kadamat

kadamat

角菜(俗名:珍珠菜、真珠菜、辛芹菜、四季菜、乳白艾、甜菜、香甜菜、皇帝菜、納艾香、鴨掌艾

masadumaay a ngangan (各種名稱) mikawaway-kalumyiti

kadamat 角菜

【學名】 Artemisia lactiflora Wall.

【ngangan】Artemisia lactiflora Wall.

【科名】 菊科(Compositae)

【ngangan nu langaw】Compositae

【屬名】 艾屬

【mitudungay tu ngangan】kala’pa’

【俗名】 珍珠菜、真珠菜、香芹菜、四季菜、乳白艾、甜菜、香甜菜、皇帝菜、納艾香、 鴨掌艾

【tada ngangan】cencu lami’, cencu lami’, bangsisay a luhebaw, puu’a lami’, sanglacay a kala’pa’, sicedamay a lami’, kala bangbangsisan a sicedamay a lami’,likelun, naay seng, sadipa’a kala’pa’

【英名】 White Mugwort

【igu a ngangan】White Mugwort

【族語】 布農 Haudanghas Tu Sanglav、撒奇萊雅 Kadamat、鄒 Natung

【binacadan 】Bunun (布農) Haudanghas Tu Sanglav、Sakidaya (撒奇萊雅) Kadamat、Co (鄒) Natung

【使用族群】 布農、撒奇萊雅、鄒

【mitaduay a binacadan】Bunun, Sakidaya, Cu

kaliwasak u langaw (分布環境) mikawaway-kalumyiti

nai Cunkuo talu, manamuh ima sengedsengeday tui katalakawan a niyaduan maudip, sisa hina adih kita i Tawan amisan, zhong-bu, sangalepen i Sincu, miawli kaadihan nu langaw a maudip i tida.

(kamu nu Hulam:原產於中國大陸,喜歡生長在濕度較高的環境,因此常可在台灣北部、中部,尤其是新竹、苗栗一帶發現其蹤跡。)

sapayu (藥效) mikawaway-kalumyiti

kananaman a sanengk, kala sicesicedaman, akenek, damasay, idaw kuni pisilud tu hanhan atu idang, misumad tunika bulad patahekal tu i udipay a nanum atu patahkal tu bayduk mihepec tu lebawaw. tada mingaaya sa misumad tuni ka buladan, atay, mihepec tu lebawaw, miahemaw tu udip, tibeni, adada nu sawda’, tunu imelang sa.

(kamu nu Hulam:在性味方面,帶點甘、苦、平,具有理氣活血、 調經利濕及解毒消腫的功用。主要用來治療月經不調、慢性肝炎、水腫、帶下、癮疹、疝氣...等疾病。)

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述) mikawaway-kalumyiti

kadamata u milecaday tu kiku samihmihcaan sa asilanid, u akaway tapabaw kuni patelek amaudip, caay pilihida tu langaw nutaw, yu mangadu henay talakaw makatukuh tu tusaay idaw ku lima a kunfun sa, maikesay a langaw hantu makatukuh tu cacay a lasubu cacay a badaan-cacay a lasubu tulu a bataan a kunfun, nai ku banuh nu langaw nika si adidiay nu ceka’, adihen ayda idaw ku langdaway atu sumanahay a lalangawan, maikes tu kulangaw han masa kasuy tu ku langaw.

(kamu nu Hulam:角菜為菊科艾屬的多年生宿根草本植物,莖直立向上生長,不依附他物,幼株時株高約25公分左右,老株可高達110-130公分,全株無毛但帶有微刺,目前有綠莖及赤莖兩種顏色的莖種,莖部老化後呈半木質化。)

sakaleca nulangawan han malaca ku kitidaan, cacay ku papah mulangaway, papah nida masilac sacacaysa i akaway, papah hna tu u langdaway a kulit, lilis hantu masa salusalus ku lilis. blangbangan han sanglacay ku ayaw muculal nu balu, masa sualasa ku tusaay a baluan, u balu hantu kala bangbangsisan.

