nipaluma-kakanen nu tengaan
kakanen nu tengaan
mikawaway-kalumyiti金線蓮（學名：Anoectochilus roxburghii）又稱金線連、金線蘭、金絲草、烏蔘，是蘭科開唇蘭屬的植物，可以入藥，可治療高血壓、心臟病、糖尿病等疾病。
kakanen nu tengaan, siey-ming (學名mitesekay a pangangan): Anoectochilus roxburghii, zuma a ngangan sa, cing-siyeng-lien (金線連), cing-siyeng-lang (金線蘭), cing-se-caw (金絲草), wu-seng (烏蔘) .
nu lan a kaput (lan-ke, 蘭科), mutuwaay ku bilbil lan su (kay-cung-lan-su, 開唇蘭屬) a nipaluma, kapah malasapaiyu, sakay talakaway nu idang( kaw-sey-ya, 高血壓), balucu'ay a imelang (sing-cang-ping, 心臟病), siwanengay a imelang (tang-niyaw-ping, 糖尿病) .
kalakalakan (分布)
mikawaway-kalumyiti分布於福建、台灣、廣東、廣西、海南、四川、貴州、雲南，湖北等亞熱帶及熱帶地區。
ina nipaluma-kakanen nu tengaan 金線蓮, kalakalakan sa i Hu-ciyen(福建), Tay-wan(台灣), Kuwang-tung(福建), kuwang-si(廣西), Hay-nang(海南), Se-cuwang(四川), Kuey-cu(貴州), yiin-nang(雲南), Hu-pey(湖北), atu itiza i tanegay ku cadesay a kakitizaan, atu caldesay a kakitidaan.
nipaluma a wayway (植物特徵)
mikawaway-kalumyiti金線蓮葉面成墨綠色，有金色條紋，金線之名由此而來。味甘性涼，富含胺基酸和微量元素。
nipaluma-kakanen nu tengaan ya hekal nu papah sisumilaway a kulit, idaw ku ekimay a kulit, kyu Cing-siyeng-lien(金線蓮) han. u sanek nina Cing-siyeng-lien(金線蓮) kalusicedaman atu mibanihiw tu lalabu nu uzipuzipan, yadah ku An-ci-suan(胺基酸) atu Wyi-liyan-yuan-su(微量元素) musakapahay tu uzip nu tademaw a tuud.
1974年吳進錩發表金線蓮的神奇用途。
1974 a mihcaan ci U-cing-cang (吳進錩) hananay, mihapiy tu nipaluma-kakanen nu tengaan a mucidekay sapikapahay tu uzip tu tademaw a kamu.
另有一種銀線蓮，與金線蓮類似，又稱假金線蓮
idaw aca ku mahizaay Ing-siyeng-lien(銀線蓮) hananay, masasengiay tu Cing-siyeng-lien(金線蓮), nika u pacebaay a Cing-siyeng-lien(金線蓮)sa.
sapakapah atu sasapaiyuan (功能與主治)
mikawaway-kalumyiti清熱涼血，除濕解毒，平衡陰陽、扶正固本，陰陽互補、生津養顏、調和氣血、五臟、養壽延年的功用。
mibasaw tu akuti' atu mibanihiw tu idang, milawpes tu suemet atu mibuliyas tu duku, palecad tu cilal/takelal/iselang/tatamaay atu bulad/duut/dawmi'/tataynaay, pakakumeced tu udip, masubet ku kapahay a udip, pasasuala tu cilal/takelal/iselang/tatamaay atu bulad/duut/dawmi'/tataynaay, micunus tu kayadah nu ngangay, mikapahay tu sabangcal, palamlam mikiwakiw tu idang kapah azihen ku bibihid pasu ya limaay nu cacananay a babaluwan namin, sisa u mikapahay tu uzipuzipan nu tademaw, pakatanayu' tu nikaudip, sisaicelangay a epucan sa.
入腎、心、肺三經，能全面提高人體免疫力，增強人體對 疾病的抵抗力。
zuma sa, misakapah aca tu buwa', balucu', bala', misaicelang tu uzipuzipan nu tademaw, sakacaay kadayum imelang, micunes tu mikai tu laecusay a imelang.
