nipaluma-sukuy

nu bayuling a kaput nipaluma nu sukuy maacakay duhemay ku sapaluma a paenu.

sukuy (kamu nu Hulam: 木鱉子)

kagak kakuniza(科學分類) mikawaway-kalumyiti

salaedan界:Plantae

panan門:Magnoliophyta

upiz綱:Magnoliopsida

mata目:Cucurbitales

sapamat科:Cucurbitaceae

mikitinay屬:Momordica

hicahicaay種:M. cochinchinensis

u siwkay nu sukuy (木鱉子) mikawaway-kalumyiti

nikatatulas: heci atu sapaluma, namakacuwaay: nu bayuling a kaput nipaluma nu sukuy maacakay duhemay ku sapaluma a paenu. u palumaan a kakitizaan: i Kuwang-si(廣西), Se-cuwan(四川), Hu-pey(湖北) a kitidaan.

(u kamu nu Hulam sa: 類別: 果實及種子類,來源:葫蘆科植物木鱉的乾燥成熟種子,產地:主產廣西、四川、湖北等地。)

u kaku nida, mapipi masakimulu,u teban idaw adudu mucelak atu masawahelul, patelek nu tanayu’tusa tu sepat a kung-hun(公分), kibetul tiekuk tin lima a kung-hun(公分). u hekal masaabuabuay makulahay tu lumeni’ay makulahay a kulit, izaw ku mahida u tabukud ku kulit, ya lilis mahida mangicihay, pabaw nida idaw ku macelahay takuliyaway a kuli u puna.

(u kamu nu Hulam sa: 形狀:本品呈扁平圓板狀,中間稍隆起或微凹陷,直徑2~4cm,厚約0.5cm。表面灰棕色至黑褐色,有網狀花紋,在邊緣較大的一個齒狀突起上有淺黃色種臍。)

yu paenu nu hekal atekak nika dayum mapicih, u labu nu pudac abuan sumilaw ku kulit, mahida u sibanuhay. upapah tusa, takuliyaway salengavay ku kulit, kalasimal. idaw ku misitekeday a simal a sanek, u sanek akenek. u kapah nu heci, u paenu kapah mahida mabecelay, caay kalengat, baeket, labuay nu heci takuliyaway tu salengacay a kulit, u nayay ku simal ku kapahay.

(u kamu nu Hulam sa: 外種皮質硬而脆,內種皮灰綠色,絨毛樣。子葉2,黃白色,富油性。有特殊的油膩氣,味苦。品質:以籽粒飽滿、不破裂、體重、內仁黃白色、不泛油者為佳。)

Nipaluma-sukuy u sanek akenek, siadidi ku kasicedaman, sapi’, idaw ku duku. sukuy sa mikapah tu mahizaay mibasaw tu lebawa, sapiawit tu duka nu pangi. sakay maleda’ay a duka malebawa siduku, mabena ku cucu’ , miselep tu i ailucay a buces, atu duka nu tamenahan, maacak ku banges, matipala.

(u kamu nu Hulam sa: 性味苦、微甘,涼;有毒。功效散結消腫,攻毒療瘡。用於瘡瘍腫毒,乳癰,瘰癘,痔漏,乾癬,禿瘡。)

masasizumay a ngangan (別名) mikawaway-kalumyiti

sukuy hananay: azihen i masasizumaay a cudad, izaw ku masasizumaay a nisulitan a pangangan. anu makayza i Kaypaw-pengcaw(開寶本草) a sulit, zuma a ngangan, kilang a sukuy (mu-sey, 木蟹) han; timaku: anu makayza i padekuwan a sulit(Icung-cingceng, 醫宗金鑒) a sulit, lala’ kilang a sukuy(tumu-pey, 土木鱉) han; anu makayza i sapaiyu nu pulung a sulit(yawcayceliyaw-heyipey, 藥材資料彙編), sipudacay a sukuy(kemu-pey, 殼木鱉) han; anu makayza i kanpuyaku a sulit(cungyaw-ce, 中藥志), lu-lince(漏苓子) han; anu makayza i kampuyaku nalimaan a sulit(cungyawcay-suce, 中藥材手册), titun-ce(地桐子), tetun-ce(籐桐子) han; anu makayza i ngangan nu kampuyaku zayliw a sulit (yawcay-sey, 藥材學), tayi nu taduk a kuwa’ (yasekwa-ce, 鴨屎瓜子) han; anu makayza i Kuwang-cu a hitay hinaala lutuk nalimaan a sulit(Kuwangce-kungcin-cangyun-cungcawyaw-suce, 廣州空軍-常用中草藥手冊), sukuy a kuwa’(mupey-kuwa, 木鱉瓜) han; hatiza ku kayayadah nu ngangan nina sukuy. u bayuling a kaput a nipaluma, u maduhemay a paenu nu sukuy.

