"Sudan" misumad laeday sasizuma

刪去的內容 新增的內容
adidi’ pacumud tuway 14 masumad nu ayaway
無編輯摘要
silsil 18:
 
malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan
 
<nowiki>https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%8B%8F%E4%B8%B9</nowiki>
 
蘇丹  Sudan
 
地理  kitidaan
 
蘇丹是非洲僅次於阿爾及利亞和剛果民主共和國的第三大國,鄰國有南蘇丹、埃及、利比亞、查德、中非共和國、衣索比亞和厄利垂亞。
 
Sudan (蘇丹) u Fa-cuo (非洲) mikilulay tu A-e-ci-li-ya (阿爾及利亞) atu Kan-kuo (剛果) micu kunhekuo nu sakatulu a tabakiya a kanatal,biyaw idaw ku South Sudan (南蘇丹) 、Ai-ci (埃及) Li-pi-ya (利比亞)、Ca-de (查德)、Cuo-fa-kunhekuo (中非共和國)、E-suo-pi-ya (衣索比亞) atu E’-li’cue-ya (厄利垂亞)。
 
中部是蘇丹盆地,尼羅河河谷貫穿,青尼羅河、白尼羅河匯合處一帶土質最為肥沃,西部和東部是高原,蘇丹終年炎熱,主要屬熱帶莽原和沙漠氣候,年降水量自北向南由20多毫米遞增至1000毫米以上,北半部多沙漠,南半部多草原、森林和沼澤;礦藏有鐵、錳、銅、金、石油、雲母等。
 
teban u Sudan (蘇丹) a enal, Ni-luo sawac (尼羅河) kakaydaan nu Cen-ni-luo-sawac (青尼羅河)、Pai-ni-luo- sawc白尼羅河 kapulungan nu sasidamekay nu lala, nutipan atu walian u talakaway nu buyu, paymihcaan caledes ku Sudan (蘇丹), angangan nu demiad sacaledesay nu baubauwan aru likenlikenan a demiad, nikahetikan nu nanum namakayda i amis pasayda i timulan nu tusa a bataan a huomi macunus kuyadah tu cacay a malebut a huomi ku pinapina, hanbung nu amis u likenlikenna ku yadah, hanbung nu timulan u lutuklutukan 、kilangkilangan atu lanu’lanu’an;siba’tu iadw ku mukin、mum、antang、kim、simal、unmu sa。
 
另外,蘇丹與埃及在東部沿紅海部分的國界上有劃分爭議。
 
duma satu, Sudan (蘇丹) atu Ai-ci (埃及) itini i walian mililis tu sumanahay a bayu nu kitakit idaw kunika cinlaw nuni ka babenis.
 
自1898年到1956年,蘇丹係由英國治理,名義上則為英埃蘇丹。阿拉伯語蘇丹一詞的含義為黑人的土地,西由大西洋岸,東到衣索比亞高原,泛稱為蘇丹區。蘇丹區為阿拉伯人,約占其全國人口的90%,蘇丹擁有188萬平方公里的面積,為非洲第三大國,境內大致可以分為南北兩個地理區。
 
nama kayda i cacay a malebut walu a lasubu siwaw a bataan idaw ku walu katukuh cacay a malebut siwaw a lasubu lima a bataan idaw ku enem a mihcaan , Sudan (蘇丹) naw Ing-kuo (英國) kumi kuwanay, A-la-puo akamu (阿拉伯語) u eminu Sudan (蘇丹) han lumeniay a lala sa,nutipan u Ta-si-yunbg lilis (大西洋岸),waliyan katukuh E-suo-pi-ya (衣索比亞) talakaway a buyu,u Sudan (蘇丹) a niyadu。
 
北部蘇丹  amis Sudan (蘇丹)
 
北部蘇丹約占蘇丹共和國面積的二分之一,年雨量只有50~100公厘,絕大部分均是沙漠,尼羅河以西為利比亞沙漠的延長,地表多為沙礫平原,間有奴比安砂岩構成的山嶺,亦飽受切割風蝕;尼羅河以東稱努比亞沙漠(Nubian desert),綠洲稀少,只有臨近紅海的山地,才稍多水草,僅可供阿拉伯人遊牧為生,而不能在一地定居。
 
amis Sudan (北部蘇丹) kiya patideng tu lala’Sudan kunhe kuo (蘇丹共和國) mapapela’,nikaudan lima 〜 cacay a lasubu a kun li, u likenlikenanamin, Ni-luo-sawac (尼羅河) nutipan u Li-pi-ya (利比亞) nika satanayu’sa a likenlikenan,u adidiay a ba’tu ku yadah, u laad atu      Nu-pi-an (奴比安) masa buyu kuni kasaupu nu adidiay a batu, sawni kaydaan nu bali; Ni-luo-sawac (尼羅河) nu waliyan singangan tu努比亞沙漠(Nubian desert),inai ku langdaway, micapi tu sumanahay a bayu nu buyu, sa yadah atudi ku inanumay a lutuk, sataneng sa ku A-la-pu (阿拉伯) a tademaw maudip, acaay kay tida patideng tu luma’.
 
沿尼羅河岸才有定居的農村及農業,這條綠帶較下游的埃及更為窄狹,其寬度由數公尺至三、四公里不等,且常呈中斷,不相連續。
 
mililis tu Ni-luo-sawac (尼羅河) idaw ku muenengay a luma’atu malukay a tademaw, nina langdaway a niyadu nui sasaay nu Ay-ci (埃及) sasa likecu’sa a kaydaan, ahebal sa namaka pina a kunce katuku tu tulu、sepat a kunli, hina putun, caay kalalalitin.
 