sasapaiyuan (主治)
mikawaway-kalumyiti主治肺熱咳嗽，肺結核咯血，尿血，小兒驚風，破傷風，水腫腎炎，風濕痛，跌打損傷，毒蛇咬傷、支氣管炎、膀胱炎、糖尿病、血尿、急慢性肝炎、關節炎、腫瘤等疑難病症。
cing-siyeng-lien (金線蓮) sa, mipaiyu tu akuti' nu bala' , muuhuh, imelang tu bala' muta' tu idang, siidang ku isi', malaliya ku wawa, nikalatan nu wacu, malebawaw ku buwa', mabaliay a adada, madebay, mapulin adada ku uzipuzipan, kalatan nu sidukuay a bau, sisuni ku takulaw, adada ku aisian, tacebuwan, siwanengay a imelang, siidang ku isi, alahicaan kalamkamay, alahicaan mahaymaway a imelng nu atay, adada ku pukuh, sipuecu', hatizaay cacanan a imelang.
hicaen paluma tu cing-siyeng-lien (金線蓮種植方法)
mikawaway-kalumyiti金線蓮種植方法技巧，涉及選擇，基質，種苗。
anu maydih a mipaluma tu cing-siyeng-lien yadah ku tatudungan tinaku:
mipili' tu kapahay a angang, kapahay a sapaluma a lala', mipaluma' tu sapaluma'an a angang.
金線蓮是非常常見的的綠色植物，由於其外形特別，很多花友將其作爲盆栽放在室內養護，另外金線蓮的藥用價值非常高，引起了很多人興趣，不少人會選擇一塊的，大批量種植金線蓮，那麼在種植金線蓮的時候，我們需要注意哪些事項，下面整理金線蓮種植方法。
cing-siyeng-lien (金線蓮), u hinaadihay i cuwacuwa a sumilaway a nipaluma, tu masaduma azihen ku hekalay niza, kiyu katuud ku manamuh tina cing-siyeng-lien (金線蓮), izaw ku malacabayay balu a kaput, padengen nuheni i tumunaw a pahabay.
duma sakapahay sa sapisanga' tu sapaiyu ku cing-siyeng-lien (金線蓮), talakaw ku epuc nida, kiyu katuud ku tademaw micakay tu ahebalay a lala' misasayadah sa paluma.
Imahini wyca ku dadatengan a kawaw yu paluma tu cing-siyeng-lien (金線蓮) saw, i sasa idaw ku nisilutan tu daduducan.
mipili' tu kakitizaan (場地選擇)
mikawaway-kalumyiti金線蓮在生長期間，系統發育過程中形成了喜陰涼、潮溼的生態習性。
anu maydih mipaluma tu cing-siyeng-lien (金線蓮) sa, saayaway mikilim tu kapahay a kakitidaan mipaluma, zayhan yu pilangawan a demiad nu cing-siyeng-lien (金線蓮), manamuh ciniza tu sapi'ay , suemetay a kakitizaan, u kauzipan a wayway niza kyuni.
種植金線蓮，建議選擇地勢開闊、座北朝南、周圍有高大闊葉林、遠離污染源的地段種植。
atu paluma tu cing-siyeng-lien (金線蓮), idaw ku sapasubana'an, kanca pikilim tu ahebalay a lala', u aenengan sa pasaamisen, tu mayzaen i timulan ku panan, u liwliw kasi tatalakaway ahebalay ku papah a kilang, miliyas tu miuningay a kakitidaan atu itiza i kapahay ku nananuman a kakitizaan a paluma.
misanga' tu tabakiay a bintang (搭建大盆)
mikawaway-kalumyiti人工栽培需要模擬野生金線蓮的生長環境。
anu maydih paluma' pahabay tu cing-siyeng-lien (金線蓮) ku tademaw sa, a mitudung tu nikauzip nu cing-siyeng-lien (金線蓮) i lalayan a nikauzip.
搭建抗風能力強的鋼架大棚，大棚南北走向，棚長25-30米，寬15-20米，棚高5-6米，肩高3-3.5米，棚頂及四周先覆蓋薄膜再蓋上遮陽網。
sisa a misanga' tu tabakiay mukinay a dabek,u saicelangay caayay kabahel nu bali, ina mukinay a dabek u aenengan nida sa pasaydaen i timulan, u pana pasaydaen i amis, tanayu' nu dabek tusa idaw ku lima tu tulu a bataan a mi(米), u ahebal sa sabaw lima tu tusa a bataan a mi(米), talakaw sa lima tu enem a mi(米), u abala nu talakaw sa tulu tu tulu tin lima kung-hun a mi(米), u badahun atu liwliw tahaben tu duhepicay a sapitahab, mamin sa tahaben aca tu sakay caay pakapacilal a salil .