(kamu nu Hulam:莖上的同一個環莖位置,只有一個葉片生長,葉片依序一片一片排列在莖上,葉片為綠色,其邊緣為粗鋸齒狀。秋季開出乳白色的小型頭狀花,為兩性花帶有香味。)

mahedek satu nasi balu malahecitu, cacay ku pa’nu i labu, u heci atu paduh nida kalapelapelaan, maduhem satu kuheci caay ka pela’sa kuni kapela’ nu heci.

(kamu nu Hulam:開花後則結出瘦果果實,含種子一枚,果皮與種皮不癒合,成熟時果皮不開裂。)

kakanen (食用植物) mikawaway-kalumyiti

cencu lami’, wayway nida mahida u langaw nu luhebaw, taneng kanen malalami’ taneng mala sasapayuwan ku langaw.

(kamu nu Hulam:「珍珠菜」,外型酷似芹菜,可當食用蔬菜也是藥用植物。)

U papah nida atu mangaduay a akaway ku kakanen, mahicaay kiya kunipi cidek ku saneng, sakabi han sicedamsa kuyu kabi, hina u ti’ku ku sipalamlam tu kadamat ami sakabi, mibakah tu uh’uh’, paculil tu idang, mihepec tu lebawaw atu bayduk, taneng a kanen taneng a sakay hekal ku kadamat.

(kamu nu Hulam:食用以嫩葉和葉柄為主,有一股特殊的味道,煮湯極為清甜,常用和蛋一起,做成角菜蛋花湯;且可袪風止咳、活血和瘀、消腫解毒的功效,內服和外用皆可。)

Tumihmihcaan kasilaculan han, I sabaw cacay a bulad katukuh I saka tusa a mihcaan tu tuluay a bulad ku aakitucan.

(kamu nu Hulam:全年均可生產,11~3月為盛產期。)



kakanen han (食 用 部 分) mikawaway-kalumyiti

u mangaduay a langaw atu mangaduay a papah ku kakanen. 

(kamu nu Hulam:幼 株 及 嫩 葉。)

saka kakapah nu udip han (營 養 成 分) mikawaway-kalumyiti

kadamat nu sakakapah tu udip han malecad atu puyling.

(kamu nu Hulam:角 菜 之 營 養 成 分 約 與 菠菜 相 當 。)

sakamusa nu cacaya a lasubuan a kunke’ idaw ku witamin A, witamin C, lin, kay, idaw henay ku danpayce, simal, tangce, tece, atu witamin B1,B2 sa.

(kamu nu Hulam:據 分 析 每 10 0 公 克 中 除 含 維 他 命 A, 維 他 命 C, 磷, 鈣 , 尚 含有 蛋 白 質 , 脂 肪 、 醣 質、 鐵 質 、 及 維 他 命 B1 、 B2 等 。)

mikapah tu sakay udip, kala bangbangsisan ku sanek, anu hinakan kita mikapah tu ukakukakan atu mikapah tu culil nu idang, paka asu’ tu kan numita, paculil tu idang mikapah tu udip atu mipadang tu sacelakan sa.

(kamu nu Hulam:營 養 甚 為 豐 富 , 且 具 有 芳 香 , 經 常 食 用 可 促 進骨 骼 發 育 及 新 陳代 謝 作 用 , 亦 有 增 進 食 慾 , 造 血 強 身 及 輔 助 成 長 之 功 能 。)

anu paluma sa (栽 培 要 點) mikawaway-kalumyiti

Lala’ kuhan: kadamat manamuh i kasienawan atu kala sapi’sapi’an a demiad, kapah palumaan, hina udip, alahican idai lakulakuwan atu ciliscilisan atu tepal nu sasawacan a masengetay a lanulanuan a maudip, caay pipili’ tu lala’, anu kibetul ku lala’, kala sengedsengedtan, anu silalatu , kasi nanuman tu u kapahay tu ku lalangawan nida.

