badakuwang

badakuwang (白鷺鷥)

badakuwang (白鷺鷥)

kasazumaay (界)：kasazumaay aadupan 動物界 Animalia

sacumud      (門)：sacumud aadupan kulus 脊索動物門 Chordata

uzip               (綱)：uzip nu ayam 鳥綱 Aves

mata             (目)：mata sibuluu’kay 鵜形目 Pelecaniformes

sapamata     (科)：sapamata badakuwanga 鷺科 Ardeidae

tungusay      (屬)：tungusay badakuwanga 白鷺屬 Egretta

masasengiay (種)：masasengiaya adidi'ay a badakuwang 小白鷺 E. garzetta

tabakiay a badakuwang (大白鷺鷥)

大白鷺（學名：Ardea alba），又叫白鷺鷥、鷺鷥、風漂公子、白漂鳥等。鷺科鷺屬同一種，有時亦被歸入白鷺屬。

tabakiay a badakuwang (mitesekay nipangangan: Ardea alba), singangan aca tu salengacay badauwang, badakuwang, bung-piyaw kung-ce (風漂公子), salengacay piyaw ayam. u sapamata (科) nu badakuwang u tungusay (屬) a badauwang u cacayay, u zuma palatungus han tu salengacay a badakuwang.

liwliw nikauzip (生長環境)

鍾意稻田、河岸、沙灘、泥灘同沿海小溪等濕地，成散群出現。

manamuh i lakulakuan, tukus nu sauwac, likelikenan, tasutasunan miduduc tu bayu adidi’ay a sauwac u suemetay a lala’, muculal saluyalu sa maliwasak.

malaliwaliwah a kakitizaan (分布地域)

非洲、歐洲、亞洲同澳洲。

Bey-cuw, Uw-cuw, Ya-cuw atu Aw-cuw.

cidek (特徵)

身長90cm，是白鷺屬中最大，白色，繁殖期間背部有飾羽；黑腳，黑腿，腿上部份帶綠或紅；細長黃喙，繁殖期間全部或部份會變成黑色；是繁殖巢群中有呱呱叫聲。

90 cm ku tanayu’, tungusasy salengacay a badikuwang u satabakiay, salengacay, kasiwawaan i kulul izaw ku banuh, lumeni’ ku kuku’ lumeni’ ku padahaw, i padahaw silandaway anucaay sumanahay a kulit, adidi’ tayayu’ ku sangutuc, kasiwawaan hamin anucaay u zuma malalumeni’ ku kulit, kasiwawaan i kasabeleng nu dibu alaawaw sa kusini.

kakanan (食物)

魚、甲殼動物和昆蟲。

buting, enip aadupan atu cilekayan.

kasiwawaan (繁殖)

同其他水鳥一起用樹枝在樹上築巢，繁殖期為3-9月

maalecad tu nu zumaay nanumay ayam malecad i ciid nu kilang misadibu, kasiwawaan i 3-9 a bulad.

lalangawan (文化)

巴西5雷亞爾鈔票背面、新西蘭$2硬幣上有大白鷺的圖像。香港有好多地名：例如鶴藪、白鶴洲、鶴園街等，以前都是鷺鳥林，有好多大白鷺住，但好多人都搞錯以為是鶴，所以地名全都改做「鶴」字。

Pa-si 5 Lye-ya-al (雷亞爾) ku belih nu kalisiw, Sin-si-lan 2 kalibuwa' izaw ku bacu nu tabakiay salengacay a badakuwang. Syang-kang yadah ku singanganay a kakitizaan, mahiniay takuay a talastas (鶴藪), likelikenan a talastas (白鶴洲), bawbiay a talastas (鶴園街), iayaw hatu i kilakilangan a badakuwang ayam. katuud ku muenengay nu tabakiay salengacay a badakuwang, nika katuud ku patelacay a tademaw tu piciyut ciyut nu talasta, sisa ngangan nu kakitizaan hantu pasumaden amin tu “talastas” a cudadan.[1]

adidi’ay badakuwang (小白鷺)

小白鷺（學名：Egretta garzetta），又稱白鷺，是白鷺屬的一個種。

adidi’ay badakuwang (mitesekay a nipangangan: Egretta garzetta), singangan acas tu salengacay badakuwang, zumaay nu salengacay badakuwang.

