nipaluma-umima, omima

umima, omima 烏面馬

masa dumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】Plumbago zeylanica L.

【mitesekay a ngangan】Plumbago zeylanica L.

【科名】藍雪科(Plumbaginaceae)

【ngangan nu langaw】lan-yu langaw

【屬名】烏面馬屬

【mikeliday tu ngangan】umima a langawan

【俗名】白花丹、白花藤、白雪花、白皂藥、山波苓、照藥根子、一見消、烏面馬、火靈丹、假茉莉、猛老虎、白花岩陀、錫蘭藍雪、小雞髻

【tada ngangan】payhua-dan, payhua-ten, paysei-hua, paycaw-yaw, sangpuo-lin, cawyaw-ken-tzyy, ecan-siaw, umima, fuolin-dan, ciawmuo-li, payhua-yentuo, silan-lansia, saiuci-ci.

【英名】Ceylon Leadword

【igu a ngangan】Ceylon Leadword

【族語】布農 Tasasikis Tu Dahis、撒奇萊雅 Omima、鄒 Karavung Capai Tan'a'a

【kamu nu binacadan】Bunun布農 Tasasikis Tu Dahis、Sakidaya撒

奇萊雅 Omima、Co鄒 Karavung Capai Tan'a'a

【使用族群】布農、撒奇萊雅、鄒

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Co

kaliwasak nu langaw (分布環境)

itini i Taywan a subalan nu dadipasan apuyuay a langawan atu lutuklutukan maadih numita ku umima.

(kamu nu Hulam:在台灣全島低海拔的灌叢及草原中發現其蹤跡。）

sasapayuan (藥效)

lamit atu langaw. isaneng han, kala aledahan, adidi ku akenek, idaw ku luwak, patahekal misaluimeng tu adada, milawpes tunika lebawaw, paculil tu idang, mipatay tu cilekay, angangan nu sapayuan sakay kansicu’, caay ka bulad, adada ku bituka, malebawaw ku atay buwa’, duka’, babenaan’, tibeni, mapiled maduka sa.

(kamu nu Hulam:根或全草。在性味方面，帶點辛、苦且性微溫，帶有小毒，具有祛風止痛、活血散瘀、通經殺蟲之功效，主要用來治療風濕性關節炎、經閉、心胃氣痛、肝脾腫大；跌打損傷、惡毒腫瘡、疥癬、扭挫傷...等症狀。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

umima a langawan u lan-yu a langaw nu mihmihcaan nanay nu apuyuay nu milalatay a langwan, talakaw nu langaw han tusa – sepat a kun-chyy, langawan han nai ku banuh, yadah ku ciit masa dicem, u batac kala sumasumanahan.

(kamu nu Hulam:烏面馬屬於藍雪科家族成員之一，為多年生的半蔓性亞灌木，株高約2-4公尺，全株整體光滑無毛，其分枝多具有細稜，節呈紅色 。）

cacay ku akaway cacay ku papah, papahan a wayway han mahida u duhepicay a tatipeluk atu adidi’ masa babuybabuy nai’ ku banuh apuyu makimulmul satanayusa ku papah, u tanayu han makaalatu lima-sabaw tu cacay a congfen, ahebal han makaalatu tusa –sepat a cung-fen.

(kamu nu Hulam:單葉互生，葉片形狀呈略帶紙質且全緣或微波狀而無毛的矩圓狀卵形至卵形，長約5-11公分，寬約2-4公分。）

i lalud kasi baluan, baluhan naiku akaway, masilsil i naiay a akawayan, tanayu’ han makaala tu 0.8 cong-fen nu kakicuhan lima ku masadicemay nu sasemaan, tamaan lima ku sasemaan. sadingsing kasienawan han asiheci duhepic ku heci masa tanayu’sa ku nika kimulmul.

(kamu nu Hulam:花期在夏季，花多數無柄，排列於一不分枝的主軸上，長約0.8公分的管狀花萼具5稜，雄蕊具有5枚。秋冬兩季結出的果實為膜質的長橢圓。）

kitidaan (原產地)

Ing-du’, seli-lanka, cacay a malebut lima a lasubu sepat a bataan idaw ku lima a mihcaan Her-lan a tademaw pataynien i Taywan

(kamu nu Hulam:印度、斯里蘭卡，1645 年荷蘭人引入台灣。）

【sapihica】kakanen nu wawaw nu adipapang, umima a cawin u kakanen nu adipapang.

