nipaluma-papangaay

papangaay 小金梅葉

u balu nu papangaay 小金梅葉的花

papangaay 小金梅葉

papangaay (小金梅葉)

mitesakay nipangangan【學名】Hypoxis aurea Lour.

Sapamata ngangan【科名】Sapamata ngangan仙茅科(Hypoxidaceae)

tungusay  ngangan【屬名papangaan lutuk小金梅草屬

u ngangan【俗名】kalawlaway san balu黃花參

kamu nu binacadan【族語】布農 Makuis Lisav Tu Ismud、撒奇萊雅 Papangaay、鄒 Taravungun Tanau

Bunun Makuis Lisav Tu Ismud, Sakizaya Papangaay, Co Taravungun Tanau.

mukanan nu binacadan (使用族群)

布農、撒奇萊雅、鄒

Bunun, Sakizaya, Co.

hekal a kaliwaliwah (分布環境)

papangaan u langaw mahamin i kasa niyazu’ kasa kakitizaan. manamu mulangaw isasa tu 2800 a depah su-li-lin, cen-kuw-papah milamel i kilakilangan tu pananumanay, i lutulutukan anucaay makelahay a lala’.

（kamu nu Hulam：小金梅葉原產於全省各地。喜歡生長在海拔2800公尺以下的松櫟林、針闊葉混交林間的灌叢、草坡或荒地等地。）

sakakapah nu sapaiyui (藥效)

sapingaay tu, alababay a buwaa’, sakakapah nu tatama, micunus tu angil.

（kamu nu Hulam：功用:溫腎、壯陽、補氣）

wayway nu mauzipay (生態形狀描述)

papangaan u sapamata ueli’ tungusa papangaan, tungusa pinaay tu a mihcaan nu mulangaway a lutuk, u talakaw pakalal tu 3-23 hunan, anganganan mahiza u lamit u siheciay masati’kuk anucaay masamulmul ku tektek, u tayayu’ 4-6 a hunan u tabaki 1 a hunan. u papah masakulawlawan ku kulit i tulis nu papah sibanuh, u tanayu’ pakala tu 8-28 kung-li, u ahebal 0.5-1 hunan.

（kamu nu Hulam：小金梅葉為仙茅科小金梅草屬，屬於多年生的草本植物，株高約3-23公分，根狀莖為肉質的卵球形或圓柱形，長約4-6公分，粗約1公分。葉片形狀呈帶有黃褐色疏毛的狹線形，長約8-28公釐，寬約0.5-1公分。）

5-7 a bulad mabutelak tu kalawlaway a kulit, balu nu lamit u talakaw pakala tu 3-9 a hunan, balu nu satabu adidi’ tusa aca, enem ku balu nu papahan, tama a kasabalu enem. u heci i 7-9 a muladan mazuhem tu, masaculayay a heci u tanayu’ pakala tu 0.5-1 a hunan,duhepic ku pudac nu heci, u hekal sapucu’pucu’ sa adidi’ mahapinang mahiza u gang masapucu’.

（kamu nu Hulam：5-7月開出黃色花，花莖高約3-9公分；苞片小而有2枚，花被片6片，雄蕊有6枚。果實在7-9月間會成熟，棒狀的蒴果長約0.5-1公分，果皮薄，表面有無數細小明顯的瘤狀突起。）

（kamu nu Hulam：多年生草本，花開春秋2季，有毒植物。根莖塊狀，徑約 1 公分，球形或長橢圓形，通常被覆老葉柄的纖維殘餘。葉基生4-12枚；葉片線形，葉基狹線形，葉尖銳尖草形，近革質，被長毛。

pnaay tu a mihcaan nu mulangaway a lutuk, sadingsingan balangbangan tusa a puu’ an ka butelakan nu bala, siledekay nu mulangaway. angangan lamit masaatilad, u telek cacay hunan  masamali anucaay masatanayu’ ku kamulmul , matahpuay nu maikesay nu akaway a papah laclac nu kudih. makay angangan mulangaw ku papah 4-12 a papahan, u papah tanayu’sa masakeliw, angangan nu papah masatanayu’ mazicem masinang ku papah, mahiza u katul, tanayu’ ku banuh.

（kamu nu Hulam：多年生草本，花開春秋2季，有毒植物。根莖塊狀，徑約 1 公分，球形或長橢圓形，通常被覆老葉柄的纖維殘餘。葉基生4-12枚；葉片線形，葉基狹線形，葉尖銳尖草形，近革質，被長毛。）

papangaan ancaay ka butelak ku balu hawsa, uyza dada’ ku maazihay tanayu’ adidi’ ku papah, u adidi’ay a lutuk han nu itiniay ciniza, kulawlaw adidi’ ku balu niza, caay kahatiza u kalibuwa’ katabak, i apuyu’ay a lutukan mahizaay u bunac mabutelak tu.

（kamu nu Hulam：小梅葉不開花的時候，只見長長細細的葉子，就當地他是小型禾草。它金黃色的小花，不及壹圓銅板大，在短草地上如小金星般盛開著。）

kakanen atu lalangawan (食用文化)

papangaan a lutuk mahiniay adidi’ay kulawlaway kulit a balu kanahatu i Nan-huy maazihay tu i zazanan, u angangan lamit niza yadah ku sakakapah tu uzip atu sibihun, u sakapahay  a kakanan, nika u angangan lamit nu heni calakah ku kudih, caay kadayum mikemkem, salamen kya mamuni. cunus tuyni sumamaday a ukak i abu matepa, kya palatateng iayaw nu 17 mang a mihcaan, i kasumamada tu ba’tuay henay a ziday nu tademaw hakay matineng tuway misalamal.