體長約56cm，全身羽毛白色，生殖期間枕部垂有兩條細長的長翎作為飾羽，背和上胸部分披蓬鬆蓑羽，期後消失。細長黑喙；黑腿，黃腳掌。於繁殖巢群中發出嘎嘎嘎叫聲。也有藍喙、藍腿的。

tayayu’ nu uzip pakala tu 56 cm, salengac amin ku banuh nu uzip, kasiwawaan tatangahan seday sa ku tusa adidi’ay tanayu’ay a banuh, kulul atu baluwang mapungpung ku banuh, katangasaan tu malawpes tu. adidi’ tanayu’ lumeni’ay a sangutuc, lumeni’ ku padahaw, kulawlaw ku sazipa’ ku kuku’. kasiwawaan i kasabeleng nu dibu alaawaw sa kusini. idaw aca ku adidi'ay a badakuwang sumilaw ku kuku’ sumilaw ku padahaw.

malaliwaliwah (分布)

春夏多活動於湖沼岸邊、水田、河岸、沙灘、泥灘及沿海小溪流，成散群出現。分布於非洲、歐洲、亞洲及大洋洲，在中國主要見於長江以南各地和海南島，在中部地區多為候鳥，南方大多為留鳥。台灣也普遍可見。

sadingsing u lalud tini amin tapiingan nu tukus matasunay a taku mabalakas mikilim tu kakanan, laku, tukus nu sauwac, likelikenan, tasutasunan, atu mililis tu bayu adidi’ay a sauwac, saluyalu sa maliwasak muculal. kalaliwaliwah tini i bey-cuw, U-cuw, Ya-cuw atu Ta-yang-cuw, i Cung-kuw angangan maazih ku Cang-cyang satimulan a kasa kakitizaan atu Hay-nan-taw, i kasateban a kakitizaan hatu u talastas ayaman, satimulan hatu u liyuliuy a ayaman. maazihay tu i Taywan.

kakanan (食物)

魚、甲殼動物和昆蟲。以各式魚蝦為主食，覓食時會用一隻腳在水中擾動。

biting, enip, atu cilekay. u canacanan masasizumaay buting kabus ku kakanan, mikilim tu kakanan cacay ku kuku’ i nanum mikulih.[2]

sapamatan a badakuwang (鷺科)

鷺科（學名：Ardeidae）在動物分類學上是鳥綱中的鵜形目中的一個科，也被稱為鷺類。本科的鳥類為大、中型涉禽，主要活動於濕地及附近林地，它們是濕地生態系統中的重要指示物種。

sapamata badakuwang (mitesekay a nipangangan: Ardeidae) i aadupan tu pasasizuma i cudadan uzip nu ayaman u sibiluu’kay mataan u cacayay sapamata, pangangan han tu badakuwang, uyni sapamata a ayaman u tabakiay, tatudungay muculilay ayam, angangan  piidangan nu heni tini i suemetay a lala’ atu icapiay a kilakilanga, u masuematay a lala’ ku heni mauzip.

cidek a wayway (特徵)

鷺科的鳥類具有「三長」的特點，即喙長、頸長、腿長。鷺科鳥類的體形呈紡錘形，胸前有飾羽，頭頂有的有冠羽，在繁殖期時，這兩部分是重要的炫耀特徵。腿部被羽，脛部裸露，腳三趾在前一趾在後。

sapamata badakuwang a ayaman izaw ku “tulu tanayu’ay” a picidek, tanayu’ ku sangutuc, tanayu’ ku lilel, tanayu’ ku padahaw. sapamata badakuwang a ayamay u uzip masabucuy, nuayawan nu baluwang sibanuh, tukun nu tangah siadiping, i kasiwawaan hawsa, uyni tusaay a banuh u kahenulan micidek tu sapaseneng. padahaw a banuh, u batac i hekal tu, tulu ku taludu’ nu kuku’ nuayawan cacay zikuzan cacay.

鷺科鳥沒有明顯的嗉囊，食道中部膨大，整個食道都能儲存食物。鷺科的鳥具有發達的粉䎃，在胸、腹和脅部成斑塊分布。

sapamata badakuwang a ayaman caay ka hapinang ku kasibuluu’k, mabesu ku takulaw, u takulaw hamin taneng misuped tu kakanan. sapamata badakuwang ayam yadah ku banuh i takili’an, i baluwang, bili atu pakah masaatilad malaliwaliwah.

kalahad (進化)

鷺科比較古老，其起源認為在中生代白堊紀後期

sapamata badakuwang palalecad u balakiay tu, u lalengawan na i sazikuzay tu nu kasazuma nu ziday.

kananaman (習性)

