mutung mikawaway-kalumyiti

 
salengacay a balu ni mutung

hani maazih ku mutung i Taywan sabul mahmin 400-700 bayu'-takalaw. u papah sa lima-kakuniza, 3-5 bulad sibalu a demiad. sawsawni i Taychun i Taytung i Kalingku i Nantou mazih tu mutung. u balu sa izaw ku sangelacay, izaw ku kalawlaway, bangcal ku balu.

 
u balu ni mutung

u siwkay nu nipaluma mikawaway-kalumyiti

u limay ku papah a mutung, u mutung, mitesekay a nipangangan (學名): Akebia quinata han, nu hulam a ngangan sa mu-tung han. u mutung a kaput (科), mutung a su (屬) a kilang.

u angangan nu lamit niza, u sasapaiyuen nu kanpuyuku. u heci niza panganganen tu akepi han.

(u kamu nu Hulam sa: 五葉木通(學名:Akebia quinata),中文名木通。是木通科木通屬的灌木。其木質莖一般被作為中藥使用。果實被稱為阿科比。)

u a-ke-pi hananay, u heci nu limaay ku papah a mutung, nu sayaway a silangaw na i Dipun, caay kal alecad ku heci tu nu tuluay ku papah mutung-waluay bulad a kuwak, akenek acedah ku heci nu akepi, sicedam ku heci nu waluay bulad a kuwak a heci.

(u kamu nu Hulam sa: 阿科比為五葉木通的果實,原產為日本,跟三葉木通「八月瓜」的果實不一樣,阿科比比較苦澀,八月瓜比較甘甜。)

misitekeday a wayway (形態特徵) mikawaway-kalumyiti

u mlaladay a kilang, azihen ku hekal nu mutung, mahiza u lima ku wayway nu papah, lima ku adidiay a papah, i sadingsingan mabuhat ku balu, u tatama tu tatayna mapulungay i akaway, nika tabaki ku balu nu tatayna, kala kiyukiyuan makulahay ku kulit, adidi ku balu nu tatama , kalasumanah kiyukiyuan ku kulit, siciyaw-ke-liay ku sanek, masakimulu ku heci nu heci .

(u kamu nu Hulam sa: 纏繞性木本;掌狀複葉,小葉5片;春季開花,雌雄同株,雌花大,為紫褐色,雄花小,為紅紫色,有巧克力味;果實為長橢圓形。)

limaay ku papah a mutung, mapelu'ay a kilang milalibetay a kilang, tanayu sa tuluay ktukuh sabawlima mi(米), mamin nu udip nayi ku banuh. u heci katukuh balangbangan tu kasienawan macait i nipikayakay, caay henay kaduhem sa u sumilaway ku kulit, anu maduhem sa u ekiman takuliyaway ku kulit. u hekal mahida u mangku, labuay a heci mahida u maduhem dawmiay a alupal. u paenu sa mahida nu ciyak a paenu.

(u kamu nu Hulam sa: 五葉木通,落葉木質纏繞藤本,長3~15米,全體無毛。果實到秋冬季節就掛在藤上,未成熟時為綠色,成熟時果實顏色為金黃色。外表像芒果,內部果肉略像成熟的軟柿子,籽像西瓜籽。)

mangduay a ciid u abuabuan sumilaway ku kulit, idaw ku mabalatay a kubid. hatini u lima katabaki nu papah, masaupu i apuyuay a ciid nu tatungduhan, akaway makidic tanayu.

(u kamu nu Hulam sa: 幼枝灰綠色,有縱紋。掌狀復葉,簇生于短枝頂端;葉柄細長。)

lalud mabuhat sibalu tu kiyukiyuan a kulit nu balu. ubalu nu titiaheci, mahida u nuli, tanayu' ku samulmul, mahida u buwa' ku wayway, tusa masakimulu, tanayu walu a li-mi(釐米), patelek tusa tu tulu a li-mi(釐米), maduhem sa nu kiyuay a kulit, dawmi', mududuc tu bili a keliw macengat. yadah ku sapaluma,ya tanayuay tiekukay azihen ku hekay mapipiay, lumeniay atu lumeni takuliyaway ku kulit.

