nipaluma-maintan

maintan‎

maintan 馬櫻丹

(俗名：五色梅、五龍藍、如意草、五彩花、五雷丹、五色繡球、變色草、七變花、頭昏花)

三百多年前由荷蘭人引進台灣進行栽培，現今以野生化於台灣各低海拔的山野及海邊地區。

masadumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】 Lantana camara L.

【mitesekay a ngangan】Lantana camara L.

【科名】 馬鞭草科 Verbenaceae

【sapamataan a ngangan】Verbenaceae

【屬名】 馬纓丹屬

【mikeliday tu ngangan】Maintan a mikeliday

【俗名】 五色梅、五龍蘭、如意草、五彩花、臭草、臭金鳳、五雷丹、五色繡球、變色草、臭草花、七變花、頭暈花、如意草、綿鼻公花

【tada ngangan】wuse-mei, wu-long-lan, ruyi-cao, wueai-hua, chou-cao, chou-jin-feng, wu-lei-dan, wuse-xiuqiu, bianse-cao, chou-caohua, qi-bian-hua, toyuun-hua, ruyi-cao, mian-bi-gong-hua

【英名】 Common Lantana

【igu a ngangan】Common Lantana

【族語】 布農 Mahazumu Tu Puah、撒奇萊雅 Maintan、雅美 Masaang、鄒 Sama'u

【kamu nu binacadan】Bunun (布農) Mahazumu Tu Puah、Sakidaya (撒奇萊雅) Maintan、Tau (雅美) Masaang、Co (鄒) Sama'u

【使用族群】 布農、撒奇萊雅、雅美、鄒

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Tau, Co

kaliwasak nu langaw (分布環境)

tulu a lasubuan nu pina a mihecaan nui Helanay (荷蘭) a tademaw nipatayni i Taywan a paluma, ayda han mala hekalay tu nu langawan itini i Taywan nu lilis a buyuan atu lilis nu dadipasan a kitidaan idaw namin ku langaw nida.

(kamu nu Hulam:三百多年前由荷蘭人引進台灣進行栽培，現今以野生化於全灣各低海拔的山野及海邊地區。）

sasapayuan (藥效)

isanek han, kala sicesicedaman, abesa, sapi’ siladay tu akenek, idaw ku ledek. milawpes tu udipay a bali pasaluimeng tu calenged, mibakah tu letek lebawa, paculil tu idang. hina sakay duka’, haykikac, kansicu, kalatan nu bau atu lebawa.

(kamu nu Hulam:在性味方面，具有甘、淡、涼且苦，並具有毒。不僅具有袪風止癢、解毒消腫的功能，甚至還可以活血止血。常用來治療跌打、肺癆、風濕、敷治蛇傷及瘀腫等。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

maintan u langdaway a kala milaladay nu apuyuay a langawan nu kilang, u mabian-cao a langawan, talakaw nu langaw han cacay a pangkiwan ~ tulu a cong-chyy, tada langaw idaw kumicuis nu yadahay a sicekaay patahekal tu micidekay a sanekan.

(kamu nu Hulam:馬纓丹為常綠半蔓性灌木植物，屬於馬鞭草科的一員，株高1.5-3公尺，全株佈滿逆向的銳刺並散發出一種刺激性異味。）

nu cacaya a batacan cacay ku papah, wayway nu papah han duhepic idaw ku ciit nu langadaway a kulitan nu masamucuya a waywayan.

(kamu nu Hulam:單葉對生，葉片形狀呈紙質且有柄的綠色廣卵形。）

nu sepatay a puu’an idaw ku nai nu ciitan a baluan, madadecdec ku langaw idaw ku apuyuay saahebal sa, simalecad atu mapucuay nu nika pulungan nu babaluan, mahida u tangah kunika cebalan nika silsilan nu babaluan.

