Fuli

Fuli (富里鄉) a sakuwan ku Hualien. kumud nu kalesakan, 172.01 km². （kalesakan nu linpanti 67.31 km², kalesakan nu pawliwti 1.93 km²）, u kasabinawlan, 2,030 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 783 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 1,086 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 53%(Pangcah) ku kasabinawlan. u Pangcah ku sakalaniyazu’.

nikasakuwakuwan

Fuli mala 13 a cuwen atu 9 ku niyazu’. kina 9 a niyazu’sa, Cilamitay（吉拉米代部落）, Talampo（達蘭埠部落）, Monating（姆拉丁部落）, Cirakesay（基拉歌賽）, Pacuya（巴族耶部落）, Ancoh（安住部落）, Maliwang（馬里旺部落）, Lupo（露埔部落）, Cihalaay（黑暗部落）.

富里鄉（阿美語：Kongpo）是台灣花蓮縣最南方的一個鄉，北與玉里鎮、西與卓溪鄉、東北與台東縣長濱鄉、東與成功鎮、東南與東河鄉，南與池上鄉接壤。

Fuli hananay a kenis sa (kamu nu Pangcah sa Kongpo) han, i Taywanay Kalingku masatimulay a kitidaan nu kenis, kaamisan sa atu Puseku, nutipan sa atu ya Zhuoxi a kenis, walian kalaamisan atu ya Pusungay ya Changbin a kenis, kawalianay ya Chenggong a kenis, walian kalatimulan sa ya Donghe a kenis, i nu timulan sa malalitin atu Chishang a kenis.

鄉內人口約有一萬人，現境內有客家人、閩南人、外省人、阿美族、大武壠族、馬卡道族、西拉雅族等多元族群特色，地方通行語為阿美語與台灣客家語。

maylabu nu kenis sa kaidaw nu tademaw makaala tu cacay nu mang kayadah, nikahida nu kasapulung nu binacadan sa, idaw ku Ngayngay, Layak, Hulam, Pangcah, Taulung a binacadan atu ya Makataw atu ya Silaya a binacadan kayadah nu kasasiduma, i labu nu kenis sa u nu Pangcahay atu nu Ngayngayay a kamu ku kasalalacal.

主要產業活動以農業為主，主要特產以富麗米(富里米)、香菇和金針為大宗。鄉內的六十石山、羅山瀑布及東富公路上的小天祥是知名的觀光景點。

kasasilacul nu itidaay sa u malukay ku sakatatungus nu binawlan, u sakahenulan sa ya Fuli a sabak atu ya budu atu ya cin-ceng ku sayadahay nu nikalukan. i kenis sa ya Liw-se-tan hananay a buyu’ atu ya cascas nu Lo-san atu ya kawalianay a Fuli, i dadanay ya siyaw-ting-siyan ku kasingangan tu piidangan a kitidaan.

sakay nu laylay (歷史)

據內政部「地名檢索系統」，有關現行「富里鄉」此地名有以下記載：富里鄉位居花東縱谷的中段，是花蓮縣境內位置最南邊的一個鄉。富里舊稱「公埔」，地名之說有以下幾種：

masulitay i nu paykanatal sa (nu kasingangan nu malusimetay), sipakay nu masakiketay i aydaay (Fuli a kenis) ina ngangan nu kakitidaan sa kaidaw nu nipasilatan a masulit, ina Fuli hananay a kenis sa u eneng itiniay masadihepay nu buyubuyu’an nu tebanay a ngatu, sakay nu Kalingkuay satimulan a kenis. kasumamadan a ngangan nu Fuli sa u "Kung-pu" han u nipangangan i mahida sa pakay sasaen a pasilsil:

1.昔時為公家團體或平埔族群的公共牧場，用來放飼牛羊，以及放置柴草之類，公埔的地名由此得來。

1. i mukasi sa nu masakaputay atu cenhuay atu nu Tangabulan a kapulungan pahuding itini, sipapikaen tu katalalan atu sidi, atu sisaupuan tu kasuy, lutuk a tuudtuud, kiyu ina Kung-pu hananay a ngangan sa sipakayni ku kasingangan.

