Belarus

Belarus (白俄羅斯)

hanany a kapulungan a kanatal, nipangangan sa u “Belarus” atu nu kantan hananay a nipangangan ya (Berus), nu mamikuwanay sakay nu Hulamay a nipangangan sa u “Belarus” han, u kakitidaan sa iti kawalian nu Europe maylabuay tukusanay a kanatal, malasayaway a tuse sa ya Minsk (明斯克) han. ina Belarus sa nau Soviet (Su-uy-ay 蘇維埃) hananay a sakay nu siyakayay kunidaay a nidateng nikapulungan, i ti 1991 a mihcaan walu a bulad tusa a bataan idaw ku lima a demiad makay i Su-liyen katahkal masakunidaay a kanatal, i kalecadan a mihcaan sa i siwa a bulad sabaw siwa a demiad, maysumad tu u (Belarus kapulung a kanatal).

白俄羅斯共和國，通稱「白俄羅斯」或簡稱「白俄」，官方中文名稱為「白羅斯」，是位於東歐的內陸國家，首都為明斯克。白俄羅斯蘇維埃社會主義共和國於1991年8月25日從蘇聯獨立，於同年9月19日改稱「白俄羅斯共和國」。

ina Belarus sa nu wali atu nu kaamisan sa micapi tu Russia a malbiyaw, tatimulan sa malalitin tu Ukraine a kanatal, nuetipan sa macacapi tu ya Poland (波蘭), Lithuania (立陶宛), atu Latvia (拉脫維亞) hananay a kanatal, nikaahebalan nu lala’ sa makaala tu 207,600 km², u kaidaw nu tademaw sa makaala tu 950 a mang kayadah (2018 mihcaan a nisausi), u nikaliwasak nueneng sa i tida i Minsk (明斯克) atu dumaay a tuse ku sayadahay atu kalacapicapianay, micapi tu 80 palasubu a tademaw u nu kalamitanay tu a binacadan u Belarus (白羅斯), u makay kaadidingan a binacadan sa u Russia, Poland(波蘭) atu ya Ukraine (烏克蘭) hananay a tademaw.

白俄羅斯東及北部與俄羅斯為鄰，南部與烏克蘭接壤，西部同波蘭、立陶宛和拉脫維亞毗鄰，國土面積207,600平方公里，人口950萬人（2018年），大部分居住在明斯克或者其他大城市附近，將近80%人口為土生土長的白俄羅斯人，主要少數民族依次是俄羅斯人、波蘭人和烏克蘭人。

nu dikudan i ti 1995 a mihcaan, ina Belarus (白羅斯) atu Russia a kamu sa, kala nu kanatalay a sasakamuen. u Belarus (白羅斯) sakay nu hulicay sa nayay ku nipalamadac tu sakakilulan tu papasubana’an tu sakay kamu, katuuday nu tademaw sa sisingku tu nu Russia ya Orthodox (Tung-cen 東正) hananay a kiwkay, kilul satu makay nu Lo-maayay a Tin-cu-kiw (羅馬天主教), ya nu Ciwluay a kiwkay sa nikayadah nu lisin a demiad “sakalecad nu kaudipan a lisin” mapaketun tu nu kanatalay a pahanhanan a demiad.

1995年後，白俄羅斯語和俄羅斯語均為官方語言。白俄羅斯憲法並無明確規定國教，大多數人信仰俄羅斯東正教，其次則為羅馬天主教，而基督宗教的不少節日（如復活節等）也被設為國定假日。

u Belarus i ti nu nakamuwanay masulitay u imi sa “u salengacay a rus(羅斯)”, ina “rus (羅斯)” a ulic sa nu makay i kasumamadan ya Ku-no-se a kamu (Ruotsi), ya imi sa u papacunaay a tademaw sananay, u sakusaan a nipatudu’ sa i amisay a Europe ya Wa-lian-ke a tademaw (北歐瓦良格人), u nu Uy-cin a masadumaay a tademaw sananay.