便於人工控制棚內溫度、光照、溼度，有條件的要安裝空調、抽風機、水簾系統及微噴灌系統。
zuma sa anu maydih a musakapah tu nipalumaan tu cing-siyeng-lien (金線蓮), kanca mipatideng tu sapiadih tu akuti' nu lalabu nu dabek, nipacilal nu liwliw, susuemet, anu idaw ku sausi pipatidengi tu sasapih tu labu nu dabek a sapasapih a kikay (ci-ci,機器), sapihelup sapatahekal tu bali a kikay (ci-ci,機器), caculilen nu nanum atu sapanaum a husu sapibuwak miepesay tu sapananum.
patideng tu papalumaan mukinay a dabek (安裝種植鐵架)
mikawaway-kalumyiti爲充分利用空間，提高單位面積的種植株數，生產上通常採用種植鐵架擺放種植托盤，栽培基質置於托盤內。
tu maydih a caay ka lawpes ku kakitidaan, maydih a patalakawen ku nipaluma a epuc atu maydih misayadah ku nikaala tu nipalumaan, padengen namin ku sapaluma i tiza i mukin a nisanga'an a papadengan, kanca i ayaw padengen tu kapahay a lala' i labu nu tipid. padeng han ku tipid i lalabu nu mukin a nisanga'an a papadengan.
ahebal atu laad (寬與間距)
mikawaway-kalumyiti鐵架寬1米，高1.5米，長度依大棚而定，分3層種植，層間距45釐米，爲便於日常管理和保持良好的通風條件，要求兩排鐵架之間保持60-80釐米間距。
u mukin a nisanga'an a papadengan ahebal cacay a Mi(米), talakaw cacay tiyn lima a Mi(米), u tanayu' sa payzaen i hacica ku nipisanga'en a tanayu' nu dabek, nika palatuluen ku nika tatungdud a sapalumaan, u laad nu katatuduh sepat idaw ku lima a Li-mi(釐米), maydih a madayum a musakakawaw tu dedemiad i labu nu dabek ,a sakapahen ku cacululan nu bali, sisa ya tetebanan nu mukin atu mukin kanca kasilaad, u laad sa enem a bataan katukuh walu a bataan ku Li-mi(釐米) nu laad.
milangec (採收)
mikawaway-kalumyiti爲避開1-2月低溫和7-8月高溫對金線蓮生長的影響，生產上通常一年種植兩季。
paluma tu cing-siyeng-lien (金線蓮), piliwasaken tu tadacuedetay a cacay tu tusa a bulad, piliwasaken aca tu tadaakuti'ay a pitu tu walu a bulad, anucaay sa a caay ka kapah ku nikauzip a nipalumaan, tu cacay a mihcaan kinatusa a puu' adada mipaluma tu cing-siyeng-lien (金線蓮).
第一季3月初移栽，6月下旬採收，第二季9月初移栽，12月下旬採收，確保植株在土壤中生長4個月以上，以提高產量和產品的藥性成份。
Sayaway ya pipalumaan a puu' sa, i sayaway nu tuluay a bulad milimad tu tu nipaluma', i sazikuzan nu enemay a bulad milangec. sakatusay ya pipalumaan a puu' sa, i sayaway nu siwaay a bulad milimad tu nipaluma', sazikuzan nu sabaw tusa a bulad milangec. wuya sasapaluma a langaw kanca lakuwiten tu sepatay a bulad ku nipipadengen i labu nu lala', ngay a kapah ku nikauzip nikabalaki nu langaw, tu izaw ku sakapahay a langec atu kapah aca ku sapisanga' tu sasapaiyu.
mipili' tu kapahay a lala' (基質選擇)
mikawaway-kalumyiti金線蓮喜疏鬆、肥沃的土壤，人工栽培通常按泥炭土：穀殼：細沙=10：1：1配置栽培基質。
cing-siyeng-lien (金線蓮), manamuh mulangaw i mabangbangay sidamekay a lala', anu makay tademaw a nipaluma sa katinenga kya sidamekay a lala', tinaku: ya lanu'lanu'ay sicelasay a lala' sa, a izaw ku cacay a bataaan ku tatungus, ya pudacay nu tipus sa, a izaw ku cacay ku tatungus, ya adidi'ay a liken sa, a izaw ku cacay ku tatungus, hatiza. mahiniay a nipipalamlaman sa, u sakapahay sapipaluma a lala' tu cing-siyeng-lien (金線蓮) kyuni.