(kamu nu Hulam:四季都開近無柄的花，多數密集生於一短而寬，平坦或隆起的總托上，形成一頭狀體作繖房狀排列。）

adiping nu kulit matatungus, idaw ku kalawlawan, nu kama a kulitan, kala sumasumanahan a kulit, sanglacay a kulitan, tama nu baluan sepad ku sasemaan. masa baliling ku heci, mahida u mali ku pa’nu nu heci, maduhem satu mala sumilaway lumeni’ay a kulitan.

(kamu nu Hulam:花冠的顏色豐富，有黃、橙黃、淡紅、白...等色彩，雄蕊具有4枚。結出成串的果實，其為球形肉質的核果，成熟時變成藍黑色。）

tada angangan nuni kaliwasak nu langaw han i Nan-meizhou, xi-yindu, Maindan a langawan (lantana) langdaway a apuyuay nu langawan.

(kamu nu Hulam:原本主要分布於南美洲、西印度，馬纓丹屬（Lantana）常綠灌木。）

kasi baluan han i sepatay nu teban a buladan, katuku tu sakatusa a mihcaan nu tusaay a buladan asibalu, nika u demiadtu atu caypiwac ku mikinawelay, tu mihmihcaan idawtu kunika adihan numita tuni ka cebalan nu balum, u hina adihay nu langawan.

(kamu nu Hulam:一般花期大約是在4月中、下旬到隔年的2月中旬左右，不過也因氣候與溫度的影響，幾乎整年都能看到開花，可說是常盛的植物。）

numa pulungay a babaluan han pina ku pina nu kakulitan, sisa pangangan han tu lima a kakulitan han, lima a adek a baluan han.

(kamu nu Hulam:一叢花序之中常會有多色的變化，所以別名也稱為五色梅、五彩花。）

u papahan atu ciit idaw kupicidekan nu micungdusay a sanekan, sisa wayway nu Maintan a langawan han umilaladay a langdaway a apuyuay nu kilangan a langawan han, u langaw nida idaw ku apuyuay nu banuhan, adidiay a angangan han masadicem, paangangan han tu adidiay a ciitan nu masikakuay a waywayan, itini inikasadiceman han idaw ku micuisay nu diceman.

(kamu nu Hulam:同時枝葉含有特別的刺激氣味，所以形態馬纓丹屬於蔓狀的常綠灌木，整株都有著短短的粗短的軟毛，小莖呈稜角狀，稱為小枝方形，在稜角上有小倒鉤。）

masasuayaw ku papah i ciit, masa ahebal mamucuy nuayawan sadicemsa ku papah, hekal nu papah han calekah kala ngitungituan ku lilis nu papah, masasalil ku teban nu sulit a papahan katinengan ku sasulitan.

(kamu nu Hulam:葉對生，葉片擴卵狀先端尖銳，葉面較粗糙葉緣呈鈍鋸齒狀，網狀葉脈明顯。）

tanayu kunikasi baluan, itini i Taywan Hitu nu Heng-chun niyaduan tu mihmihcaan idaw tu kunikaadih numita tunika cebalan nu maintan a baluan.

(kamu nu Hulam:花期長，甚至在台灣屏東縣的恆春半島整年都能看見馬纓丹開花。）

angangan nu balu sa tanayu’ saab, balu nu cemed matatungus, wayway nika cebalan nu balu han u masa tangahay nika cabal atu nicebalay nu baluan, adihen mahida u adidiay nu xiuqiu-hua.

(kamu nu Hulam:主花梗較長，花蜜豐富，開花型態為頭狀花序或繖房花序，看起來有點像小型的繡球花。）

sasa nu kakicuh idaw ku masadicemay a salumaan, balu nu kulit han u kamakamaan a kulitan, sumanahay a kulitan, kalawlawan a kulitan, sanglacay a kulitan, kiyukiyuan a kulitan atu kala sumasumanahan a kulitan.