白俄羅斯在白俄羅斯語的字面意思即是「白色的羅斯」，「羅斯」一詞源自古諾斯語的「Ruotsi」，意爲劃漿手，原指北歐瓦良格人，他們是維京人的一支。

iti pituay, waluay a seci sa, ina Wa-lian-ke a tademaw (瓦良格人), u icelang ku sangangayaw tu Tung-se-la-bu a binacadan (東斯拉夫人), “ya i aydaay Belarus a tademaw, atu Ukraine, Russia nikapulungan a nipangangan”, sadikuday sa iti Tung-se-la-bu a tademawan (東斯拉夫人) nu lala’an patideng tu ya Liw-li-ke a hungtiay a kanatal (留里克王朝), pahecek tu kanatalay a tadangangan u “rus (羅斯)”, zayhan ya kanatalay a tuse mapatideng i Ukraine a Kiev (Ci-bu 基輔), nu laylayay a nipangangan sa ya Kievan Rus (Ci-bu Rus 基輔羅斯) han. uyni sa malasayaway i nu lala’an masacacayay a hungtian a kanatal, nipikuwan sa kalaidaw nu tenes tu 700 a lasubu nu mihcaan, kuyni nu i tidaay tu kueneng ya Tung-se-la-bu a tademaw (東斯拉夫人) kakayda satu haymaw sa kakilukilul satu u “Rus (羅斯)” a tademaw satu. uyni sa nikakaydaan nu mahtatusaay a kanatal a ngangan a nikalekalan.

在七、八世紀左右，瓦良格人以武力征服了東斯拉夫人（即今白俄羅斯人、烏克蘭人和俄羅斯人的統稱），最終在東斯拉夫人的土地上建立了留里克王朝，將國家定名為「羅斯」，因首都在烏克蘭的基輔，史稱「基輔羅斯」。這是東斯拉夫土地上第一個統一王朝，其統治維持了700多年，於是當地的東斯拉夫人便也逐漸稱自己為「羅斯人」了。這就是白俄羅斯和俄羅斯兩國國名的由來。

u siwkay nu kanatal

u Belarus sa ilabu nu Oco, itiza i 53 00 N, 28 00 E

u ahebal nu lala’ mapulung sa 207,600 km²

u ahebal nu lalaay sa 202,900 km², u ahebal nu nanumay sa 4,700 km²

hamin nu tademaw sa 9,570,376. kakalukan umah sa 43.70%, kilakilangan umah sa 42.70%, zumaay henay umah sa 13.60%

tapang tusu nu kanatal (首都)

u tapang tusu nu kanatal sa u Minsk (明斯克).

kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)

kakining nu kanatal demiad sa 3 bulad 7 demiad.

Alexander Lukashenko, 2014

tabakiay a tapang nu kanatal (元首)

u tabakiay a tapang nu kanatal (cung-tung) ayza sa ci Alexander Lukashenko, micakat a demiad sa i 1994 a mihca 7 bulad 20 demiad.

u cunli nu Belarus ayza sa ci Roman Golovchenko, micakat a demiad sa i 2020 a mihca 6 bulad 4 demiad.

hata nu Belarus

u hata (國旗)

u kulit nu hata nu kanatal sa, situlu ku kulit. u sumanahay u landaway atu sangelacay.

u sulit nu zuma a kamu (國家名稱)

u sulit nu Hulam: 白俄羅斯

u sulit nu Lipun: ベラルーシ共和国

u sulit nu Amilika: Belarus

likisi (歷史)

iti Kung-yen 9 se-ci katukuh i 11 se-ci, nu aydaay a Belarus sayadahay a lala’, sakay nu Vikings (Uy-cin a tademaw 維京人), iti kung-yen 862 a mihcaan nipatidengan a Kievan Rus (Ci-bu Rus 基輔羅斯) , u masacacayay ya Ryurik (Liw-li-ke 留里克) a hungtiay a kanatal a nipikuwan a nikaahebal tu nu waliay a Slavic (Tung-se-la-bu 東斯拉夫) a kanatal. i Kievan Rus kapulungan ya hungti ci Jaroslavl (Ya-lo-se-la-bu 雅羅斯拉夫) i 1054 a mihcaan nibelec sa, nudikudan ya Kievan Rus kakilukilul satu kalupisakan a kunida sa, mala u masadumaay a sanukenisay a kanatal.

