Mongolia
Mongolia（蒙古）
u Mongolia （蒙古） ilabu nu Asia, itiza i 46 00 N, 105 00 E. u ahebal nu lala’ mapulung sa izaw ku 1,564,116 km2, u ahebal nu lala'ay sa izaw ku 1,553,556 km2, u ahebal nu nanumay sa izaw ku 10,560 km2, hamin nu tademawan sa 3,031,330. kakalukan umah sa 73%, kilakilangan umah sa 7%, zumaay henay umah sa 20%.
tapang tusu nu kanatal(首都)
mikawaway-kalumyitiu tapang tusu nu kanatal sa u Ulaanbaatar (烏蘭巴托).
kakininan nu kanatal demiad(國家紀念日)
mikawaway-kalumyitikakining nu kanatal demiad sa sabaw cacay bulad pitu demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal(元首)
mikawaway-kalumyitiu tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Khaltmaagiin Battulga (Haletema．Patetuleka 哈勒特馬·巴特圖勒嘎), 1963 a mihca 3 a bulad 3 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu Mongolia (蒙古) ayza, micakat a demiad sa i 2017 a mihca pitu bulad cacay bataan demiad.
cunli (總理)
mikawaway-kalumyitiu cunli nu Mongolia (蒙古) ayza sa ci Luvsannamsrain Oyun-Erdene (羅布森那木斯萊·奧雲額爾登), micakat a demiad sa i 2021 a mihcaan 1 bulad
27 demiad.
u siwkay niza(簡介)
mikawaway-kalumyiti蒙古國，簡稱蒙古，是一個東亞的單一半總統制共和國，位於俄羅斯聯邦與中華人民共和國交會處，首都與最大城市為烏蘭巴托。
Mongolia a kanatal, u sakaihekal sa u Mongolia han a pangangan, u masapangkiway a kapulunganay a kanatal, i walianay nu Ya-cuo ku kakitidaan, u kakitidaan sa i tapiingan nu Soviet Union a kanatal atu ya China hananay a kanatal malalitin tu. u sasatatanga han a tuse sa ya Ulaanbaatar (烏蘭巴托) han.
當前蒙古國的國土是古代多個遊牧民族生活和曾經建立政權的地區。1206年成吉思汗建立了蒙古帝國，1271年他的孫子忽必烈建立元朝，元朝滅亡後蒙古人退回蒙古草原，但經常在邊境與明朝發生衝突。16到17世紀起蒙古開始受到藏傳佛教影響（或稱藏語系佛教，或俗稱喇嘛教，是指傳入藏區的佛教分支。）
nu aydaay a Mongolia a kanatal nikaidaw a kakitidaan sa, namakay i kasumamadan nu pahutingay a nikaudip a binacadan, nikatuudan a kasapulung a patideng tu sakaidaw nu sasitungus nu kanatal. i 1206 a mihcaan sa ya ci Cen-ci-se-han hananay mapatideng nida kina Mongolia masahungtiay a kanatal, 1271 a mihcaan u sunasun nida ci Hu-pi-liye sipatideng tu ya Yien-caw hananay a hungtiay a kanatal, kalawpesan nu Yien-caw sa ina Mongolia a binacadan sa patatiku sikataluma i Mongolia nu lutuklutukay a enal maudip, nika sanisani macacebis atu Min-caw. katukuh i 16 atu 17 a seci sa, masingala nu Cangay sanu Omitohud hananay a kiwkay (hakay nipangangan tu ya Cangay a nakamuan a Omitohud, hakya uyda nikananam a pangiha' tuya Lama a kiwkay sa, u nipatudu sa u nipacumud a Omitohud a kiwkay sananay.)
17世紀末時蒙古全境被納入清朝統治範圍，1911年清王朝崩潰後外蒙古宣布獨立為博克多汗國，但未得到眾多國家承認，直到1921年人民革命取得在蘇俄控制下的獨立，1924年成立的社會主義蒙古人民共和國受到蘇聯很大影響，成為蘇聯的衛星國（是指一個在政治、經濟和軍事上都受外國很大影響及支配的獨立國家，是從屬國的一類。）
17 seci nudikudan tu sa nikahaminan a kakitidaan nu Mongolia, sipikuwan tu nu Cing-caw ku tatungusan, 1911 a mihcaan sa kalawpesan nu Cing-caw ya sakaihekal a Mongolia kunida saan a malakanatal, nipangangan sa u Po-ke-to-han a kanatal. nika caay ka silayap nu dumaay a kanatl a mapawacay, katukuh i 1921 a mihcaan sa nu binawlan a nibabelinan sikalaliwlaw kyu sipasiked nu Soviet Union a maysakaku, 1924 mihcaan nipatidengan nu siyakayay nidateng, sanu Mongoliaay a kanatal sikalawilaw tu nu Soviet Union, masa nu Suliyen ya tapukuwanay nutineng a bunac, (nipatudu sa sakay nu cence, kalisiw, atu nu hitayay, kalawilawan nu duma a kanatal, atu nikizayan a miedap a kunida sananay a kanatal, u masakilulay sananay a kanatal.)
