nipaluma-nicence

nicence (女貞子)

nicence (女貞子)

mitesekay nipangangan【學名】Ligustrum sinense Lour. ex Dence

【科名】sapamata ngangan a kilang木犀科(Oleaceae)

【屬名】 tungusay ngangan nicence女貞屬

【俗名】u ngangan

冬青樹、大葉冬青、高杆冬青、女貞樹、大葉貞、高杆女貞、楨木、萬年枝、蠟樹、蟲樹、冬青子、鼠梓子

tung-cin kilang, tabakiay papah tung-cin, talakaway tung-cin, nicence kilang, tabakiay papah nicence, talakaway nicence, cen-kilang, wan-niyen cii'd, lacik kilang, cilekay kilang, tung-cin;-c, edu sin-c.

A-me-li-ka a ngangan【英名】Glossy Privet

kamu nu binacadan【族語】

布農 Niang Sikusia Tu Maluspingaz Ismud、撒奇萊雅 nicence

Bunun Niang Sikusia Tu Maluspingaz Ismud han, Sakizaya nicence han.

hekal a kaliwliwah (分布環境)

nicence a langaw tini i Cung-kuw Cang-cyang a nutimulan a sakuwan, Caw-syen pan-taw atu Lipu a kakitizaan. Taywan u cayay ka talakaw a kakitizaan taneng mulangaw.

（kamu nu Hulam：女貞子原產於中國大陸長江以南各省、朝鮮半島以及日本等地。台灣於低海拔地區均可生長。）

sakakapah nu sapa'yu (藥效)

tini i sapayu'an, sicedam, akenekenekan cupelak. caay ku taneng paicelang tu balucu' didi', pakakapah mutai', misakapah tu atay buwa', kapah henay a taneng sakakapah tu uzip angil nu tatayna, misakapah tu mata, u isi', sakalipahak. yadah ku sapisakapah tu uzip.

（kamu nu Hulam：在性味方面，味甘、微苦澀且性平。不僅可以強心、滋養通便、補肝腎，還可以益陰安神、養肝明目、利尿、興奮等，具有相當多的功能。）

wayway nu mulangaway (生態形狀描述)

nicence tungusay sapamata kilang tungusay nu nicence, tungusay u landaway adidi'ay kilang atu tabakiay kilang, u talakaw katukuh 5 a depah, hekal nu angangan nu cii'd mukelat ku pudac sapucu'pucu' sa. wayway nu papah mahiza u bukul masati'ku ku wayway masazicem ku kasati'ku, 8-17 hunan ku tanayu', 3-5 hunan ku ahebal, u papah duuduutan ka landaw nu kulit, pabaw nu papah izaw ku 7-10 ku cayay ka ladaway ku kulit ulat nu papah, u belih nu papah cayay ku kaladaw ku kulit.

（kamu nu Hulam：女貞子屬於木犀科女貞屬，屬於常綠小喬木或灌木，株高可達5公尺左右，枝幹表面光滑帶有皮孔。葉片形狀呈略帶革質的卵形至卵狀披針形，長約8-17公分，寬約3-5公分，葉面正面為暗綠色，上有7-10條淡綠色的葉脈，葉背則為淡綠色。）

i 6-7 a bulad mabutelak tu hatu u salengacay adidi'ay a balu bangsis sa, anganga nu balu muliyaw aca sicii', kasacii' muliyaw aca masasibalu tu adidi'ay a balu, hamin nu balu masamulmul masabucuy, u tayayu' katukuh 21-24 hunan (公分). 8-12 a bulad muculal masamucuy ku kamulmul sibihun tu salengaca lutim sumilaway ku kulit nu heci, masalingangu'.

（kamu nu Hulam：在6-7月開出多數白色帶有香氣的小花，花序主軸上再生分枝，於分枝上再著生互生的小花，整個花序呈圓錐狀，長可達21-24公分。8-12月結出長橢圓形帶有白粉的紫藍色核果，微微彎曲。）

sahizaan (用途)

nicence taneng sapakaan tu salengacay lacik a cilekay a miala tu salengacay lacik, u angangan, lamet, pudac, papah, heci hatu tanengay amin malasapaiyu, u heci mala u lutuk a sapaiyu ku “nicence”, singangan aca tu zuhem nicence. nicence kapah kelit han, anu caay pabalakien taneng malalangat nu putah, “hina patelac a pangangan tu tung-cin”, taneng aca mala kilang nu zazan. mala zayliw duhepic, taneng mala zayliw nu mikatawakuay duhepic. u nicence taneng mala u sapatatules tu kilang atu tin-syang a sapatenan.