公元9世紀至11世紀，現代白俄羅斯的大部分領土屬於維京人在公元862年建立的基輔羅斯，一個由留里克王朝統治的遼闊的東斯拉夫國家。在基輔羅斯大公雅羅斯拉夫一世於1054年去世後，基輔羅斯逐漸分裂為許多獨立的地方公國。

i siwa atu cacay a bataan a seci, nu aydaay a Belarus makay nu amis, timul, patideng tu Polotsk (Po-lo-ce-ke’ 波洛茨克), Turov (Tu-lo-bu 圖羅夫), Pinsk (Ping-se-ke’ 平斯克) a kapulungan a kanatal.

在9至10世紀間，今白俄羅斯南北部建立波洛茨克、圖羅夫—平斯克等公國。

sabaw tulu katukuh sabaw sepat a seci kalecabayan atu Lithuania (Litaw-wan 立陶宛) a kanatal, nikalcabayan atu Lithuania a kanatal sa nu nipakalisiwan a pabaluhay tu a nipitapal, satusa u nu cen-ce atu nu sikalecad nu nakamuan iti nalala’an a binacadanay a lalangawan ku nikasa. sabaw tulu a seciay a Mongolia (Mong-ku 蒙古) misuayaw tu Belarus nipipenec sa, ya Belarus debungan kaapuyuan micebis nu Mongol (蒙古人), ya 'kim Horde (Ci-can-hana 金帳汗) hananay a binacadan, sipakaynien mingayaw tu nutipan nu Europe atu Poland, katukuh i nipidebung nu Lithuania kapulungan a kanatal tiya Kievan (Ci-bu 基輔) hananay, kademecan ku hitay nu Mongolia, ina lala’ sa itawya makalaliw tu sakaini nu kalabadesan.

13至14世紀起與立陶宛大公國合併，立陶宛大公國的創立首先是經濟的緣故，其次是政治以及和白俄羅斯這塊土地上的族裔的文化上的一致，13世紀的蒙古對俄羅斯的征服期間，白俄羅斯遭蒙古人的金帳汗國短暫佔領幾年，從此處攻打西歐及波蘭，直到立陶宛大公國南下佔領了基輔，打敗蒙古軍隊，這塊土地才躲過這一劫。

mamapahedek tu ku sayaway a nikalalaisan i 1918 a mihcaan tulu a bulad tusa a bataan idaw ku lima nu demiad, ya Brest (Pu-liy-sete 布列斯特), Litovsk (Litaw-hu-se-ke' 立陶夫斯克) a lice i teban nu kasasuliclic sa, sipakilul han tu nu Germanyay a hitay a Bosing-go a nipilatlatay a nipidebung tu Belarus, Ukraine, Baltic a bayu (Po-lo-ti-hay 波羅的海) a kanatal, ya Belarus kunida satu pangiha tu mikiayaw a pabinawlan, mapapuhpuh nu Germany a kanatal patideng tu Belarus hananay a nu tademaway kapulunga a kanatal.

一戰將要結束的1918年3月25日，布列斯特-立陶夫斯克條約尚在談判中時，隨著德軍的拳擊行動佔領白俄、烏克蘭、波羅的海國家，白俄羅斯就首先宣布了獨立，由德國扶植下成立白俄羅斯人民共和國。

sakatusaay nikapacawan sa, 1941 a mihcaan i enemay a bulad tusa a bataan idaw ku tusa a demiadan sa , ya nasuy u Zi-man beleng saan a midebung tu ya Su-liyen, ya Sute a nikangangayaw miteka tu, pasatebanay nu dadan hitay nu Zi-man macebis nuheni kya Belarus kanatalay a tuse ya Minsk, u Zi-man a kanatal sa sipataydaen kya masaadidingay nu Belarus, ya Baltic a bayu (Po-lo-ti-hay 波羅的海) masatuluay a kanatal pulung han pala nu Osland (Awse-lan 奧斯蘭) mamukeliday a kitidaan, 1944 a mihcaan ya Su-liyen nipaculianay nu hitay pangayaw tu Zi-man itawya a mahulak ku nikananukasan kabaluhayan a nikadamsay.

