw nida ki (比較) icelangan ku langaw nu hicahica a lutuk, u sakaicenagna nida midemec tu duma a lutuk sa maydih cinida mialaw tu damek (營養), sisa i tida i Bey-mey-cow kanatal sa u caay kadayum amipatay a lutukan kya dankace.

【藥用部位】以成熟種子入藥。中藥名: 決明子。

“sapayu’en” umaicesay a langa ku sasanga ku sasanga antu a dankac.

【藥理作用】降血脂、降血壓、保護肝臟、抗菌等作用。

ina dankac sangaen tu sapayu’ sa mingay tu kau-suy-ze talakaway ku idang padihing tu atay, icelang paculi tu.

【性味功能】甘，微溫。清熱明目，潤腸通便。

silec cacanan a kala sicedame sicecedaman imelang akutiay tu adidi’ namekan sa malikat ku mata, kapah mutaiy caay kasikata.

【主治用法】目赤腫痛，羞明淚多，青盲，雀目，頭痛頭暈，視物昏暗，肝硬化腹水，小便不利，習慣性便秘。外治腫毒，癬疾。內服: 煎湯，用量9-15克；或研末；或泡茶飲。外用: 適量，研末調塗。脾胃虛寒及便溏者慎服。

“u angangan a sangaan” u nu mata a imelang, sumanahay malbawayay sipuda’ay masiliw way. a dada’ay ku tangah masinawalay ku tangah duud saku nipimelaw, laetusay ku bala’ u tiih ku taisian, u masikatay kapah sipaiyu’ i banges, mapudasay ku banges, kapah a sakabin palauciyahan minanum.

nu micudaday a bungka (文學)

決明使唐代詩人杜甫產生靈感。

mapacekil ku tang-day se-cen ci Du-bu tu dankace.

作出《秋雨嘆》一篇：

misulit tu "suni nu balangbangan a udad" sakacacay a langawan.

雨中白草秋爛死，階下決明顏色鮮。

著葉滿枝翠羽蓋，開花無數黃金錢。

涼風蕭蕭吹汝急，恐汝後時難獨立。

堂上書生空白頭，臨風三嗅馨香泣。

hatidaay tu a bali nu ci balangbangan a bali atu udad, sisa mapatay amin kuni paluma’ tu tuudtuud atu kilang. nikasa kya dankace i salining, nu luma’ kapah kapah ku langaw tamelac sa adihan.

nikasa amihica ku nikakapah mulangaw, i yadah aca ku balu ahican naca, katukuhan tu ku ci balangbangan a bali atu udad,

hanca mikikapah kulangaw nu dankace tu duma a kilang, caay tu pakademec, tiya sienaw makatukuh i sadikud sa, inai’ tu ku laheci niya dankace amasacacay amaudip.

kya cacay a micudaday i labu nu luma’ makaadih tiya dankace, kya langaw hacacay sa amahetik kiya papah sa, iyadah, sa tu ku balucu’ a midateng niya micudaday, anu matenes satu alaw a salengac satu ku bukes, yu bengiw sa kya balucu’ nu ci balangbangan.

sakilihalaw satu amidateng kya micudaday tiyadali namakayniyai i salining nu luma’ tiya , bengiw sakubangsis, nikamasumaday tu, kya bangsis biyalaw satu kya micudadday, cay tu pakadungdung kiya micudaday sa telatela’ satu ku lusa’ nu mata maladum ku balucu’a midateng.

liwasak (分佈)

【生境分佈】生於河邊，曠野，山坡。分佈於華東，中南，西南，山西，河北，吉林，遼寧。栽培或野生。藥材主產於廣西、雲南等地。

u dankac hananay u kakaydihan nida mulangaw sa, i bukelal atu ahebalay, aumaumahan, i buyu a cakazuma, i yadah ku langaw sanay uzuma satu izaw ku misanga’ay tu sapayu’ ya misanga’ay tu sapayu’ sa itini Kuan-si atuYun-nan.

【採收加工】秋末果實成熟，莢果變黃褐色時採收，把全株割下曬乾，打下種子，去淨雜質即可。

yu maduhen kiya heci, sa uzuma ku bunal ku dawdawan ku kulit sa u tatengaay tu apelu’en kya heci, ni ka sa caay pelu’ i kuheci nuheci, putun hank u akuway a mihilhil a misasapal sa paluma’ iatus a pawalien i cilal ku sasapalen.

"iakawayay nu yadahay a papah" (複葉)

mulutuc aca ku papah i akaway tu yadahay.

「複葉」就是在葉柄上長有很多葉子。

"iakawayay nu yadahay a papah" ku mulutucay i akaway nu papah tu yadahay.

"iakawayay nu yadahay a papah" mulutuc aca ku papah i akaway tu yadahay.

「頭目」是部落裡的意見領袖。

"niyazuay a tumuk" ku miwananay tu kakawaw nu binawlan.

複葉是在一個葉柄上著生兩個以上葉片的葉。三出複葉是總葉柄上著生三枚小葉的複葉，如果頂生小葉無小葉柄，稱掌狀三出複葉，若頂生小葉具小葉柄則稱羽狀三出複葉。

i na "yadahay a iluc a papah" namakaydabi kaus nu papah, melutuc tu tusaay a papah ya. tuluway a ci'id sa i tida i akaway nu kaus nu papah a melutuc kya tuluway anu ci papah ku pabau, ina' ku a kaway sa u kapal tulu kya ci'id i pabaway a papah anu kikau sa, malecad u sa bahel kya ci'id a papah sa.

掌狀複葉的葉軸退化，所有小葉集中著生於總葉柄的頂端，各小葉呈掌狀伸展。

anu maacak tu kya kaus nu kapalai' a papah sa misiket tu wamin kya adidi'ay a papah i tada a kaway i yadidi'ay a papah sa malecad tu midaw i sa nu lima'.

羽狀複葉的葉軸很長，各小葉在葉軸兩側如羽毛狀排列著生，若葉軸頂端無小葉，則稱偶數羽狀複葉。

iya milecaday tu dakubad a ci'id nu papah akaway tanaay, iya sibanuhay a di'dikay a papah sa masilsil misiket akaway yakaus i pabaw anu caykasi papah sa, nu u mala tusaay sakubad a i luc nu papah han.

單身複葉是形態最為特殊的複葉，單身複葉在葉軸上只有一個小葉著生，在小葉柄與總葉柄之間有一個明顯的關節。單身複葉被認為是由三出複葉兩側的小葉退化而形成的。單身複葉常見於芸香科柑桔屬的植物。

u cacaya a caci'id tabaki caykalcad tu tau, sacacay sa misiket i akaway kya a di'dikay a papah, iya adidi'ay atu tabaki ya akaus, i teban masawantan kiyapu'u iya cacaya papah mahida u sakatulu a ci'id a papah i tapiingan a maba dituway iya sacacay sananay a iluc nu papah idau i yun-sang-ke-gan-cuy-su a kilang.