(u kamu nu Hulam sa: 木鱉子,各種別名很多,在《開寶本草》- 別名木蟹;在《醫宗金鑒》-土木鱉;在《藥材資料彙編》 -殼木鱉;在《中藥志》-漏苓子 ;在《中藥材手冊》-地桐子,籐桐子;在《藥材學》-鴨屎瓜子;在(廣州空軍《常用中草藥手冊》-木鱉瓜, 為葫蘆科植物木鱉子的成熟種子 。)

 
u heci nu sukuy

lakalakan (分佈) mikawaway-kalumyiti

Kalakalakan nu sukuy sa i In-nan(雲南), Kuwang-tung(廣東), Kuwang-si(廣西), Hu-nan(湖南 ), Se-cuwan(四川), Kuyi-cu(貴州) a pala hatida, hinalangaw i namakabayu’ sepat a lasubu lima a bataan katukuh cacay a malebut idaw ku cacay a lasubu a mi(米) nu cicilisan, nu buyu’, nu tapiingan nu kilang atu i tepal nu dadan. i timul a pangkiw nu subal(Cungnan-pantaw, 中南半島) atu In-tu pangkiw nu subal(In-tu pantaw, 印度半島) idaw tu itida mulangaw.

(u kamu nu Hulam sa: 木鱉子分佈於雲南、廣東、廣西、湖南、四川、貴州等省區,常生於海拔450-1100米的山溝、林緣及路旁。中南半島和印度半島也有。)

sapihica atu sakalahica nu sukuy (木鱉子的功效與作用) mikawaway-kalumyiti

madamsay, siduku, sanek akenek adidi ku sicedam; patayzaen i mikapahay tu atay, balucu’, bituka ku sukuy. zuma sa u sapakakapah tu: miselep tu lebawa, mipaiyu tu duku. mipaiyu tu malebawa maadada’, sibena’ay, miselep tu i ailucay a buces, duka nu menah, caayay katinengan a lebawa a duku, tipala, adada ku ukakukakan, masukut ku ulat mahuyahuy ku culil. amana kan ku musabiliay atu utiihay ku udip.

(u kamu nu Hulam sa: 性溫,有毒;味苦微甘;歸肝、脾、胃經。功效消腫散結,祛毒。治癰腫、疔瘡、瘰疬、痔瘡、無名腫毒、癬瘡,風濕痺痛,筋脈拘攣。禁忌孕婦及體虛者忌服。)

u bayuling a kaput a nipaluma, u maduhemay a paenu nu sukuy, yadah ku nipalumaan i Hu-pay(湖北), Kuwang-si(廣西), Se-cuwan (四川), yadah ku mahizaay langaw sananay i hekalhekalan, nika idaw aca ku nipacelak nipalumana nu tademaw. i siwaay a bulad katukuh sabawcacay a bulad misulut tu maduhemay a heci, pela’an han, pawalinen, acakhan tu adidi, alaen ku sapaluma a paenu, acaken, anu maydih tu sasapaiyuen atu sapihicahica tu sa, imahini pudacen ku pudac niza, alanen ku lalabuay a paenu, pengpengen mimelmel, anu sapisanga’ tu sabahun, hizaen ku kawaw.

(u kamu nu Hulam sa: 為葫蘆科植物木鱉的成熟種子。主產湖北、廣西、四川等地。多為野生,也有栽培。9—11月采收成熟果實,剖開,曬至半干,取出種子,乾燥。用時去殼取仁,搗碎,或制霜用。)


heci (果實) mikawaway-kalumyiti

siwaay a bulad katukuh sabawcacay a bulad, maduhem tu ku heci alaan tu ku heci, pelaen ku heci, pawalinen acakan, alan ku sapaluma a paenu, anu caay sa padengen i labu nu bintang, anu micapi’ tu a mamuni’ tu ku pudac, samuni’muni’en han tu kya pudac niza, satu hanu u tingalaway a nanum mibanaw tu, pecu’en mialalan kida masaheciay atu i hekalay duhepicay a pudac, alahan tu ku paenu’ , pawalinen acaken anu caay sa kansuen ku heci nu sukuy.