(kamu nu Hulam:【用途】蝴蝶幼蟲食草：烏面馬是角紋小灰蝶食草。）

【aadihan】mahida u muoli-huwa, apuyuay a langawan, palumaan nu tademaw, aadihan.

(kamu nu Hulam:【觀賞用】像茉莉花，半蔓性，常被種為庭園植栽，作觀賞用。）

【sasapayuen】sanenk, kala alealedahan, akenek, diheku, siletek.

(kamu nu Hulam:【藥用】性味：辛、苦、溫，有毒。）

【papah】sakay hekal, nika pulin a lebawa, mapiled balec, tamusi.

(kamu nu Hulam:【葉】外用：治跌打腫痛，扭挫傷，體癬。）

【angangan】akaway yadah ku ciit, idaw ku adidiay a madicemay, batac kala sumasumanahan, masadit nai ku banuh, talakaaw han tusa – tulu a cung-chyy.

(kamu nu Hulam:【莖】莖多分枝，有細稜，節上帶紅色，光滑無毛，高 2~3 公尺。）

papah (葉)

papah masa suala, papah nu akaway masa ahebal mitabu tu akaway, papah duhepic mahida u tatipeluk, kakitucan mala tusa hetik sananay mahda u tangila’.

(kamu nu Hulam:葉互生，葉柄基部擴大而抱莖；葉片紙質，矩圓狀卵形至卵形，長 4~10 公分，寬 1.5~5 公分，具明顯側脈，基部具 2 早落性耳狀物。）

nuayawan a papah masadicem a puyu, akaway saadidisa, papahan masa babuybauy, nai ku banuh.

(kamu nu Hulam:先端短尖或漸尖，基部漸窄，全緣或微波狀，無毛。）

balu (花)

mahida u tipus kuni ka silac i tunduh nu balu, tanayu han lima –tusa a bataan idaw ku lima a congfen, sibuhun ku kakicuh, tanayu han cacay a congfen, lima ku masa dicemay nu sasemaan, madadecdec ku tanayuay nu ha hanhanan nu balu, cupenat ku kakaydaan nu ha hanhanan, cupanad.

(kamu nu Hulam:穗狀花序頂生，長 5~25 公分；花萼管狀，長約 1 公分，具 5 稜，密被長腺毛，具黏性腺體，有粘性。）

balu talakaw sikuku mahida adipapang, sanglacay atu sanglac kala landawan ku kulit, balu nu kakicuh mamuni, lima kuni kapapela’ nu kakicuh, masa ahebal, tamaan nu adipin lima a sasemaan, atu balu nu adipin maladiyas.

(kamu nu Hulam:花冠高腳碟狀，白色或白而略帶藍色，花冠管纖弱，裂片 5，廣展；雄蕊 5，與花冠分離。）

heci (果)

pasu paduh sa mapela ku heci, matahpu nu heci kunika pela, masa tanayu ku kimulmul. Papah lamid siletek, lalud asibalu, kasihecian sa i sadingsing katuku i kasienawan. manamuh tu dihkuay atu kala sengedsengedan a kitidaan, matalaw tu suleda’.

(kamu nu Hulam:蒴果膜質，蓋裂，呈長橢圓形。葉根有毒，夏季開花，果期秋至冬間。喜溫暖和陰濕環境，怕霜凍。）

lanyu a langawan u huadan a langawan, pasu tusa a bataan idaw ku sepat makaala tu walu a lasubuwan ku langaw, mahamin ku kitaki asi langaw, manamuh i aheciday akitidaan adu lanulanuan atu kayci a lalaan, itini i Taywan tusa kina lalangawan.

(kamu nu Hulam:藍雪科也叫白花丹科，包括24屬約800餘種，廣泛分布在全世界各地，尤其適合生長在鹽鹼地、沼澤和鈣基土壤上，在台灣有2屬。）

nina umima nu mihmihcaan nanay a langawan, idaw ku pina nu adidiay a kilangan idaw ku milaladay a kilanga, idaw ku siakawaway atu i naiay a akawaw, masasuala tu akaway asipapah atu matatuntunduhay akaway nu papah, masasu acawa ku balu, mapacilalay kuheni, adipin nu balu mapulungay, sihusuay. hatidaay tu nu langawan u aadihen namin ku yadahay.