（kamu nu Hulam：女楨可飼養白蠟蟲以取白臘，其根、莖、皮、葉、果都可以做藥用，其果實為中藥「女楨子」，又稱作熟女貞。女楨樹耐修剪，如果不讓其長大可以作為庭園樹籬（經常被誤稱為「冬青」），也可做行道樹。木材細緻，可以作為細木工用材。女楨也可以作為嫁接木樨或丁香的砧木。）

nakamuan i laylay (歷史傳說)

kasumamadan izaw ya damsayay limecedan ci nicence ku ngangan niza, mikadabu tu malukay manunengay a tademaw. tatusa nayi'ay tu ku wama wina, malecad kadihian kunikauzip nu heni, masukapah ku nikauzip malacawa, acima ku matinengay caay kakatukuh tu tuluay a bulan namalaacaw, ya acawan niza mazakepe palahitayan, hicahicaen ni nicence muangic milunguc, ya acawa niza tengtengen han apacici miala tunu suikuliku satu.

（kamu nu Hulam：從前有個善良的姑娘叫貞子，嫁給一個老實的農夫。兩人都沒了爹娘，同命相憐，十分恩愛地過日子，那知婚後不到三個月，丈夫便被抓去當兵，任憑貞子哭鬧求情，丈夫還是一步三回頭地被強行帶走了。）

namumul ku acawaw tuluay tu a mihcaan, naynayi' ku ngiha tigami. sademiamiad satu muangi ci nicence, mihalhal tu acawa a matabal taluma' asaan, nika uzuma satu a demiadan, malecaday niyazu'ay malahita a tademaw milaliw taluma', sakam satu i kangangayawan mapatay tu ku acawa isu han niza. kasenun satu mabulilah ci nicence. niyazu'ay lalumaan amin nanipauzipan cinizaan hawsa, mahiza tu pinaaytu a demiad caay kapukan caay pinanum, kinapatayaw sa.

（kamu nu Hulam：丈夫一走就是三年，音信全無。貞子一人整日裏哭泣不已，總盼著丈夫能早日歸來。可是有一天，同村一個當兵的逃了回來，帶來她丈夫已戰死的噩耗。貞子當即昏死過去。鄉親們把她救過來後，她還是一連幾天不吃不喝，尋死覓活。）

zikuzan satu izaw ya bilaw sakatusa a kakana mihima cinizaan, uyza nakamuan tumahiniay hakay caay ku tatengaay, mahiza sa pacici' satu misaicilang ciniza, nika uyni kasetul nu balucu' na u makudusay ku uzapi niza ngaleb satu malawacu, namahini malakui' tu pangkiw a mihcaan, sazikuzay imelang tu ciniza.

（kamu nu Hulam：最後有個鄰家二姐勸慰她，說那捎來的信也許不真，才使她勉強挺過來了，但這一打擊卻讓她本來羸瘦的身體更加虛弱，這樣過了半年，她最終病倒了。）

ayaw a mapatay, masamata ci nicence tengteng han niza ku lima ni sakatusa a kakana sakamu satu, kapahay a kakana, nayi' ku wama wina nayi' ku wawa aku, misalunguc kaku itisuwanan a isu ku mikawaway tu zikuzan aku han niza, tunulusa' satu mibaung ci sakatusa a kakana. mapatay kaku hawsa, i nuayaw nu tadem aku palumaen ku tung-cin a kilang sa, anu mauzip taluma' ciniza, uyni a kilangan ku sapaheci tahdauc caay ka sumad ku balucu' aku saan musakamu. patay satu kilulen tu ni sakatusa kakana ku nakamuan ziza, panaaytu a mihcaan ya tung-cin a kilang mazeket tunu papah sa ku cii'd.

（kamu nu Hulam：臨死前，貞子睜開眼拉著二姐的手說：好姐姐，我沒父母沒兒女，求你給我辦件事二姐含淚點頭。我死後，在我墳前栽棵冬青樹吧。萬一他活著回來，這樹就證明我永遠不變的心意。死後二姐按她的遺言做了，幾年後冬青枝繁葉茂）

tatenga' uzuma satu a demiad, taluma' tu ya acawa ni nicence. sakamu hantu ni sakatusa a kakana tu ya mauzip henay tu kawaw ni nicence. laday hantu niza tayza i tadem hapipi' sa itadem muangic tu tulu a demiad tulu a labi', u lusa niza mabasbas tu ku tung-cin a kilangan. namahiza hawsa, mangasiw ttatu ku kalalum niza, siimelang tu ciniza mahamin akuti' ku uzip masinawal ku tangah.