(u kamu nu Hulam sa: 9—11月果實成熟時採摘,剖開果實,曬至半干,剝取種子;或裝入盆缽內,待果皮近於腐敗時將果皮弄爛,用清水淘洗,除去瓤肉及外膜,取出種子,曬乾或烘乾)

nipaluma-sukuy, duma a ngangan sa, lu-lingce(漏苓子), mu-pice(木必子), ten-tunce(籐桐子), u mahida u bayuling a kaput a nipaluma maduhemay a paenu nu sukuy.

sakamu sa ku kanpuyaku, nipaluma-sukuy madamsay, sanekan sa akenek siadidi ku sicedam; miselep tu lebawa, mipaiyu tu duku. u sasapakapah miselep tu lebawa,mipaiyu tu malebawa maadada’, sibena’ay, miselep tu i ailucay a buces, duka nu menah, caayay katinengan a lebawa a duku, tipala, adada ku ukakukakan, masukut ku ulat mahuyahuy ku culil.

(u kamu nu Hulam sa: 木鱉子,又名漏苓子、木必子、籐桐子,為葫蘆科植物木鱉子的成熟種子。中醫認為,木鱉子性溫、味苦微甘,具有消腫散結、祛毒等功效。常用來治療治癰腫、疔瘡、瘰疬、痔瘡、無名腫毒、癬瘡、風濕痺痛、筋脈拘攣。)

anu sakay labu a kakanen sa, sangan’en misakimulu a mukan, kapah misabahunen, anu musangasib sa tusa tu sepat a tuki sananumen mukam. nanu hekal a sapaiyu ilangen sipasutsut han i hekal, atu misa akuti’ sipibanaw. sanekan sa akenek siadidi ku sicedam madamsay; adidi’ ku duku, kiyu laetus kayadah ku nikanan tina sapaiyu, u sibiliay atu siimelangay tu buwa’ atu adada ku tatelecan, amana pikan tina sapaiyu.

(u kamu nu Hulam sa: 內服多入丸、散,煎湯,2—4分。外部使用研末調敷,磨汁塗或者煎水熏洗。其性味:「苦,微甘溫,有小毒」,故用此藥不可多服,孕婦及腎虛腰痛者忌服本方。)

heci nu sukuy (木鱉果) mikawaway-kalumyiti

heci nu sukuy, Siye-ming(學名): Momordica cochinchinensis, duma a ngangan sa sukuy, tetun-ce(籐桐子), sicekaay a kakulut(ce-ku-kuwa, 刺苦瓜), u bayulingay a kaput, kakulutay a su lutuk a mucelakay nipaluma. heci nu sukuy u mihmihkcaan mulangaw lutukay mikayakayay a kilang, u makuluday a ngisngis atu papah niza masasulangaw, malaliyas ku ciid.

(u kamu nu Hulam sa: 木鱉果(學名:Momordica cochinchinensis),又名木鱉子、藤桐子、刺苦瓜,是一種葫蘆科苦瓜屬的草本植物。木鱉果為多年生草質藤本,卷鬚與葉子對生,不分枝。)

papah (葉片) mikawaway-kalumyiti

papah nu sukuy izaw ku masakimuluay caay sa u ahebalay masatiekuk a papah, hina situlu kya kapapela’ nu papah, u belih nu papah yadah ku nilangawen mucelak tu adidiay masacucu’ay a pucu’, i lalud sibalu tu takuliyaway a balu, cacay adada ku nilangawen tu balu nu sukuy, tama tu tayna caay ka lecad ku akaway, balu nu kakapetan i pabaw idaw ku matabuay nu papah, ya tanayu’ masakimulu a heci, u hekal nu heci yadah ku nilangawam dawmi’ay a cekay, anu mabunal maduhem tu sa kalasumanahay ku kulit.

(u kamu nu Hulam sa: 圓形至闊卵形的葉片,通常三深裂,背面密生小乳頭狀突起;夏季開淺黃色花,花單性、雌雄異株,花柄上具有苞葉;長橢圓形果實,表面生多數軟刺,成熟時呈紅色。)

i hekalay lami’ a sukuy (野生蔬菜木鱉子) mikawaway-kalumyiti

u mahizaay langaw sananay i hekalhekalan lami’ay a sukuy, icelang ku nikaudip niza, icelang aca mulangaw ku nipalumaan, u sasulutan a demiad tanayu’ atu yadah ku kaalaan; u kakanen nida u mangaduay a papah atu heci, kapah ciyanen, sakabien aca, mangaduy sumilaw azihen, amica u sanenk niza siadidi’ ku akenek, nika asu’ kanen,sipikemkem, anu misakapah paluma idaw ku tabakiay a epue atu silacul.

(u kamu nu Hulam sa: 野生蔬菜木鱉子, 生命力旺盛,萌發力強,可採集時間長且量大;其食用部位為嫩莖葉,可炒食或做湯,鮮嫩碧綠,味道微苦,口感較好,具有一定的開發潛力。)

paenu (種子) mikawaway-kalumyiti

masapipi ku paenu nida mahida u bilanga ku kaku, mahida aca nu kilang a nisanga’an ku wayway i hekal azihen, kyu u sukuy heci han. yadah ku langaw sananay i hekalhekalan, idaw aca ku nipacelak nipaluma nu tademaw; mapaluma i Cung-ku Kuwang-tung(中國廣東), Kuwang-si(廣西), Tay-wan(台灣), Yey-nan(越南), atu belaw a kanatal.