u siwkay nu nipaluma
mikawaway-kalumyiti| kakuniza | 植物分類 | ()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma
()mahetik ku papah (v)dauc landaway ()zuma (v)yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma |
| takalaw nu bayu' | 生長海拔高度 | |
| mauzip subal | 生長區域 | |
| nipaluma sasahicaan | 栽種功能 | yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他() |
| takalaw maka | 株高 | |
| papah tanaya' | 葉長 | |
| papah ahebal | 葉寬 | |
| papah mapela' | 葉瓣 | |
| balu ahebal | 花徑 | |
| balu kulit | 花色 | |
| heci | 果實 | |
| paenu | 種子 |
u sanek nu nipaluma
mikawaway-kalumyiti| 1 | sanek | 味 | 7 | dawmi | 軟 | ||
| 2 | letek | 毒 | 8 | siceka' | 刺 | ||
| 3 | cedam | 甘,甜 | v | 9 | dieku | 溫 | |
| 4 | aledah | 辣,辛 | 10 | cuedet | 寒,涼 | ||
| 5 | atekak | 苦 | v | 11 | acak | 乾 | |
| 6 | cupelak | 澀 | 12 | zuma | 其他 |
malaheci tu imelang
mikawaway-kalumyiti| 1 | pangangay | (生)津 | 27 | kaliwates | (消)小疔 | ||
| 2 | akacay-akuti | (減)燥熱 | v | 28 | malebawa | (消)跌打腫傷 | |
| 3 | cuedet | (減)寒冷 | 29 | akuti' | (消)燙傷 | ||
| 4 | patezep tu izang | (消)出血 | 30 | tunatun | (消)瘀血 | ||
| 5 | paisi' | (利)排尿 | 31 | tibeni | (消)泡疹、痱子 | ||
| 6 | taluktuk | (減)發炎 | 32 | kebing | (消)麻疹 | ||
| 7 | sulalis | (退)發燒 | 33 | sizaz | (消)濕疹 | ||
| 8 | cebu' taluktuk | (消)尿道膀胱炎 | 34 | butus | (消)水腫 | ||
| 9 | mapudasay | (減)皮膚病 | 35 | kalad nu bau | (減)蛇咬 | ||
| 10 | atay taluktuk | (減)肝炎 | 36 | bulad adada' | (消)經痛 | ||
| 11 | adada' | (減)痛 | 37 | cadi'ci | (減)心痛 | ||
| 12 | sicedam isi | (減)糖尿病 | 38 | pasicucu | (增)乳汁 | ||
| 13 | ngidngid | (消)嘴破嘴角發炎 | 39 | bali-malalemed | (減)風濕 | ||
| 14 | teluhu | (消)濃痰 | 40 | calenged | (止)皮膚癢 | ||
| 15 | takulaw adada' | (減)喉嚨痛 | 41 | sinawal | (減)暈眩 | ||
| 16 | tuzu malebawa | (減)關節炎,風濕痛 | 42 | manah | (消)痔瘡 | ||
| 17 | mabanic | (消)腹瀉 | 43 | pucu' | (消)淋巴痛 | ||
| 18 | muta' | (調)嘔吐 | 44 | buyu' | (解)中暑 | ||
| 19 | masikata' | (調)便秘 | 45 | suaw | (止)渴 | ||
| 20 | adada' tangah | (減)頭痛 | 46 | muni' ku banges | (消)皮膚潰爛 | ||
| 21 | malihen | (怯)咳嗽 | v | 47 | takalaw ku izang | (減)高血壓 | v |
| 22 | makamaw | (減)感冒 | 48 | ||||
| 23 | milisawada' | (調)腸胃病，胃痛 | 49 | ||||
| 24 | walak | (解)中毒 | 50 | ||||
| 25 | maduka' | (消)破皮傷 | 51 | ||||
| 26 | puces | (消)膿包、大疔 | 52 | zuma | 其他(清涼退火、解毒、尿血、抗癌) | v |
pasubana i cacudadan a lacul
mikawaway-kalumyiti| u cudad a ngangan | anoectochilus formosanus Hayata |
| u sapamat a ngangan | orchidaceae |
| u Amilika a ngangan | taiwan jewel orchid |
u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay
mikawaway-kalumyiti| cidekay | ngangan | miungay |
| Sakizaya | kakanen no tengaan | v |
| Pangcha | ||
| Tayan | ||
| Paywan | sa u 'liun | v |
| Yuwatan | iupatas | v |
| Sejek | ||
| Taluku | ||
| Puyuma | lilrem | v |
| Rukay | saulriane | v |
| Cou | tavari | v |
| Kabalan | ||
| Tau/Yami | ||
| Saw | ||
| Kanakanabu | ||
| Laaluwa | ||
| Saysia |
namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan
mikawaway-kalumyiti- 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
- 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p81
- 維基百科：https://zh.wikipedia.org/wiki/金線蓮
- 百花花卉谷：https://www.bhhhg.com/yanghuazhishi/zwzs/4381.html
- nisulitan ni Mahi Takas aci Uwi Habay.