鷺科的鳥多棲息在濕地環境，近水林區也有活動。它們大多要遷徙，並選擇固定的地點築巢，繁殖期時多群居營巢。鷺屬、白鷺屬、牛背鷺屬、池鷺屬、夜鷺屬多結群在樹上營巢，稱為鷺鷥林，葦鳽屬、麻鳽屬的鳥多在蘆葦或草叢間棲息。

sapamata badakuwang a ayaman tiza amin i sumetay mihibang babi’, micapi tu nanum kilakilangan a midang. salimalimad sa ku heni, mipili’ panutek tu kakitizaan misadibu, kasiwawaan pulung sa maluyaluy mueneng tya pisadibuan. tungusay badakuwang, tungusay salengacay badakuwang, tungusay kululay nu katalalan a badakuwang, tungusay taku a badakuwang, tungusay labii’ay a badakuwang, sabeleng luyaluy sa i pabaw nu kilang misadibu, pangangan han kilangay a badakuwang, tungusay taliwatiw, tungusay tubiyak a ayaman mahiniay a ayam i lucilucikan anucaysa i lutulutukan mihibang mabi’.

鷺科鳥的卵呈圓形或橢圓形，卵殼多呈藍或綠色，同巢的卵有的顏色、形狀差別很大。雙親一起坐巢孵化。雛鳥屬晚成雛，多有雙親哺育。鷺科鳥主要以水種生物為食，包括魚、蝦、蛙及昆蟲等。

sapamata badakuwang a ayaman masati’kuk anucaay sa masatanayu’, u pudac nu ti’kuk u sumilaway anucaaysa u ladaway ku kulit, malecad ku dibu u ti’kuk u zuma a kilit, wayway tabaki ku kasazuma. tatusaay wama wina mapulung midiku tu ti’kuk. tungusay tengaan ayam sandeb mala tengaan tu, izaw tu ku tawinaan tawamaan ku pakanay pahabayay. sapamata badakuwang ayam angangan u mauzipay i nanumay ku kakanan, pasu buting, kabus, balaut atu cilekay.

kacacayat tu tademaw (與人類的關係)

鷺科的鳥是人類認識較早的鳥類之一，由於體態優美，常成為古人詩歌中讚美的對象。由於它們主要在濕地棲息，對於濕地的變化具有重要的知識意義，所以也受到了人們的重視，成為科學研究的對象。

sapamata badakuwang ayam u saayaway katinengan nu tademaw a ayaman salungan ku uzup, i kazumamadan a dadiw u sasuayawan a pasenengan . uyza angangan i masemetay pahanhan mueneng ku heni, sakay sumetay a lala’ matineng tu nikasumad, sisa kasenengan nu tademaw amin, mala sasuayawan nu mitelacay a ke-sey.

人們對它們的鳥卵的成份和微觀結構、血液生化和同工酶譜都有很細緻的研究，對於它們的遷徙和行為學研究也有著很長的歷史。鷺科的鳥多分布在人口壓力大的地區，有的甚至在市區中集群營巢，人們雖然喜愛它們。

tademaw amin sakay tuhenian ayam a ti’kuk miazih tu i labuay a nilacul, mikinsa tu  izang atu malecad nu uzipay a sapalahad izaw tu ku nihapinang amitelac, tuyni u  kabulaw nu heni atu wayway minanam mitelac izaw tu katenes nu laylay. sapamata badakuwang ayam hatu malaliwaliwah i kangelu’an a kakitizaan, uzama i kenis sanad sa mapulung misadibu, kanahat manamuh amin ku tademaw tuhenian.

但鳥與人爭樹、爭魚的事情時有發生，而這多與濕地環境受到破壞，鷺科鳥棲息地缺乏有關。近些年有些種類大量出現在城市周邊，有的人以此認為是城市環境變好而適合它們生存；但實際情況是，原有的棲息地受到破壞，鳥類被迫集中在城市的高樹上營巢繁殖，有些地方由於遠離覓食地，使雛鳥的哺育非常困難而造成繁殖失敗。

nika malaalaw ku tademaw atu ayam malaalaw tu kilang, malaalaw tu buting izaw tu ku mahiniay a kawawa, kayadah nu masemetay a kakitizaan mapeci’ tu ku iwliw, sapamata badakuwang ayam pakayniay tu azaaw tu pihibangan. ayzaay tu a mihcaan u zuma ayaman masibek muculal tapiingan nu tu-se, uzuma a tademaw u tu-se kapahay tu ku liwliw tatungus tu kuheni mauzip asaan, nika tatenga’ mahiniay a kawawa, na izaway tu ku pihibangan a lala’ mapeci’ay tu, u ayam mapacici’ masanad i tu-se tu talakaway a kilang misadibu siwawa, u zuma a kakitizaan uyzasa mabatad ku pikiliman tu kakanan, satu u tengaan ayam mipahabay caay kadayum, caay tu kakapah ku nisiwawa.[3]

badakuwang i niyazu' (部落裡的白鷺鷥)