二戰時期，1941年6月22日納粹德國全面入侵蘇聯，蘇德戰爭開始，中路德軍攻佔白俄羅斯首府明斯克，德國將白俄羅斯小部份與波羅的海三小國合併為奧斯蘭總督轄區，1944年蘇聯軍隊反攻德國才重新解放。

1986 a mihcaan, kalcabayan atu Belarus macapiay kapulunganay a kanatal, ya Ukraine idaw ku nikalekal tu mapauningay, sakay nu Hetiyen hananay a nipadingki a kuba’, na sipakay nu nipihpihan nu bali atu nika nu enalan a masakiketay nu tuudtuud, kaidawan nu kawalian, katimulan ya Ke-me-li-co atu Mu-ci-liyaw-hu, malatusa a kenis mapauning tu pihacengay a nikahida.

1986年，與白俄羅斯相鄰的加盟共和國烏克蘭發生車諾比核電廠事故，因風向與地形的關係，造成東南部的戈梅利州與莫吉廖夫州兩個州受到嚴重的污染。

1991 i 8 a bulad 25 a demiad, iti Belarus ya Kong-san-tang a nipacukedan sa, u ngangan sipakay (Belarus Soviet (白俄羅斯蘇維埃) kalusiyakay a kapulungan a kanatal sas), pasumadan tu nu (Belarus kapulungan a kanatal) ya Soviet Union (Su-liyen 蘇聯) nikaawaswasan sa nudikudan, i 1991 a mihcaan 8 a bulad 25 a demiad ina Belarus hanany sa pabinawlan a malakunida sa a malakanatal. namahida satu sa i nudikudan tuluay a mihcaan, iti 1994 a micaan 6 a bulad 24 a demiadan atu i pitu a bulad 10 a demiadan nipisingkiwan tu nu kalatusaanay tu cung-tungan sa, ya caayay sikatineng nu katuuday ci Alexander Lukashenko (Ya-li-san-ta, Luka-sen-ke 亞歷山大·盧卡申科) hananay sa, kasenun saan sikaidaw ku nikatabakian tu kasingangan i tini i kanatal.

1991年8月25日，在白俄羅斯共產黨的支持下，國名從「白俄羅斯蘇維埃社會主義共和國」變更為「白俄羅斯共和國」。蘇聯解體後，1991年8月25日白俄羅斯宣布獨立。獨立3年後的1994年6月24日和7月10日的兩場總統選舉中，曾經在國內並不知名的亞歷山大·盧卡申科一舉擁有了國家聲望。

nikacaliwayan i 2001 a mihcaan atu 2006 atu 2015 a mihcaan nipisingkiwan tu sakala tu cung-tung sa tatulitulis sa malacung-tung nu kanatalay, situngusay tu nu tademaway a nipitapal sa, ya nu kitakitay a mamipahulakay a masakaputay idaw ku paciliay tu cen-hu, nikelidan ni Lukashenko a kaput sa kalakelecan ku pikuwan tu sakay binawlan sa, sisa katukuh i 2020 a mihcaan sa sipaculian nu mihantayay tu pikuwan, sakaidaw nu 26 a mihcaan u satabakiay a mamubelin tu cen-huay a nipilatlat a kawaw.