綠帶寬處可有村莊,如仙迪(Shendi)、柏伯(Berber)、棟古拉(Dongola)及瓦迪哈勒法(Wadi Halfa)等,於亞斯文高壩完工積水時,哈爾法將被淹沒,永沉水底,埃及補償蘇丹的損失。
 
silangdaway a niyadu, mahida u 仙迪(Shendi)、柏伯(Berber)、棟古拉(Dongola)atu 瓦迪哈勒法(Wadi Halfa) sa,nika hedekan satu misanga tu Ya-se-win (亞斯文) nu cupu musilsilay nu nanum, maemep ku Ha-e-fa (哈爾法), yadatu i sasa’, Ay-ci (埃及) pabaysiw tu nika lawpesan nu Sudan (蘇丹).
 
南部蘇丹 timul Sudan (蘇丹)
 
本區在南蘇丹獨立之前,原稱為中部蘇丹。本區介在北緯10度至16度之間,氣候條件較好,雨量較多,有中南部多雨地(Central Rainland)之稱。本區極西為達佛高原,海拔約700至1000公尺,岩層古老。其上又有火山熔岩堆積,以玄武岩為主,火山主峰為馬拉山,海拔3350公尺。
 
ninaniyadu’itini i timul nu Sudan (蘇丹) iaayaw nuni pisideked, naw taban nu Sudan (蘇丹). niyadu’i pawi pulu’a du’〜sabaw tu enem a laad, kapah ku demiad, yadah ku udad, teban nutipan yadah ku udad (Central Rainland)angangan han.
 
由於地勢崇高,雨量極多,可有750毫米。高地上林木及灌木叢均多,並有短促的間歇性河發育;因之達爾富爾高原區有若干村莊,並種有小米、花生、玉米、芝麻等,亦可生產少量的芒果、柑橘及香蕉。
 
tada talakaw tu ku buyu ,yadahac ku udad, makaala tu pitu a lasubu lima a bataan a haumi. yadah ku kilang i pabaw, idaw kumasa baluhaya a sawac, idaw ku Ta-e-fuo-e (達爾富爾) anikatalakawan nu niyadu, idaw kuni paluma tu habay、kalitang、kupkup、danka sa, idaw henay kuni palumaan tu mangu、kama atu pada’。
 
經濟 sakaudip
 
主條目:蘇丹經濟
 
Sudan sakaudip
 
蘇丹的經濟以農牧為基礎,國內最重要的農業區為白、藍尼羅河相夾之「半島」(Gezira)區以迄喀土穆。
 
sakaudip nu Sudan (蘇丹) u papahabayan tu cancanan ku anganganan, tada anganganan nu sakiliwmah u sanglacay 、Lan-ni-luo- sawac (藍尼羅河) nikaaalaan tu 「半島」(Gezira)a niyadu tu Ci-ke-se-mu (迄喀土穆)。
 
全國半數以上的人口及80%的耕地,均在本區。牧業以南部的牛群為重。蘇丹人自阿拉伯膠灌木上收集阿拉伯膠。每年經由蘇丹港出口貨物,占全球阿拉伯樹膠產量的四分之三。
 
pangkiw nu tamedaw walu a lasubu a kilac u malukay naming. nutimulan u  katalan ku angangan. Sudan (蘇丹) a tademaw namaka A-la-puo (阿拉伯) sinuliay a kilang supedan ku A-la-puo annuli (阿拉伯膠). makada i Sudan (蘇丹) a minatu papatahekal tu tuud, makaala tu nu kitakit nu A-la-puo annuli (阿拉伯膠) nu lacul tu mala sepat tu tulu.
 
紅海沿岸有小量的金礦、錳砂及鐵砂生產,西部馬拉山區的銅礦。
 
蘇丹的現代工業有棉紡織、麵粉、製糖、菸草、鞣革、屠宰、榨油以及其他日用品工廠,主要是本國農牧產品的加工業,及人民日用品工業,重工業的建設較少。
 
sumanahay a bayu nulilis idaw ku adidiay a kimkiman a ba’tu、munsa atu mukin a sa anikasilaculan, nutipan Ma-la (馬拉) buyu a antang a ba’tu.
 
aydaay a Sudan (蘇丹) a kakulian idaw ku kupa ani tenunan、minfu、waneng、tabaku、satatelacan、papacukan、nisasimal atu nu dumaduma a sakay udip a cancanan a kakuliyan,tada angangan u papahabayan tu cancanan ani pahabayan a kakuliyan,atu nu sakaudip nu cancanan a kakuliyan, nu ba’ketay a kakuluyan nu sasangaan tuluma adidi.  
 
教育 cyawyu
 
1988年6月,蘇丹共和國教育部決定取消中等和高等教育免費的規定,小學仍為免費教育。各地區教育發展很不平衡,北方教育發展較快。全國人口的64%為文盲,25%的學齡兒童不能入學。
 
cacay a malebut siwaw a lasubu walu a bataan idaw ku walu a mihcaan enem a bulad, Sudan (蘇丹) kunhekuo cyawyuipu pabalucu a caay piala tu kalisiw nu micudaday tu masakapahay atu talakaway amicudaday a tatungus sa, nu wawaay acaay tu piala tu kalisiw, nupay nuyadu’nunipi cudadan caay kalecad, amisan ani pasubana’kalamkan. nu caaya picudaday a tademaw makaala tu enemay a bataan idaku sepat a kilac ,nu tusa a bataan idaw ku lima a kilac u mamicumud i nuwawawan acacudada laecus micudad.
* [http://www.cia.gov/ CIA]
* [http://www.mofa.gov.tw/default.html 外交部]