（kamu nu Hulam：小金梅草這種黃色小花雖然在南非非常普遍，且根莖部富含營養及澱粉，是理想的主食來源，但它們的根莖纖維較粗、難以咀嚼，要烹煮過才能軟化。再加上這些遺骸是在灰燼中被發現，間接證明了17萬年前，中石器時代的人類可能已經懂的用火。）

uyni u bihun nu papangaan tungusa namakay kasumamadan henay a ziday, u tademaw malingatu tu u kilang kunisanga’an tu aikecay saspikutkut tu mulangaway u angangana lamit. Ci Wa-ti-li a pasubana’ay a tademaw tu cabay atu mikingkiway maapulung tu mikingkiway a tademaw, ci Ti-ay-li-ke a pasubanaay “Francesco d’Errico” sakamu sa, mingikiway a sakaput i lilis nu buhang matepa ku cacay kasuy a ukak, pisangaan a demiaan taneng mikilim ayaw nu 4 mang a mihcaan,

（kamu nu Hulam：以小金梅草為澱粉來源也代表了遠古時代，人類已經開始使用木製器具來挖掘植物的根莖部。瓦迪利教授的同事及本研究的共同研究人員，迪艾力克教授（Francesco d’Errico）表示，研究團隊在邊境洞穴找到一支木棍遺骸，製造時間可追溯到4萬年前，）

sazikuzay, uyni papangaan a lutuk u ukak namatepa pilangawan nai’ ku langaw tu zumaay a lalangawan, tinisaca i buhang labu nu siabuay, tateng’ namiala misuped tuynian mulangaway hawsa, tangsul caykasaan kanen nu heni, patayzaen nu heni I buhang amipalada’, itawya makakanum tu, ma atineng palada’, satu sakay kakanan matineng tu misazuma tu kakanan.

（kamu nu Hulam：最後，這些小金梅草遺骸被發現的位址並非在其生長之處，而是在洞穴的灰燼裡，表示採集者蒐集到這些植物後，並非立即食用，而是將其帶回洞穴進行分享，當時已有合作、分享的概念，且能對食材進行簡單的加工。）

ayzaay a tademaw kanahatu caay tu pukan tu papangaan a lutuk, nika mahicahica u Bei-cuw au In-tu, papangaan a lutuk mala u kahenulan tu a lutuk u sapayu a lutuk, u sakakapah nu bituka, kacekukan tu mala u kalalutinan tu nu mita tu kasumamadanay a tademaw. mitesekay nu migikiway i Na-huy nu migikiway maazihay tu nu mita ku kaliyuhan tu nikauzip nu kasumamadanay a tademaw, a muliyaw aca misaicelang tu tuas nu tademaw namakay Bei-cuw matepa ku nazipaan sanay a kamu, tahkal i lali’ malahad ku kaliyuhan atu cayay ka zatengay a kawaw.

（kamu nu Hulam：現代人雖然不再食用小金梅草，但無論是非洲還是印度，小金梅草都變成重要的藥草，有舒緩腸胃等功能，意外成了我們與原始人之間的連結。考古學家在南非的研究除了讓我們一窺遠古人生活的奧妙，也再次加強了人類祖先是從非洲發跡的說法、顯現地球發展的奇妙與不可思議。）

papangaan singangan aca tu masaeli’ay, kalawlaway ku kulit nu balu enem ku balu, kanamuhan ku wayway nia, itawya namatengil ku kamu namaazih tu i nalinabuwan tu“walibayuan" sa.

（kamu nu Hulam： 小金梅葉又稱小仙茅，花黃色、6花被，外形十分吸睛，那時曾聽小迷糊留言說在「旭海大草原」見過。）

i I-lan Tuw-cen  piazihan tu salungayay a kakitizaan, mamin mipasasa tu kazizeng hawsa mikilim tu banihiway a kakitizaan mihibang mueneng, keni’ tu mata maazih ku cacay kalawlaway balu i tapiingan tu, u bau kamacalan a balu asaan. u “papangaan a lutuk”, itawyay mahicaay caay katineng caay kalucek ku demiad hakya, u balu niza caay kahamin a mabutelak, sakalamkam satu mulekal mikilim tu tepalay a kakitizaan izaw henay hakya ku balu asaan, mahini sa matepa tu ku pilangawan niza matepa tu ku mabutelakay a balu, macaliway tu pinaay tu a mihcaan katanayu’ ku pitapal tu langaw niza, maazih tu ciniza cacay a mihcaan kinatusa mabutelak ku balu, sadingsingan balangbangan mabutelak tu ku balu ziza.

（kamu nu Hulam：到宜蘭頭城某個風景區，停好車後就找個陰涼處坐下來休息，眼睛亂撇看到1朵黃花就在身旁，原本以為是蛇莓之類的花，是「小金梅草」！那時不知是時間不對還是怎樣，它的花並未完全開展，趕緊起身找找附近區域還有沒有花，就這樣找到它的棲地也找到盛開的花，經過幾年時間長期觀察它的狀況，發現它一年花開2次，春秋都會開花。）

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

• 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
• 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p30
• 花序數位典藏國家型科技計畫/應用服務分項計畫

• 中文維基-小金梅葉: https://kevinyu589.blogspot.com/2018/11/hypoxis-aurea-lour.html