(kamu nu Hulam:花萼的下方有線狀披針形的苞片，花色大多為橙色、紅色、黃色、白色、紫色以及粉紅等。）

dumasatu idaw kumi lamelay tu dumaan a baluan, samahida nikitidaan atu nipacilalan caay kalecad, sisa idaw ku mahka sibalu saca u kalawlawan ku kulit , masabalu satu masumad u kamakamaantu ku kulit, atu naw kamakamaan henay alaw malaw sumanahay, sanglacay sumad saca mala kala sumasumanahan.

(kamu nu Hulam:另外也有混色的花朵，依照種植環境不同以及陽光照射程度因素，有些花初開花時呈黃色，成花後會變化為橙色，或橙色變紅色，白色變粉紅等。）

idaw henay kunuduma a baluan u hekal nika ka cebalan atu tebanay anika cebalan nu balu caay kalecad ku kulit, sisa pangangan hantu nutaw u hina sumaday a latukan han atu wuse-xiuqiu-hua han.

(kamu nu Hulam:甚至還有些花的花序外圍與中央花序的顏色不同，所以也有人稱之為變色草或五色繡球。）

itini i Taywan han tu cacay a malebut enem a lasubu sepat a bataan idaw ku lima a mihcaan namaka Helan (荷蘭) ani patayni nu tademaw, hinabuwah ku langaw, sisa aydaay nu Taywan hina adih kita tu langaw numaka hekalay a langawan.

(kamu nu Hulam:在台灣大約於1645 年由荷蘭人引入，因繁殖力強，目前為台灣平地野外普遍可見的外來種。）

mabadi’ satu ku balu idaw ku langdaway nu kulitan a heci, maduhem satu mala lumeniay tu akulitan, heci atu angangan papah idaw naming ku letek.

(kamu nu Hulam:花落之後會結綠色的果實，成熟後的果實呈黑紫色，果實與莖葉都含有毒性。）

hina cebalcebal ku balu, sisa yadah kuheci nida, hetik saku heci mabuwah tu kulangaw.

(kamu nu Hulam:由於花很容易開，所以結成果實的量也相當多，傳播性很強。）

kahetikan nu heci han langaw satu cinida, mabalad kuni kasiciit ahebal sa, lilis nu Maintan inai ku dumaan a langawan, makai tu dumaan a langawan. 

(kamu nu Hulam:一旦有適合的環境就很容易成長，枝條橫生呈塊狀擴展，馬纓丹的周圍常常都沒有其他植物，排他性非常強烈。）

iIdaw ku micuisay nu cacekaan i angangan, nu aadupan a cancanan han matalawtu tayda mieping, sisa tu mihmihcaan buwahsa ku langaw nida,u icelangay a langawan u ada’ nu dumaan a langawan.

(kamu nu Hulam:也由於莖上長有倒刺，一般動物也難以直接踐踏走過，所以年年擴充地盤成長也很快速，是種相當強勢的侵略性植物。）

ahebed calekah ku langaw, anu kapah ku nananuman, atu kakedalan a kitidaan, maadih tu numita ku langaw, duma satu mibahbah tu langaw sananay a langwan itida, nu sakay kitakid tayniay nu midebungay a langawan.

(kamu nu Hulam:由於極其粗生，無論雨水充足，抑或乾旱地區，都見其影蹤，甚至趕絕原生草木，被列為世界百大外來入侵種。）

sasapayuan atu ledek (藥用與毒性)

Maintan a langawan usi ledekay a langawan. angangan papah atu heci idaw ku mibulasay tu udip a ledekan, mahiniay a letek misuayaw tu micucuay a aadupan tabaki kunipi kinawulan.

(kamu nu Hulam:馬纓丹屬於有毒植物。莖葉與果實中含有破壞代謝的毒性，這類毒性對哺乳類動物有相當大的影響。）

mabahelay a ayawman anu makan nida ku heci caay ka hicahica, nika u tademaw atu katalan, sidi anu caay pisimata makan numita ku Maintan nu ledekan han, hamaw sa kita asi ledek.