(u kamu nu Hulam sa: 夏季開紫色花。果肉質,漿果狀,長橢圓形,略呈腎形,兩端圓,長約8釐米,直徑2~3釐米,熟後紫色,柔軟,沿腹縫線開裂。種子多數,長卵形而稍扁,黑色或黑褐色。)

langawan atu kalakalakan (產地分布) mikawaway-kalumyiti

nutaw a kanatal nikalakalak: Ing-nan(雲南), Se-cuwang(四川), Kuwang-tung(廣東), Kuwang-si(廣西), Hu-pey(湖北), Cing-si(江西), An-huey(安徽), Ciang-su(江蘇), Hu-nan(湖南), Kang-su(甘肅) Hu-cieng (福建), Ce-ciyang(浙江) .

(u kamu nu Hulam sa: 中國分布:雲南、四川、廣東、廣西、湖北、江西、安徽、江蘇、湖南、甘肅、福建、浙江等省。)

nutaw a kanatal nikalakalak: Caw-sian, Dipun.

(u kamu nu Hulam sa: 國外分布:朝鮮、日本)

sakaydihan nuda a epuc (主要價值) mikawaway-kalumyiti

u heci kapah kanen, i Ciyang-si-seng(江西省) pin-siyang-se liyaw-ciya-wan(萍鄉市廖家灣) itiniay kamu sa lateng-paw(拉藤包) sa, i liyaw-ciya-wan(廖家灣) a kamu sa new-luang-tu(牛卵坨) han, nu I buyu'buyu'an a heci. siwaay atu cacay a bataan a bulad idaw ku maduhemay a heci, nika ya caay henay ka duhemay a heci pelu'an sa padengen i belac a muduhem kiya kapah kanen, mahiniay a heci sa bangcal ku kulit, bangesis, kapahay ku sanek , asu'aca kanen, ayda i liyaw-ciya-wan(廖家灣) , itiniay izaw ku nipatideng nuheni tu masaupuay a kaysiya hananay a milangat paluma .

(u kamu nu Hulam sa: 果實可食用,江西省萍鄉市廖家灣在地俗稱「拉藤包」、廖家灣俗稱「牛卵坨」,山間野果,九十月份有成熟果實,或當時未成熟,摘下後放在大米裏漚熟食用,色、香、味俱佳,現廖家灣當地有合作社開發種植。)

u Hu-ciey(福建) Min-si(閩西) a kakitizaan, Ciyang-si Kan-nan(江西贛南) a kakitizaan, atu itiniay i Kuwang-tung Ye-pey(廣東粵北) a kakitizaan, itini i timulay pinaay a pala caay kaadih, u sanek nida kapah, u mukeliday tu nu buyu'buyu'an a heci, mulaladay a mucelakay nipaluma.

(u kamu nu Hulam sa: 除福建閩西地區、江西贛南地區、廣東粵北地區等南方幾省外並不常見,但味道很好,屬于山中野生水果,藤生植物。)

itiniay Ciyang-si Kan-nan(江西贛南) a kakitizaan, Kuwang-tung Ye-pey(廣東粵北) a kakitizaan, na-ten(拿藤), na-ten-paw(拿藤包) sa. akaway sipisanga' tu sapaiyu, u mutung a kaput, mutung a su(木通屬) a nipaluma, u lamit atu akaway nu mutung sa kapah malasapaiyu, mihmihcaan kapah miyala, cipihcipihan mucikcik pawalien, u sapaiyu nu udiudipan, akenek, cueded sa.

(u kamu nu Hulam sa: 江西贛南地區、廣東粵北地區一般叫「拿藤」、「那藤」或「拿藤包」等,藤莖入葯為木通科木通屬植物,五葉木通根與藤莖可入葯。全年可採,切片曬乾,性味歸經:苦,寒。)

mutucek paiyu (功能主治) mikawaway-kalumyiti

mutucek paiyu miasik tu udiudipan aisian, ukaukakan paculil tu idang, pasatedep tu adada, mucelip tu bena', pakasisalang tu cucu'. anu malalid ku taisian, utiih muisi, adada ku pukuh nu ukak, caay kakapah ku kabulad, taluisi'tu sumanahay singida, caay ka tahekal ku salang nu cucu'.mahiniay masulit i kanatal nu kanpuyaku a cuda (ciangku-cungcawyaw-heypey, 《全國中草葯匯編》)

(u kamu nu Hulam sa: 清熱利尿,通經活絡,鎮痛,排膿,通乳。用于泌尿系感染,小便不利,風濕關節痛,月經不調,紅崩,白帶,乳汁不下。《全國中草葯匯編》)

tuluay a papah nu mutung (三葉木通) mikawaway-kalumyiti

tuluay a papah nu mutung, u yi-ce-ce(預知子) sa.

u kanpuyaku a ngangan sa, yi-ce-ce(預知子), waluay sicekaay, waluay a kuwa.