從以前就覺得白鷺鷥很厲害，有人耕田牠就知道，牠在天上飛的時候看到的，因為翻土的時候，有水氣，水氣再經過陽光折射，在遠方牠看到了就會飛來吃蟲，翻土後蚯蚓出來。

iayaw mitapal tu salengacay a badakuwang matineng, matineng izaw ku malukay nu tademaw i umah, mubahel i tapuku maazih tu niza hawsa, zayhan mitabi hawsa izaw ku lahud nu nanum, namapacilal ya lahud i batad maazih tu niza mibahel tu tayza mukan tu cilekay nanitabuan tahkal tu ku atikak.[4]

• nisulitan ni Sabak Tutuy.

_____________

adidi'ay a badakuwang (小白鷺)

小白鷺，又稱白鷺，是白鷺屬的一個種，在動物分類學上是鳥綱，鵜形目。

adidiay a badakuwang, u salengacay a badakuwang  han aca, a Su ,u salengacay  badakuwang su (屬) sacacay a cung (種), nipiwanis i aadupan sa u nu ayam a kang (綱), tising-mu (鵜形目) hananay.

cidek (特徵)

體長約56cm，全身羽毛白色，生殖期間枕部垂有兩條細長的長翎作為飾羽，背和上胸部分披蓬鬆蓑羽，期後消失。

u tanayu’ nu uzip sa lima idaw ku enem a kung-feng (公分), uziuzipan a banuh u salengacay namin, yu kasiwawaan sa, idaw ku tusaay mahizaay u keliw tanayu’ay sacuungan a banuh, kulul atu i pabaw nu baluwang simabangbangay tangsuay a banuh, mamin tu ku kasiwawaan, malawpes tu kya kulit.

lakalakalan (分布)

春夏多活動於湖沼岸邊、水田、河岸、沙灘、泥灘及沿海小溪流，成散群出現 。分布於非洲、歐洲、亞洲及大洋洲，在中國主要見於長江以南各地和海南島，在中部地區多為候鳥，南方大多為留鳥。

i sadingsingan atu lalud itiza i banaw nu lilis, lanulanuanan, lakulakuan, itepal nu sauwac, sinanumay a likelikenan, silanuay a lala’ atu mililis tu bayu’ nu cilis a sauwac, mapulang aca sasacacaycacay aca tahekal mikilim tu kakanan ku badakuwangn.

kalakalakan nuheni sa i Huy-cu (非洲), Uw-cu (歐洲), Ya-cu (亞洲), atu Ta-yang-cu (大洋洲), i Cung-ku (中國) sa, i nu timulan  nu Cang-cian (長江) atu Hay-nan a subal (海南島), ya maazihay i tebanay a kakitizaan a badakuwangn sa i kasienawan tayniay a ayam (hu-niyaw, 候鳥) kuheni, ya maazihay i timul a kakitizaan a badakuwan sa u tayniay mueneng a badakuwan.

台灣也普遍可見，小白鷺屬台灣留鳥，台灣鳥類可分三種:1.留鳥，2.候鳥，3.過境鳥。

i Taywan hinaazih ku adidiay a badakuwan, ya adidiay a badakuwan u tayniay mueneng a badakuwang (liw-niyaw, 留鳥) kuheni. tu i Taywan palatuluen ku ayam: sakacacay: tayniay mueneng a ayam (liw-niyaw, 留鳥), sakatusa: i kasienawan tayniay a ayam (hu-niyaw, 候鳥), sakatulu sa u micaliway a ayam (ku-cing-niyaw, 過境鳥).

大白鷺及中白鷺為冬季候鳥，另外過境鳥如家燕、八色鳥、杜鵑鳥。

ya tabakiay a badakuwan atu tanengay ku tabakiay a badakuwan sa, u i kasienawan tayniay a ayam (hu-niyaw, 候鳥) kuheni, duma sa, izaw aca ku micaliway a ayam (ku-cing-niyaw, 過境鳥), tinaku: luma’ay a padaicaw (cia-ien, 家燕), waluay ku kulit a ayam (八色鳥), atu caay pisikul tu dibu a ayam (tu-cien-niyaw, 杜鵑鳥).

kakanen (食物)