(kamu nu Hulam:一般鳥類食其果實並不會有問題，但是如果人或牛、羊誤食了馬纓丹有毒部份，將會造成慢性中毒。）

anu asik saca kita tu papah, calenged ku udipudipan numita.

(kamu nu Hulam:即使只是揮掃葉子，也可以引起過敏反應。）

makan nuni pahabayan numita tu cancanan han mahamaw tu asiledek,  angangan han nai’ ku cikala humingsa. namakan satu adada kubili mabanic, u tai’ han siidang, sisa u kulit nu tai’han lumeni’ a’ntulsa.

(kamu nu Hulam:家畜誤食後會產生慢性中毒現象，主要的症狀會變成相當衰弱，而且會產生劇烈腹瀉之後便秘，糞便中含有分解後的血液，所以顏色很深且有惡臭。）

dumasatu mahicaay kiya ku culil, sipuda kumata tanu dinged sa, akuti’ mamilmil ku udipudipan, matalaw tu takelal.

(kamu nu Hulam:其它還會有步伐不穩，眼鼻的分泌液增加，發燒發熱，並且會對光產生過敏。）

mabuleseng ku besi, maduka ku atay besi , mipatay tu buwa’ patahekal tu Huangdan, sadikuday satu hamaw sa bala buwa’ nai ku icelang patay satu ku tademaw.

(kamu nu Hulam:膽囊麻痺，肝膽汁分泌會遭到損傷，會使腎小管壞死出現黃疸病徵，甚至最後導致肝腎衰竭致死。）

umamin ciwduk nu Maintan han u Maintan A ( Lantadene A), sida atu katalan anu tusa a ke’ kunikanan, micidek tu kunika Huangdan atu matalaw tu takelal.

(kamu nu Hulam:主要引起中毒的成分為馬纓丹烯A（Lantadene A），綿羊或小牛只需要使用2克，即可導致嚴重黃疸及對光敏感。）

amica kuni kahida, u papah nu Maintan han idaw ku Maintansi A sapi sapi’ tu udip kuyda, pekpeken sisalang cinida sipaduhepic i malebawaay a bangesa atu milawpes tu akuti’ nu udipan.

(kamu nu Hulam:雖然如此，馬纓丹葉含有的馬纓丹烯A有解熱的作用，搗爛後取其汁液敷於患部亦有消腫與解熱的功效。）

sisa nina Shengwu-jian miwada tu idang nu wacu, pakalamkam tu hanhan mamelmel ku wayway, sisa idaw ku sananay tina Shengwu-jian tuning mingaay tu hiwhiw, gao-xieya atu caledes nu udipudipan.

(kamu nu Hulam:所含有的生物鹼會降低犬隻的血壓，加速呼吸引起戰慄現象，所以也有人認為這種生物鹼可以治療哮喘、高血壓和發熱等病疾。）

 u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang (v)adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah (v)dauc landaway ()zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (v)zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	cacay a pangkiwan ~ tulu a cong-chyy 1.5-3m
papah tanaya'	葉長
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜	v	9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛		10	cuedet	寒,涼	v
5	atekak	苦	v	11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他(淡)	v

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷	v
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血	v	30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬	v
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕	v
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒	v	50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(肺癆、祛風止癢、活血)

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Lantana camara L.
u sapamat a ngangan	Verbenaceae(馬櫻丹科)
u Amilika a ngangan	Common Lantana

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	maintan	v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	mahazumu tu puah	v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay
Cou	sama 'u	v
Kabalan
Tau/Yami	masaang	v
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p202

[1]台灣原住民族藥用植物圖鑑: https://www.cip.gov.tw/zh-tw/news/data-list/1642BAC6E7C2509D/0C3331F0EBD318C2965DEAE61BD4C0FD-info.html

[2]中文維基百科: https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%9D%9C%E8%99%B9%E8%8A%B1