(kamu nu Hulam:風 土 適 應 性 : 角 菜 性 喜 冷 涼 之 氣 候 , 生 性 強 健 , 繁 殖 容 易 , 有 時漫 生 於 農 田 畦 溝 旁 或 河 川 兩 岸 潮 濕 地 , 對 風 土 之 要 求 不 甚 荷 刻 , 但 以 表 土 深 厚 , 濕 潤 、  富 含有 機 質 , 保 水 力 佳 之 壤 土 生 育 較 佳 。)

langaw (品 種) mikawaway-kalumyiti

nika adihan idaw ku langdaway atu sumanahay tusa kina langaw.

(kamu nu Hulam:目 前 有 綠 莖 種 及 赤 莖 種 兩 個 品 種 。)

langdaway a langaw: papah nida caay ka langdawsa, kala takuliyawan ku kulit, u papah atu akaway langdaway namin, numa ikesay a langaw i saka pulu’ a bulad asibalu.

(kamu nu Hulam:綠 莖 種 : 葉 色 較 赤 莖 種 為 淡 , 呈 黃 綠 色 , 而 葉 柄 及 莖 部 均 為 綠 色, 老 株 於10 月 間 開 花 。)

sumanahay a langaw: langdawsa ku papah, akaway nu papah atu akaway sumanahay naming, numa ikesay satu a langaw nai’ ku watan asilamit, nika mikiyadah tu langdaway asilangaw, lalud satu miki kapah tu langdaway amaudip, kasi baluwan satu miutang tu langdaway asibalu.

(kamu nu Hulam:赤 莖 種 : 葉 色 深 綠 , 葉 柄 及 莖 部 則 為 赤 色 , 老 株 莖 上 著 生 之 不 定根 較 綠 莖  種 為 多 , 夏 季 期 間 之 生 育 情 形 較 綠 莖 種 為 佳, 開 花 期 則 較 綠 莖種 稍 晚 。)

paluma: kadamat tanen u sapat ku babulasakan, pa’ceken atu nipipeca’ ku papalumaan.

(kamu nu Hulam:種 植 : 角 菜 可 用 種 子 、 扦 插 及 分 株 繁 殖 。)

kadamat han i kala balangbangan atu kasienawan asibalu atu heci, maduhem satu ku heci hetik sa sapuden numita han I sadingsing amibulesak, mulangaw satu bangaden numita a paluma aca.

(kamu nu Hulam:角 菜 於 秋 冬 季 節 開 花 結實 , 種 子 成 熟 後 掉 落 土 中 或 經 採 收 於 春 季 期 間 播 種 , 待 發 芽 長 出 幼 株 後 即 可 移 植  栽 培 。)

sadingsing , balangbangan kala sapi’sapi’an ku demiad, alan numita ku kadamad apaluma u langaw nida anu maka ala’ tu sabaw tu lima a kunfun, tanengtu palumaan inisa apuludan tu lala, tusa’sa kuni pahcekan tu kadamat mamin paluma sa tahaben tu lalami.

(kamu nu Hulam:在 春、 秋 期 間 天 氣 較 為 陰 涼 時 , 採 取 角 菜 成 株 及 分 枝 上 長 約 15 公 分 , 亦 可 分 切 叢 生 之 植 株 移 植 栽 培 , 耕 犁 耙 平 後 築 畦 , 採 三 角 形 方 式 每 畦 種 二 行 , 定 植 或 扦 插 , 後 在 畦 面 敷 蓋 稻 草。)

milisimet: kadamat manamuh i kala sapi’sapi’an a demiad, umah hantu amasengetu ku kapahay, kya kapah ku langaw nida. kapah satu ku langaw nu kadamat, inai ku cilekay micapi, caay pasapayuwan kapah tu kulangaw nida.

(kamu nu Hulam:管 理 : 角 菜 性 喜 冷 涼 氣 候 , 田 間 土 壤 宜 保 持 適 之 濕 度 , 對 角 菜 之 生 育 將 更 為 有 利 。 角 菜 生 育 強 健 , 無 嚴 重 之 病 蟲害 , 不 需 噴 施 農 藥 即 可 生 產 。)

misiwkace: anu makaala’ tu sabaw tu lima a kunfun sa , tanengtu ali papahan atu mangaduay amukan, kya asicaangaca anu mahica satu ku langaw kya hamaw satu kita amikituc miala.