(u kamu nu Hulam sa: 種子扁形有甲魚(鱉)的模樣,又像用木頭製成,所以被稱為木鱉果。多野生,也有栽培;產於中國廣東、廣西,台灣、越南以及週邊國家。)


kakuniza 植物分類 ()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu (v)masay ()zume

()mahetik ku papah ()dauc landaway ()zuma

()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma

takalaw nu bayu' 生長海拔高度 i lunabay nu buyu. apuyu'au bayu'-takalaw.
mauzip subal 生長區域 sawali, satimul, sateban nu subal i Taywan
nipaluma sasahicaan 栽種功能 yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka 株高 5-9m
papah tanaya' 葉長 10-20cm
papah ahebal 葉寬
papah mapela' 葉瓣
balu ahebal 花徑
balu kulit 花色 5-9 bulad sibalu
heci 果實 tanaya'11-15cm, sumanahay a pudac
paenu 種子

u sanek nu nipaluma mikawaway-kalumyiti

1 sanek v 7 dawmi
2 letek v 8 siceka'
3 cedam 甘,甜 v 9 dieku v
4 aledah 辣,辛 10 cuedet 寒,涼
5 atekak v 11 acak
6 cupelak 12 zuma 其他

malaheci tu imelang mikawaway-kalumyiti

1 pangangay (生)津 27 kaliwates  (消)小疔 v
2 akacay-akuti (減)燥熱 28 malebawa (消)跌打腫傷 v
3 cuedet (減)寒冷 29 akuti' (消)燙傷
4 patezep tu izang (消)出血 30 tunatun (消)瘀血
5 paisi' (利)排尿 31 tibeni (消)泡疹、痱子
6 taluktuk (減)發炎 32 kebing (消)麻疹
7 sulalis (退)發燒 33 sizaz (消)濕疹
8 cebu' taluktuk (消)尿道膀胱炎 34 butus (消)水腫
9 mapudasay (減)皮膚病 35 kalad nu bau (減)蛇咬
10 atay taluktuk (減)肝炎 36 bulad adada' (消)經痛
11 adada' (減)痛 v 37 cadi'ci (減)心痛
12 sicedam isi (減)糖尿病 38 pasicucu (增)乳汁
13 ngidngid (消)嘴破嘴角發炎 39 bali-malalemed (減)風濕 v
14 teluhu (消)濃痰 40 calenged (止)皮膚癢
15 takulaw adada' (減)喉嚨痛 41 sinawal (減)暈眩
16 tuzu malebawa (減)關節炎,風濕痛 42 manah (消)痔瘡 v
17 mabanic (消)腹瀉 43 pucu' (消)淋巴痛 v
18 muta' (調)嘔吐 44 buyu' (解)中暑
19 masikata' (調)便秘 45 suaw (止)渴
20 adada' tangah (減)頭痛 46 muni' ku banges (消)皮膚潰爛
21 malihen (怯)咳嗽 47
22 makamaw (減)感冒 48
23 milisawada' (調)腸胃病,胃痛 49
24 walak (解)中毒 v 50
25 maduka' (消)破皮傷 51
26 puces (消)膿包、大疔 v 52 zuma 其他 v

pasubana i cacudadan a lacul mikawaway-kalumyiti

u cudad a ngangan momordica cochinchinensis (lour.) spreng
u sapamat a ngangan cucurbitaceae
u Amilika a ngangan cochinchina momordica seed

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay mikawaway-kalumyiti

cidekay ngangan miungay
Sakizaya sukuy v
Pangcha
Tayan
Paywan v
Yuwatan lukis dauluh tu las v
Sejek
Taluku
Puyuma 'umri v
Rukay vaedre v
Cou v
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan mikawaway-kalumyiti

  • 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
  • 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p57
  • 木鱉 Mubie 藥用植物圖像資料庫 (香港浸會大學中醫藥學院) (中文)(英文)
  • 木鱉子 Mubiezi 中藥材圖像資料庫 (香港浸會大學中醫藥學院)
  • 健康猴-木鱉子的功效與作用:https://www.jiankanghou.com/yinshi/34125.html
  • 維基百科:https://zh.wikipedia.org/wiki/木鱉果
  • 香港浸會大學中醫藥學院-木鱉子:https://sys01.lib.hkbu.edu.hk/cmed/mmid/detail.php?pid=B00249&page=1&sort=name_cht