並至1961年加入聯合國開始取得國際確認。1989年東歐劇變後，蒙古亦在1990年初發生了民主革命，導致1992年頒布了一個實行多黨制的新憲法，並開始向市場經濟過渡。蒙古國國土面積為1,564,116平方公里，是世界上國土面積第19大的國家，也是僅次於哈薩克的世界第二大內陸國家，人口330萬人，是世界上人口密度最低的主權國家。
katukuh i 1961 a mihcaan sa micumud i kitakitay a paykanatal sa, sikaidaw nu kitakitay a kanatal a palalucek atu maylayap. 1989 a mihcaan sa walianay a Tung-O sikaidaw nu kasumad, ina Mongolia sikalecad silekal tu misakakyay a sasungayaw, kiyu kalaidaw nu 1992 a mihcaan palekal tu sikayadah nu masadumaay a kaput atu nipabaluhay a hulic nu kanatal, miteka tu pasay i nu kalisiway a sikay caliway. u kalaidaw nu kanatalay a lala' sa, 1,564,116 km2 a kaahebal, i kitakit sa u nikasilsilan a singangan sa u sakay sabaw siwa ku nipasilac i kitakit, uyda satu makasasa nu Ha-sa-ke hanany a kanatal, i kitakit sa mala sakatusa nu nikaahebal sakay nu tukus a kanatal, nikatuud nu tademaw sa kala tu 3300 nu mang, i kitakit a nikacacelcelan a nisausian sa, u kalabangbangan ku kakitidaan nu sitatungus a kanatal.
蒙古國可耕地較少，大部分國土被草原覆蓋，北部和西部多山脈，南部為戈壁沙漠（戈壁在蒙古語中有沙漠、礫石荒漠、乾旱的地方等意思。）30％的人口從事遊牧或半遊牧。蒙古國的主要宗教為藏傳佛教，主要民族為蒙古族，亦有哈薩克、圖瓦等其他少數民族分布於西部，人均國內生產總值4,700美元（2019年 )。
nu Mongoniaay a kanatal tanengay a kalukanay a lala' sa caay kayadah, nikayada sa nu lutulutukan kahaminan a tahab, nu amis atu nutipan sa buyubuyu'an amin ku yadahay, satimulan sa u ya Ke-pi hananay a calecepanay a likelikenan (ya Ke-pi i nakamuan nu Mongolia sa idaway ku liken, balasbalasan atu kaacakanay a imin sa.) 30 a palasubuay a tademaw musakawaway tu pahudingay atu kalapangkiwan a pahudingay. nu Mongolia a kanatal sakahenulan a singku sa, namakay i Cang hananay nu Omitohutay a kiwkay, u sakaidaw nu binacadan a mamin sa nu Mongolia ku sakatuuday, nika idaw tu ku nu Ha-sa-ke atu ya Tu-wa pinaay hakiya a tademaw kalaliwasak i nutipan a kenis, sakay nu sikalisiw nipalecadan sa makaala tu 4,700 nu Amuhuwanay a paysu’ (i 2019 a mihcaan).
蒙古於1997年加入世界貿易組織，並繼續尋求增大其在地區經濟和貿易的參與度。
u Mongolia a kanatal sa i ti 1997 a mihcaan micumud tu nu kitakitay a pakalisiway a masakaputay, sikayda satu maytules mikilim tu satabakiay a nipicunus, sakay nu udipay i kenis milikalisiw atu maw-yi a nikalalacalan.
nu kasumamadan a laylay (古代史)
mikawaway-kalumyiti蒙古高原是古代眾多遊牧民族的發揚地，先後出現了匈奴，鮮卑，柔然，突厥和回鶻等遊牧民族，10世紀，契丹人建立的遼朝也在草原留下了眾多遺蹟。
u talakawayay nu enal i Mongolia sa, i kasumamadan pahudingay a binacadan sa u nikacakadanay a kakitidaan, caculaculal sa ku masadumaay a binacadan ya Siyun-nu, Siyin-Piye, Zeo-Zan, Tu-ciye atu ya Huy-hu a pahudingay a binacadan, 10 a seci, ya Ci-tan a tademaw patideng tu Liyaw-caw masahungtiay a kanatal, kyu yadah ku nisubelitan i lutuklutukanay atu niliwan tu tuudtuud nu lalangawan.