(kamu nu Hulam:採 收 : 角 菜 植 株 在 株 高 15 公 分 左 右 時即 可 摘 其 嫩 梢 及 嫩 葉 供 食 用 , 並 可 促 使 側 枝 生 長 , 以 後 視 其 生 長 情 形 , 陸 續 採 摘 。)

u siwkay nu nipaluma mikawaway-kalumyiti

kakuniza 植物分類 ()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma

()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma

(v)yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma

takalaw nu bayu' 生長海拔高度
mauzip subal 生長區域
nipaluma sasahicaan 栽種功能 yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka 株高
papah tanaya' 葉長
papah ahebal 葉寬
papah mapela' 葉瓣
balu ahebal 花徑
balu kulit 花色
heci 果實
paenu 種子

u sanek nu nipaluma mikawaway-kalumyiti

1 sanek 7 dawmi
2 letek 8 siceka'
3 cedam 甘,甜 9 dieku
4 aledah 辣,辛 10 cuedet 寒,涼
5 atekak v 11 acak
6 cupelak 12 zuma 其他(平) v

malaheci tu imelang mikawaway-kalumyiti

1 pangangay (生)津 27 kaliwates  (消)小疔
2 akacay-akuti (減)燥熱 28 malebawa (消)跌打腫傷 v
3 cuedet (減)寒冷 29 akuti' (消)燙傷
4 patezep tu izang (消)出血 30 tunatun (消)瘀血
5 paisi' (利)排尿 31 tibeni (消)泡疹、痱子
6 taluktuk (減)發炎 32 kebing (消)麻疹
7 sulalis (退)發燒 33 sizaz (消)濕疹
8 cebu' taluktuk (消)尿道膀胱炎 34 butus (消)水腫 v
9 mapudasay (減)皮膚病 35 kalad nu bau (減)蛇咬
10 atay taluktuk (減)肝炎 36 bulad adada' (消)經痛 v
11 adada' (減)痛 37 cadi'ci (減)心痛
12 sicedam isi (減)糖尿病 38 pasicucu (增)乳汁
13 ngidngid (消)嘴破嘴角發炎 39 bali-malalemed (減)風濕
14 teluhu (消)濃痰 40 calenged (止)皮膚癢
15 takulaw adada' (減)喉嚨痛 41 sinawal (減)暈眩
16 tuzu malebawa (減)關節炎,風濕痛 42 manah (消)痔瘡
17 mabanic (消)腹瀉 43 pucu' (消)淋巴痛
18 muta' (調)嘔吐 44 buyu' (解)中暑
19 masikata' (調)便秘 45 suaw (止)渴
20 adada' tangah (減)頭痛 46 muni' ku banges (消)皮膚潰爛
21 malihen (怯)咳嗽 47 takalaw ku izang (減)高血壓
22 makamaw (減)感冒 48
23 milisawada' (調)腸胃病,胃痛 49
24 walak (解)中毒 50
25 maduka' (消)破皮傷 51
26 puces (消)膿包、大疔 52 zuma 其他(疝氣、癮疹、帶下) v

pasubana i cacudadan a lacul mikawaway-kalumyiti

u cudad a ngangan Artemisia lactiflora Wall.
u sapamat a ngangan Compositae(菊科)
u Amilika a ngangan White Mugwort

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay mikawaway-kalumyiti

cidekay ngangan miungay
Sakizaya kadamat v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan haudanghas tu sanglav v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay
Cou natung rupurupu v
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan mikawaway-kalumyiti

  • 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
  • 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p122
  • 台灣原住民族藥物植物圖鑑(行政院院原住民族委員會)
  • 角菜、珍珠菜: https://www.ytower.com.tw/material/material.asp?key=%A8%A4%B5%E6
  • 珍珠菜&角菜&甜菜:https://pig5433798.pixnet.net/blog/post/110331878