魚、甲殼動物和昆蟲。以各式魚蝦為主食，覓食時會用一隻腳在水中擾動。

u kakanan nu badakuwang sa, u buting, sipudacay a aadupan atu cilekay, nika u cacanan a buting udang ku hali kakanen nu heni, anu mikilim tu kakanen u cacay a kuku’ i nanum tu mikulih.[5]

tabakiay a badakuwang (大白鷺)

大白鷺（學名：Ardea alba），別名白鷺鷥、鷺鷥、風漂公子、白漂鳥。鷺科蒼鷺屬的一種。tabakiay a badakuwang Siey-ming(學名): Ardea alba, duma a ngangan sa u salengacay a badakuwang (Pay-lu-se,白鷺鷥), badakuwang(Lu-se,鷺鷥), mabahiliay nu bali a badakuwang(Funpiaw-kungce風漂公子), salengacay bahili a ayam(Paypiaw-niyaw, 白漂鳥) . u badakuwang a kaput, u sakacacay nu Cang lu-su(蒼鷺屬) hananay .

kakaudipan nu liwliw (生態環境)

稻田、河岸、沙灘、泥灘及沿海小溪流，成散群出現。

i uma’uma’ han, lilis nu bukelal, likelikenan, lanulnuan, atu nulilis nu bayu’bayu’an  sausauwacan,  beleng aca sacacaycacay aca tahekal kuheni.

kalakalak a kakitizaan (分布地域)

非洲、歐洲、亞洲及大洋洲。

Fuy-cu(非洲), U-cu(歐洲) , Ya-cu(亞洲), atu Ta-yang-cu(大洋洲).

cidek (特徵)

體長90cm，白鷺屬中最大，白色，繁殖期間背部有飾羽；黑腳，黑腿，腿上部份帶綠或紅；細長黃喙，繁殖期間全部或部份會變成黑色；叫聲-於繁殖巢群中發出呱呱叫聲。

tanayu’ ku uzip siwa a bataan a Kung-feng(公分), u satabakiay nu salengacay a su (Paylu-su, 白鷺屬) a badakuwang, yu kasiwawaan sa i kulul idaw ku kulit nu banuh, lumeniay ku kuku’, lumeniay ku cepi’, ipabaw nu cepi’,  si sumilaway atu sumanahay a kulit, tanayu’ku laway, madicem takulahay a kulit, yu kasiwawaan sa mamin atu masadumaay mala lumeniay ku kulit, atu  kuwk kuwk kuwk sa ku suni.

kakanen (食物)

魚、甲殼動物和昆蟲，偶爾也會捕食鼠類

u buting sipudacay atu cilekay, alahican miadup tu edu.

pacelak (繁殖)

與其他水鳥一起以樹枝於樹上築巢，繁殖期為3-9月。

malecad tu duma a inanumay a ayan i kilakilanga a misadibu, yu pacelak ku heni sa i tuluay ku bulad katukuh siwaay ku bulad.[6]

tanengay a badakuwang (中白鷺)

中白鷺（學名：Ardea Intermedia）為鷺科蒼鷺屬的鳥類，俗名春鋤

tanengay a badakuwang ngangan sa ( Siey-ming(學名):Ardea Intermedia）han, u badakuwang a kaput, u sakacacay nu Canglu-su(蒼鷺屬) hananay, pangangan han sadinsingan a mitabiay.

kauzip (生活)

多生活於稻田、湖泊、沼澤及灘涂、築巢於村寨附近的喬木和竹林上以及在貴州分布於海拔400-800m。該物種的模式產地在印度尼西亞爪哇。

i umhumahan mauzip, banabanawan, lanu’lanu’an, tu mitepal tu lilis nu bayu’, misadibu sa i tepal nu luma’luma’an a kilakilangan atu i Kuy-cu (貴州), milakalak i sepat a lasubu katukuh i walu a lasubu m katalakaw nu buyu’, tiniay a cacanan a salacul i In-du-ni-siy-a-Cu-wa (印度尼西亞-爪哇).[7]

• nisulitan ni Mahi Takas aci Uwi Habay.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (參考資料)

• 中文維基-大白鷺：https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A7%E7%99%BD%E9%B7%BA
• 中文維基-小白鷺：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%99%BD%E9%B9%AD
• 中文維基-鷺科：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%B9%AD%E7%A7%91
• 中文維基-中白鷺：https://zh.wikipedia.org/wiki/中白鹭
• 白鷺鷥~有人耕田就知道！：https://xl97hh5.pixnet.net/blog/post/77148058-%E7%99%BD%E9%B7%BA%E9%B7%A5~%E6%9C%89%E4%BA%BA%E8%80%95%E7%94%B0%E5%B0%B1%E7%9F%A5%E9%81%93%EF%BC%81