2.源起於清光緒元年（1875年），解除番境各例禁，設立卑南撫墾局時所頒布拓墾章程中，規定每人先分田一甲耕種，另給附近原野（埔地）一甲，令其續耕。凡未著手墾殖之預備地，即稱「公埔」

2. kalalekalan nu sikaidaw sa namakay i kaHulaman ya Cing-kuwan-si kalingatuan nu mihcaan (1875 mihcaan), mihulak tu ya niyaniyadu’anay a mipulu’ tu sakelec a kawaw, patideng tu ya i Piyumaay mamikuwanay tu nu binacadan a masakaputay, kaidaw nu nisulul tu sahulic tu lice i cudad, nipikilac sa masacacay nu tademaw sa siwada tu cacayay a kubu tu umah patadas a maluk, duma sa painien tu nu i capiay nu bukebukelalan sikaala tu cacay a kubu uculan a maluk. anu idaw ku nipalatek hananay nayay ku patadasay a nalinabuan a umah sa, u masayiubiay mapanganganay "Kung-pu" han.

3.昭和12年（1937）地方改制時，日本人引用他們本土的一個古國名稱將公埔改為富里庄，現在日本千葉縣內也有一個名為「富里町」的鄉鎮，……近代則望文生義將「富里」解釋成『富裕鄉里』」。

3. Siw-ho sabaw tusa a mihcaan (1937 mihcaan) nu kenisay a likec sa, u Dipun mililit tu nu itidaay tu a sakay nu kasumamaday, pasumaden ku kasasingangan nu kitidaan u Fuli han a kasaniyadu’, i aydaay nu Dipun sa ya Ciyen-ye hananay a kenis sa idaw aca ku sikalecad nu ngangan a kitidaan u "Fuli-ting" han, ….. i aydaay tu ya nipaulican nu mihulak tu imi sa, pasumaden ku "Fuli" a misaheci tu nakamuan masa nu "kasibekan kakitaanay a kenis sa".

（關於「富里」一名的由來，近代也有多種解釋。1.由於土地肥沃，盛產農作物以水稻為主產，故於昭和12年（1937年）年10月1日改為富里庄役場，取「富裕鄉里吉祥」之意。）

(masakiketay nu Fuli a ngangan nikalalekalan sa, i aydaay nu ziday a nakamuan sa yadah ku pahulakan. 1. kasadamekan nu lala’, sikasibek nu nikaluk sa u tipus ku sasitungusan, kiyu iti Siw-hu sabaw tusa a mihcaan sa (1937) cacay a bataan a bulad cacay a demiad, sipasumad han tu ya Fuli a kakalukan han, nipangangan sa muwala tu "Fuli a kenis sikakitaan sananay a misangayay sa" ku imi.)

Sin-sing hananay a niyadu’ (新興村)

本村原屬竹田村的一部份，舊稱「頭人埔」。

nu Sin-sing hananay a niyadu’ sa, i labu nu Cu-tiyenay, sipangangan han tu "Ta-lan-pu".

日治初期沿襲清代舊制，仍稱馬加祿莊，屬卑南廳新鄉管轄，明治四十二年（1909年）改隸大庄區轄下。民國三十八年因人口漸增，劃出竹田村北區成立一個新的村，因本村的開發稍遲於竹田，故取名新興。

i kaDipunay a kalingatuan a mikuwan mikilul tu nu kaHulaman a katenesay a nipikelec a mikuwan, nipangangan sa uyda han ya Ma-ciya-lu a niyadu’ ku kasingangan, sa nu Puyumaan a masakaputay ku mamikuwan, katukuh i Min-ce sepat a bataan idaw ku tusa nu mihcaan (1909 mihcaan) sipasumad han tu ya Ta-cuwan han a pikuwan. i kaHulaman 38 a mihcaan katuudkatuud tu katademaw, sipabacu tu ya Cu-tiyen sakaamisan nu kitidaan a patideng tu masabaluhay nu niyadu’, pasu mausuy a kasilacul nu Cu-tiyen, kiyu pabaluhay tu ya Sin-sing hananay a nikasingangan.

sakay nu Siye-siyaw-yen (學校園)