(u kamu nu Hulam sa: 中藥名:預知子、八月劄、八月瓜。)

nalimaan mikawaway-kalumyiti

kauzip atu nikalakalak (生長分佈) mikawaway-kalumyiti

kauzipan nuheni nu hay-pa(海拔) sa, i tuluay a lasubu katukuh cacay a malebut idaw ku luma a lasubu mi(米), u buyu'buyu'an caayay ka tabakiay a kilang, izaw aca i ilis nu kilakilangan atu wahelul nu cilicilisan. kalakalakan i Cang-ciyang lu-yi(長江流域) masasizumaay a pala. izaw aca ku nikalakalak i Dipun atu Caw-sieng(朝鮮).

(u kamu nu Hulam sa: 生長於海拔300-1500米的山地灌木叢、林緣和溝谷中。分佈於長江流域各省區。日本和朝鮮有分佈。)

(比較) mikawaway-kalumyiti

mutung: idaw tu itini ku nikalakalk i Ha-tung a kakitizaan(華東地區). acaken kya macapi tu maduhemay a heci malasapaiyuen.

(u kamu nu Hulam sa: 木通:藥材產於華東地區。以乾燥近成熟果實入藥。)

yi-ce-ce(預知子): u kanpuyaku a ngangan sa, u zayliw nu mahiniay sa maazih i Ciang-su(江蘇), Hu-nang(湖南), Hu-pey(湖北), Se-cuwang(四川), Ce-ciyang(浙江) Aang-huey(安徽) tini a kakitinian. nipawalian ku akaway tu lamit malasapaiyu.

(u kamu nu Hulam sa: 預知子:藥材產於江蘇、湖南、湖北、四川、浙江、安徽等地。藥用部位以乾燥根藤莖入藥。)

mupulu' (採收加工) mikawaway-kalumyiti

mutung: i balangbangan mipelu', muala tu lamit, kayian ku adidiay ciid, hilhil han.

(u kamu nu Hulam sa: 木通: 秋季採收,截取莖部,除去細枝,陰乾。)

yi-ce-ce(預知子): lalud, balangbangan tusa apuu', yu masa sumilaw takuliyaway azihen sa kiya mipecu'tu heci, pawalinen, atu patayden i mukulkulay a nisangasip tu nanum pacebu han alaen tu pawalin.

(u kamu nu Hulam sa: 預知子: 夏、秋二季果實綠黃時採收,曬乾,或置沸水中略燙後曬乾。)

mutung: hican malasapaiyu, mikapah tu isi', paculi tu bayking.

(u kamu nu Hulam sa: 木通: 藥理作用,利尿,抗菌。)

yi-ce-ce(預知子): mipuut tu bayking, kapah paiyu tu gang nu cucu', atu saenuc tu nikan a gang, sipaiyu tu cebu anu sibaetu.

(u kamu nu Hulam sa: 預知子: 抑菌,治乳癌及消化系統癌,治療輸尿管結石。)

usanek tu sapakapah (性味功能) mikawaway-kalumyiti

akenek, cueded tu atudi. mibasaw tu lamal nu balucu', paisi', pakasisalang tu cucu'.

(u kamu nu Hulam sa: 苦,微寒 ,清心火,利小便,通經下乳。)

yi-ce-ce(預知子): misupi tu atay, paudip tu idang, paisi', mipatay tu cilekay.

(u kamu nu Hulam sa: 預知子: 舒肝理氣,活血止痛,利尿,殺蟲。)

hican mu tucek a paiyu: akuti' ku baluwan hinalibut, adada ku takulaw, sumanah ku isi', malebawa, masukut ku udiudipan, masatedep kuni kabulad, nayi ku salang nu cucu'.

(u kamu nu Hulam sa: 主治用法: 胸中煩熱,喉痹咽痛,尿赤,水腫,周身攣痛,經閉乳少。)

yi-ce-ce(預知子): mabesu ku bili, masatedep ku nikabulad, caay kakapah ku niisi', kalatan nu bau atu cilekay a duka.