在之後的2001年、2006年和2015年選舉中皆連續獲選擔任總統。人權觀察、國際特赦組織對此批評盧卡申科政府有威權主義作風，而盧卡申科的威權統治最終使得該國於2020年爆發了其統治近26年規模最大的反政府示威。

cen-ce (政治)

Belarus a kanatal sa u cung-tungay a nikapulangan a tatungus sakaidaw, cen-hu sa nu cung-tung atu nu kanatalay a masakaputay katatengilan a mapatideng, miida tu masalamitay a hulic a nipasatiidan, a i paylima nu mihcaan sa misaheci pasumad tu cung-tung a misingkiw, nika i ti 1996 a mihcaan sa u nu limaay a mihcaan sipasumad tu pituay a mihcaan nacacay a malacung-tung sa, sakay nu kanatalay a matatengilay a nikasakaput sa, idaw ku sakaysasa nu pilubangan 110 kayadah nu tademaw, sakay pabaway sa makaala tu 64 ku masakaputay nu nipatideng.

白俄羅斯是實行總統制的共和國，政府由總統和國會所組成，根據1994年憲法所規定，每五年舉行一次總統的選舉，1996年總統任期五年被改為七年任期一次，國會的下議院由110位成員所組成，上議院則由64位成員所組成。

kakitidaan (地理)

u Belarus i sanutebanan nu Europe, u makay lalabuay nu enal, masacapiay a kanatal idaw kya sawalian ya Russia, kaamisan sa ya Latvia, Poland, nutipan kalaamisan ya Lithuania atu satimulan ya Ukraine. ina Belarus a kanatal kaahebal nu kitidaan sa makaala tu 20.76 mang km², makay timul katukuh i saamisan sa 560 km kabaatan, makay walian katukuh i nutipan sa makaala tu 650 km kabaatan. ina Belarus a nikitidaan sa pasay nu kawalian nu Europe a enal, kasawahelulan nu enal, nikayadahan sa ku sauwac kalalemedan, kilakilangan kahaminan ku 40%, satalakaway nu buyu' sa ya Dzerzhinsk (Cie’l-zen-seke 捷爾任斯克) hananay, nakatalakawan sa makay bayu nipisausi sa, idaw ku 345 m, u saapuyuay sa i ti Neman (Ni-man 涅曼) a sauwac 90 ku nikatalakawan a depah.

白俄羅斯位於歐洲的中部，是一個內陸國家，與其接壤的國家有在東部的俄羅斯，北部的拉脫維亞，波蘭，西北的立陶宛以及南部的烏克蘭。白俄羅斯面積20.76萬平方公里，南北相距560公里，東西相距650公里。白俄羅斯地處東歐平原，地勢低平、多為河流溼地，森林覆蓋面積達到40％，最高峰為捷爾任斯克山，海拔345米，最低點在涅曼河為90米。

sakasilacul (資源)

ina Belarus nikaidaw tu sakasilacul nu kanatal kalasibekan, tulu a bataan nu kayadah sikaidaw nu sikaydih a tuudtuud, kaliwasakan i 4000 a kakutkutan, u sakahenulan sa ya Potassium (Ciya-yen 鉀鹽) hananay masupeday sakay nu ayawan nu Europe, taneng a kutkutan tu 20 katukuh i 115 a mihcaan. u nananuman nikaidaw atu sakay nu isingay a nikaydih kasibekan. makay nu mukasiay a kilakilangan sa makaala tu 36 a palasubu, nikaidaw nu sikasupet nu kasuy sa makaala tu 10.93 a yik (億) nu depah, paymihcaan mapacakayay a kasuy sa idaw ku 500 a mang nu tun (噸) hananay. u duma sa i Belarus masasidumaay nu aadupen sa idaw ku 3.1 nu mang kayadah.

白俄羅斯礦產資源豐富，30多種礦物分布在4000多個礦區，最重要的礦藏有鉀鹽，貯量居歐洲前列，可供開採20-115年。非礦資源有花崗石、白雲石、石灰石、泥灰和白堊、防火材料和亞粘土等。泥炭貯量44億噸（占原蘇聯總儲量的36％）。飲用礦泉水和醫療礦泉資源豐富。森林覆蓋率為36%，原始森林面積占19%。木材儲量為10·93億立方米，每年出口各種木材約500萬噸。另外，白俄羅斯境內有各種動物3.1萬種。