(kamu nu Hulam:本科植物多數為多年生草本植物，有少數為小灌木或藤本，有的有莖或沒有莖；單葉互生或旋疊狀；花兩性，輻射對稱，花冠通常合瓣，管狀。其中許多品種用做栽培觀賞花卉。）

sasaan nu dadipasan a buyuan i Taywan a senan （Pourthiaea lucida Decaisne）kilangkilangan, idaw ku sibaluay tu sanglacay nu adidiay a lutuk, lima ku bunac a sanglacay a baluan, samuhmuhsa mutideng, atu liklik nu lalangawan maudip.

(kamu nu Hulam:低海拔區山丘旁的台灣石楠（Pourthiaea lucida Decaisne）樹叢下，出現一叢開著白花的小草花，五芒星般的白色花朵，彷彿已在此地，與周圍環境成為和諧的整體。）

umima a langawan han 這種植物名稱－烏面馬

umima a langawan, langawan caay ka adih ku lumeniay nu akawayan, itini i Taywan han u payhua-dan han, apuyuay a kilangan nu siciitay a milalatay han u payhuaterng han

(kamu nu Hulam:說是「烏面馬」，全株上下倒是找不到一絲墨黑，在台灣民間有把它叫做「白花丹」的，它半蔓性的莖枝稱為「白花藤」。）

itini i nalutukan han, u lanyu a langawan.

(kamu nu Hulam:植物學上，把這種植物歸屬在「藍雪科」中。）

langyu a langawan itini i Taywan caay ka yadah, tada langaw han tusa kulangaw tulu ku milecaday, ina umima ku hina adihan numita, Taywan nu subalan dadipasan nu apuyuay nu kilangkilangan maadih numita, i bukutu, cinmin kaadihan tu.

(kamu nu Hulam:「藍雪科」在台灣並不多，原生種類只有2屬3種，其中只有「烏面馬」算是常見的植物，台灣全島低海拔灌叢及草原都可以看見，外島的澎湖、金門也都可看見。）

itini i cinmin niyaduan, maadihita ku masa lakuay nu langaw nikaiyan a luma, icelang a maudip kina umima.

(kamu nu Hulam:在金門的聚落裡，常可見它整片生長在頹圮荒廢的老宅中，是適應力很強的植物。）

nakamuan tuni kilukan, umima han namaka sabaw tu pitua secian kilul sananay tu Helan (荷蘭) a tademawan misasapal.

(kamu nu Hulam:根據文獻記載，「烏面馬」可能是十七世紀時隨著荷蘭人的拓植，無意地引進到台灣。）

manamuh tu dihekuay a dimiadan, sisa aydaay nu Taywan nu langawan i timul ku angangan, kilul satu pasayda i teban atu amisan a niyaduan tuni ka ahebal nuni kasi langawan.

(kamu nu Hulam:它喜歡溫暖的特性，所以目前台灣的分布以南部為主，但也逐漸往中部及北部擴張。）

umima a baluan, adihen mahida u muoli-hua, kapah a palumaan, makimulmulay a kakicuh nu baluan, nina kakicuh si miduhepicay a banuh, anu kaydaan nu tademaw miduhepic i dikucdikucan numita nuni kahidaan sisa buwah satu ku langaw.

(kamu nu Hulam:烏面馬的花，看起來像茉莉花，而且栽培容易，是它橢圓形的胞果上有宿存性的花萼，這些花萼表面上密生著黏毛，當人們從它的植株旁邊經過實，這些黏毛會把果實黏在人們的衣物上，隨著人類的活動就跟著播遷，擴大分布的領域。）

(俗名：白花丹、白花藤、(kamu nu Hulam:白雪花、白皂藥、白花岩陀、山波苓、照藥根子、一見消、火靈丹、假茉莉、猛老虎、錫蘭藍雪、小雞髻)

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang (v)adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma (v)yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高
papah tanaya'	葉長
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒	v	8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜		9	dieku	溫	v
4	aledah	辣,辛	v	10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦	v	11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷	v
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血	v
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛	v	37	cadi'ci	(減)心痛	v
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕	v
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛	v	49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(肝脾腫大、惡毒腫瘡、疥癬、扭挫傷)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Plumbago zeylanica L.
u sapamat a ngangan	Plumbaginaceae(藍雪科)
u Amilika a ngangan	Ceylon Leadword

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	umima, omima
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	tasasikis tu dahis
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay
Cou	karavung capai tan'a'a
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p190