蒙古族的族源尚存爭議，學術界主流的看法是源出東胡族系。13世紀初，鐵木真統一蒙古各部，之後其子孫們通過戰爭擴張建立了一個版圖龐大的蒙古帝國。帝國分崩離析之後，在蒙古高原以外的蒙古人逐漸同化入當地民族。元朝滅亡後，草原地區陷入混戰局面。
nu Mongolia a binacadan sakay lingatu nu tatangahan a udip sa, idaw henay ku dademecan tu tatatengilan, nu sitinengay atu kalalucekan nu pasubanaay a nipitapal sa, ina hini sa nu makay iseci Tung-hu a binacadan sa. 13 a seci kalingatuan, ya ci Tiye-mu-cen hananay a hungti sa, kademecan nida ku masadumaay a kenis nu niyadu’, nudikudan sa u iluiluc nida sa sipakay kalalaisan a mayawas tu, sikaahebal nu lala atu tabakitabaki nu sikaidaw, malanu Mongolia a hungtiay a kanatal. ina kalahungtian a kanatal nu dikudan a malaliwasak tu sa, i ti talakaway nu Mongolia a katalakawan nu buyubuyu'an, hamaw satu a mapacamul ku canancanan masaduma tu ku nuudipan, ya Yien-caw kalawpesan tu sa, ya lutuklutukan a enal kakayda satu nayay ku wantan a kalangangayawan tu.
u binacadan (民族)
mikawaway-kalumyiti蒙古國從民族構成上是一個以蒙古族為主體的國家。
u Mongolia sa nasipakay binacadan a kalaidaw, u masatungusay nu Mongolia a binacadan nikapulung a masakanatal.
那達慕 Na-ta-mu
mikawaway-kalumyiti那達慕，意為「遊戲」或「娛樂」，為蒙古族一年一度的傳統體能運動競技節日，從傳統宗教儀式敖包祭拜（敖包意思是石頭堆，是用石頭堆積的蒙古族人祭祀建築。）發展而來，一般於每年7月至8月間舉行。過去只會在蒙古國和內蒙古自治區等地舉行，而北京、哈爾濱等大城市亦會有蒙古人舉辦那達慕大會。
u Na-ta-mu a imi sa,u “pisalamaan” atu “kalipahakan midang”, masa nu Mongolia a kanatal i mihmihcaan, nu laylayay a sipalatlat a pikining a madademec a demiad, sipakay nu kiwkayay a lisin a patudud, (ya Aw-paw hananay sa u nipisaupuan tu ba’tu, nipitiyapan tu ba’tu a patideng tu kitidaan a maysalisin ku nikalalekal.) iti pituay katukuh waluay a bulad misalisin. i kasumamadan sa itida sa labu nu kanatal atu sakunidaanay a kakitidaan milihida tu sasalisinan, nika i Beijing atu ya Harbin tabakiay a tuse nu binacadan ku milihidaay.
現行舉行3項競技比賽。其中賽馬和射箭也對女選手開放參加。摔跤比賽勝出者被人們公認為強壯、聰穎、鶴立雞群和衷心於傳統文化；射箭比賽勝出者被人們公認為堅毅、有耐性；賽馬比賽中勝出的騎手（通常是小孩兒），被讚賞為速度快和萬人之首。5匹在比賽中勝出的馬將會被灑馬奶酒及以詩詞和音樂讚頌。
i ayda a nipalekalan tu kadademec sa cunusan tu ku mukacaway tu subayu, atu miacingay nu tatayna. u makademecay tu nikalalebuan sa sipahecian nu katuuday tu siicelangay, sipunuay, atu kasenenganay masacacay, atu sakasibalucu’ tu laylayay a lalangawan, u miacingay sa anu makademec sa, pala u nu ahebetay, makadungdungay han, mikacaway tu subayu a nikademecan sa (u nu wawaay a sausi), sikaseneng nu kalamkam nu duba i ayaw nu katuuday. masalalimaay nu
subayu a nikadademec anu ka’ta sa, a sipabasbas tu sicamul nu pah, atu sipaseneg asu’ay nu datuk atu micepcepay tu mata a ulic.
那達慕大會一直是蒙古族王公、貴族牧主及富商的活動。1949年後正式開放予蒙古族平民，同時這個節日亦促進了物資交流及文化科學知識的融合。ina Tamu hananay sa, masa nu Mongoliay a hungti kakitaan atu maylayay a tademaw a salatlat. iti 1949 a mihcaan sa itawya a mihulak tu katuuday mihulak tu sapalayap,kutusisa ina demiadan taneng a sikacamul tu kalalacay nu tuudtuud atu nu lalangawan a gaka sacunus tu nutinengay a sikatineng.