ulikisi nu Taywan-nubayu pabalungay milakuwitay a ziday
kasumamadan 十五 十六 a sekitakitay (世紀）a tenes sa i O-cuo (歐州)hananay a binacadan idaw tuway malalitinlitinay a tahkalay milakuwit tu ba’yu pabalunga maydih matineng tunu ihekalay a kitakit mitahaw sipacapi hantu kunu waliay atu nuetipan icuwacuwaay cayay kalecad a kitakitan a tademaw makay nu cacayay a tabakiyay a balunga sika siduma tu nikaudip atu tuudtuud nika tatulesan a lalangawan macamul tuku sadayday sa nu likisian sakay sumad nu tademaw.
celahcan (西元) 1486 a mihcaan idaw kya Putawyaay (葡萄牙) u mitesekay pabalunga i ba’yu ci Taciyama (達迦馬）hananay ku ngangan makay i （非州）saka nutimulan sikadih nida kya subal Hawwangciyaw (好望角) hananay nadikudan satu makaadih aca kya putawyaay a tademaw ci (哥倫布）hananay tu i Amuhuwan (美州）saka ahebalay a subal 1521 a mihcaan yataw ci Maycelun (麥哲倫）hananay a tademaw madem nida musaliyut tina kitakitan. u Ocuo a kenis atu nika adihan baluhay a nudumaay a nitahawan a kakatidaan sika laheci satu nu tademaway a saka taayaw tu sacakat nu ba’yuway nikatinengan a ziday.
ci Maycelun hananay sa u putawyaay a tademaw nayi masakapah henay cinida sa niyaduan a pabalunga musakawaw namahida satu idaw ku tuluway a bataan cunus tu tuluway a mihcaan idawya idaw kuni dakecan nida tu saka edem nu balucu tu sakangay hantu sisa miliyas taydaan i sipanya. imahida sa u putawya idaw kuni kaadih sikataydaan i nu walian a makay baluhayay a cacaliwan a may lakuwit mala i bayuway balatenay a saicelangay a kitakit ci Maycelun hananay sa pasakamuan nida kya hunti nu Sipanya ci Cahli (查理一世）padepucen nida. a mapaadih kya baluhay nu walian a caliwayan milakuwit nu balunga a kakaydaan i taneng sikatukuh waliay a Intulnisiya (印度尼西亞) hananay a kasaupuwan nu subal taneng itida misiwbay tu bangesisay a tuudtuud. ci (Cahli 一世)hangen saan palilit paayaw tu nadatengan ni maycelun (麥哲倫) mitahaw a nipabalucu’an kyu paucul satu maka idawya tuluay a lasubu a tademaw mikacaw tu limaay a balunga yamihcaan imahida sa 1519 nu calahcan (西元) hananay imahida lilidan ni Maycelun malinga tu.
nikalingatu nuheni sa nayiay ku papatuduan sakatalacuwa hakya kuni pabalunga matenes i ba’yu nayay ku matinengay sakatukuhan a kakitidaan sisa yadah ku i balungaay a tademaw caay tu pakadungdung pasu amahamin tu kakaenen lacul he naca ku demiad lihalaw tu mamin ku katuuday makayi tu tanuayawan paculil tu balunga. sisa nika lingatu katukuh i cacayay a mihcaan sa idaw ku mubelihay ku balucu’ maltiyik paculi tu mikeliday nika ci Maycelun kasenun han nida mupenec ku maydihay mibelin kinacacay aca pabalucu’ malingad paynu ayawan namahida satu ya katuuday iti 1521 a mihcaan sa makatukuh i Huylipin（菲律賓）hananay a kitakit u sikahetek maybalucu’an tawaliyan a nikatepaan a sinpi.