（kamu nu Hulam：果然有一天，貞子的丈夫回來了。二姐把貞子生前的情形講了，並帶他到墳前，他撲在墳上哭了三天三夜，淚水灑遍了冬青樹。此後，他因傷心過度，患上了渾身煩熱、頭暈目眩的病。）

mahicaay hakya kacekukan tu, hakay namabasbas nu lusa', ayaw nu tadem ni nicence caay katenes sibalu tu ya tung-cin a kilang, siheci haca yadah ku masakumuhay katabaki a heci. maceku' amin ku binawlan tuyni a kilangan kya sibalu siheci sa, yadah ku kamu, uzuma a kamu ya kilang mala kakawsan tuwa sa, nanukanan kya heci taneng mala kakawsa sa, uzuma izaw ku kamu mapatay ci nicence mala kakawsan tu sa.

（kamu nu Hulam：說來也怪，或許受了淚水的淋灑，貞子墳前的冬青樹不久竟開花了，還結了許多豆粒大的果子。鄉親們都很驚奇這樹能開花結果，議論紛紛，有的說樹成仙了，吃了果子人也能成仙；有的說貞子死後成了仙等等。）

matengil nu acawa ni nicence kesem sa kapah ku balucu' niza, kanen aku kya heci anu mala kakawsan, taneng a maazih ku acawa aku sa, pelu' hatu niza ya heci mukan, pinaay tu a demiadan mukan, caay tu kala kakawsa ciniza, caay tu pakaazih ci nicencean, nika haybaw satu kapah ku imelang. namahiza, tung-cin kilang a heci mazih cisapaiyu, taneng misakapah tu imelang nu tatayna sakakapah tu atay buwa', mahiza sa sabeleng satu ku tademaw amin miala a paluma, pangangan han tu “nicence”.

（kamu nu Hulam：貞子的丈夫聽了怦然動心：我吃了果子如果成仙，還可以和愛妻見”于是摘下果子就吃，可吃了幾天，他沒成仙，也沒見到貞子，病卻慢慢好了。就這樣，冬青樹的果子葯性被發現，它能補陰益肝腎，人們紛紛拿種子去栽，並給取名叫“女貞子”）

paluma tu sapal (播種育苗)

paluma tu sapal madayum, pili'en ku kapahay a sapaluma kya a palima, i Huw-pe a kakitizaan tu 11 a buad katuku 12 a bulad u kapahay a palumaan a bulad. pili' han ku tabakiay a kilang, kya kapah ku langaw, u kilang icalang mauzip mala u sapaluma a kilang,

（kamu nu Hulam：播種育苗的使用較為普遍。要選擇優良的種子來進播種，華北地區11月下旬到12月中旬為採種適宜期。選擇樹形高壯、長勢好、抗性強的樹作為採種母樹，）

i pacilalan tu mamin malahuk pili' han ku mazuhemay, mabuteluay a heci, cayay kakaen' nu cilekay a sapaluma kya a pelu'en, nipelu'an pazeng han i sapi'ay mapabaliay a kakitizaan pahilhil, amana painging han tu cilal. paymihcaan tu 3 a bulad katukuh tu sepat a bulad paluma han, paluma i bawbi amana ku talakaway a lala', kau sidamekay a lala'. ayaw a paluma pudace hank u sapaluma, ya nipudacan a sapaluma kau mabasaway a nanum ku sapisengel 1-2 a demiad kya taneng paluma.

（kamu nu Hulam：在晴天的下午挑選成熟度高、籽粒飽滿、無病蟲害的種子進行採摘，採下後置於陰涼通風處風乾，此時切忌陽光暴曬。每年3月上旬至4月中旬播種，播種對圃地要求並不高，只需土壤疏鬆肥沃。在播種前，要去除種子的皮，將去了皮的種子用溫水浸泡1～2天後就可以進行播種了。）

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p29
花序數位典藏國家型科技計畫/應用服務分項計畫
女貞子:https://web.archive.org/web/20210908203836/https://www.itsfun.com.tw/%E5%A5%B3%E8%B2%9E%E5%AD%90/wiki-5591944-6358824