學校園居民純為日治時期移入的客家籍，馬加祿則以平埔、閩南籍居多，以及少數客家籍，東竹純為日治時移入的客家籍聚居。位置為於現在的1鄰至8鄰一帶，8鄰位於馬加祿部落一小部分。

itini i Siye-siyaw-yen muenengay nu tademaw sa, kutusi sa, masa nu nipikuwan nu Dipun mabulaway tayni nu Ngayngay a binacadan, ina Ma-ciya-lu hananay a kitidaan sa nikayadah han ku Tangabulan atu Layak ku katuuday, atu ya kasaadidiay nu Ngayngay a tademaw, itini i Tung-cu hananay a kitidaan sa i kaDipunay tuway a mabulaway amin tayni ku katuuday. u kakitidaan sa i aydaay masacacayay a bangti katukuh i waluay a bangti ku eneng. ina waluay nu bangti sa kasaniyadu’ i Ma-ciya-lu u saadidiay a dada.

Ma-ciya-lu a kitidaan (馬加祿)

地名源自清代同治元年（1862年），此地原為一名叫「馬加祿」的卑南族人所擁有的獵場，其他人來此狩獵時，必須奉獻一半的獵物給地主，遂以其名為地名。民國三十八年劃成一村，定名新興。位置約略為新興村9到13鄰一帶。

u kasingangan sa namakay i masahungtiay henay a ziday ya Tung-ce kalingatuan a mihcaan (1862), ina kakitidaan a nipangangan sa, sipakay masacacaay a aadupan a kakitidaan ya "Ma-ciya-lu" hananay u nu Puyumaay a binacadan kasaidawan kuyda a piadupan, u nu dumaay a binacadan tayni miadup sa, a painin tu pangkiway nikaala tu niadup tu itiniay nu kaidaw a binacadan. kiyu u ngangan nu situngusay ku mapasiketay a ngangan. i kaHulaman 38 a mihcaan pulung han pasaniyadu’, mapangangan tu Sin-sing han. u kitidaan sa hakay i Sin-sing siwaay katukuh i sabaw tulu a bangti kaahebal.

sakahenulan a kacaliwayan a kawaw (重要事蹟)

全國首例將平埔族列為「鄉定原住民」

i kanatal sa mala sayaway nu Tangabulan a binacadan mapasilac (u kenisay a yin-cu-min)

2013年11月15日，富里鄉公所將平埔族列為「鄉定原住民」，此創舉乃全國首例。鄉長黃玲蘭說，2005年台南縣府就已經承認西拉雅族，認定為「縣定原住民族」，並於2009年起受理族籍登記；高雄市也在今年十月承認「市定原住民」，因此富里鄉希望比照台南、高雄市，先從「鄉定原住民」開始推動，希望藉此讓族人從自我認同開始，進而團結起來保存文化。日治時代在「昭和」以前，將平埔族認定「熟蕃」，戶籍資料上有註明「熟」；「大正」以後則改註記「平」，也就是「平埔族」，只要家族的日治時期謄本上有註記，就可認定為大武壠族、馬卡道族、西拉雅族等平埔族群。

i 2013 a mihcaan 11 a bulad 15 a demiad, Fuli a yakuba sa sipasilacen ku Tangabulan u "kenisay a yin-cu-min han", kaidaw nina kawaw sa mala sayaway i kanatal mapaadih. u tapang nu yakuba pangiha, i 2005 a mihcaan ya Taynanay a kinsehu sipahecian tu kiya Silaya hananay a binacadan, pakalucek tu "cenhuay a yin-cu-min", satusa i 2009 a mihcaan maylayap tu nipasiket tu kika; ya Kaw-siyun-se sa iti cacay a bulad sa misaheci tu nu "nabakuwan a yin-cu-min", kiyu u Fuli maydih a sipalcad tu nu Taynan, Takaway a milihida tu nu tau a pitudung, ngay kakayda satu a misaheci a misuped tu lalangawan. i kasumamadan sa masulitay i kika sa, idaw ku mapabacuay tu nasulitan u "su-huwan", i masalamitay a kika idaw ku "su"; "Ta-cen" a ziday sa mapasumad ku nipabacu u "Tangabulan han", anu idaw ku ngasaw ita masulit tu "pin" hananay sa u Tangabulan tu ku sausi, kiyu ya Taulungay a binacadan, Makataw a binacadan, atu ya Silaya a binacadan sa u Tangabulan amin ku sausi.