(u kamu nu Hulam sa: 預知子: 脘脇脹痛,經閉痛經,小便不利,蛇蟲咬傷。)

kakuniza 植物分類 masay-lilang, mahetik ku papah, yadah a mihca ku uzip
takalaw nu bayu' 生長海拔高度 400-700 a bayu'-takalaw
mauzip subal 生長區域 kayadah i Taychung, Taytung, Hualien, Nantou
nipaluma sasahicaan 栽種功能 yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka 株高
papah tanaya' 葉長
papah ahebal 葉寬
papah mapela' 葉瓣 5
balu ahebal 花徑
balu kulit 花色 3-5 bulad sibalu
heci 果實 tanaya' 9 cm, ahebal 2-4cm, sangelacay ku heci
paenu 種子 0.5cm

u sanek nu nipaluma mikawaway-kalumyiti

 
sanek v
letek
cedam
aledah 辣,辛
atekak v
cupelak
dawmi
siceka'
dieku
cuedet v
zuma 其他

malaheci tu imelang mikawaway-kalumyiti

pangangay (生)津
akacay-akuti (減)燥熱 v
cuedet (減)寒冷
patezep tu izang (消)出血
paisi' (利)排尿 v
taluktuk (減)發炎
sulalis (退)發燒
cebu' taluktuk (消)尿道膀胱炎
mapudasay (減)皮膚病
atay taluktuk (減)肝炎
adada' (減)痛
sicedam isi (減)糖尿病
ngidngid (消)嘴破嘴角發炎
teluhu (消)濃痰
takulaw adada' (減)喉嚨痛 v
tuzu malebawa (減)關節炎,風濕痛 v
mabanic (消)腹瀉
muta' (調)嘔吐
masikata' (調)便秘
adada' tangah (減)頭痛
malihen (怯)咳嗽
makamaw (減)感冒
milisawada' (調)腸胃病,胃痛
walak (解)中毒 v
maduka' (消)破皮傷
puces (消)膿包、大疔
kaliwates  (消)小疔
malebawa (消)跌打腫傷 v
akuti' (消)燙傷
tunatun (消)瘀血
tibeni (消)泡疹、痱子
kebing (消)麻疹
sizaz (消)濕疹
butus (消)水腫 v
kalad nu bau (減)蛇咬
bulad adada' (消)經痛 v
cadi'ci (減)心痛
pasicucu (增)乳汁 v
bali-malalemed (減)風濕 v
zuma 其他 v

pasubana i cacudadan a lacul mikawaway-kalumyiti

u cudad a ngangan akebia longeracemosa matsum.
u sapamat a ngangan lardizabalaceae
u Amilika a ngangan Taiwan-leaf akebia

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay mikawaway-kalumyiti

cidekay ngangan miungay
Sakizaya mutung,motong v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan baul v
Sejek
Taluku
Puyuma velrvelr na lutung v
Rukay kapaupaculru v
Cou cipun tavunvun v
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

u sulit nu Hulam Lipun atu Amilika mikawaway-kalumyiti

由於馬兜鈴屬(Aristolochia)、木通屬(Akebia)和鐵線蓮屬(Clematis)植物中有很多植物的名稱包含「木通」與「馬兜鈴」。

Akebia quinata, commonly known as chocolate vinefive-leaf chocolate vine, or five-leaf akebia, is a shrub that is native to Japan, China and Korea, and naturalized in the eastern United States from Georgia to Michigan to Massachusetts.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan mikawaway-kalumyiti

  • Hulam talakaway a nipaluma nalunasulitan a sulu pulungamin a sulu《中國高等植物資料庫全庫》. Hulam kagak a yuan adidiay a mauzipay migankiway a suo中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
  • Yuancumincu weiyuanhuy-  sapayu' a nipaluma nu Yuancumin 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p54
  • 維基百科:https://zh.wikipedia.org/wiki/五葉木通
  • 維基百科:https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%98%BF%E7%A7%91%E6%AF%94
  • 華人百科:https://www.itsfun.com.tw/五葉木通/wiki-5384876-3701756
  • 中醫藥學院-藥用植物圖像數據庫:https://libproject.hkbu.edu.hk/was40/detail?lang=ch&channelid=1288&searchword=herb_id=D00312
  • nisulitan ni Mahi Takas aci Uwi Habay.