Mala atademaw
kakiliman mikawaway-kalumyiti
Ayma a tademaw u timulay nu amilika antis atu altipulanu aitidaay a binacadan u tademaw nuheni malakuwit ku tusalasubu aemang ku aymala a tademaw nikaudip i puliwiya, milu, celi, itidanamin i niyadu maluk ku nikaudip. yu 15 a siki nu inciya atademaw nuayawan 16 a siki u sipanya ku sitatudungay itawya, itini i timulan nu amilika maudip pina tu a siki. paluma, pahabay tu katalan ucacanan atu mibuting usakaudip nu henisa nikaalaan. 艾馬拉人是南美洲安第斯及阿爾蒂普拉諾地區的土著民族，大約有2百萬以上的艾馬拉人生活在玻利維亞、秘魯和智利，其中大部分生活在農村。他們在15世紀臣服於印加人前以及16世紀歸順西班牙殖民者以前，已經在南美大陸上生活了數個世紀。種植、放牧和捕魚是主要的經濟生產方式。
likisi mikawaway-kalumyiti
umikingkiway palutatenga tu ayma a tademaw nu kakawsan sa nanu enem a emang tu tusaaemang a mihcaan namakayni i yacu mabulaw tayni, sayaway napapikanay tu sidi’ ku nikaudip,
人類學家們相信艾馬拉人的祖先是6萬－2萬年前從亞洲遷徙而來，最初過的是游牧生活。
yu pulug nu mihcaan sepat amalebut a mihcaan u kakawsa mipaayaw tu paluma tu cacanan, duma a tademaw malingatu i keke hananay tepal nu sauwac kuluma.
約公元前4000年時，先民們創造了種植業，一部分人開始在的的喀喀湖畔定居。
pulung numihcaan enem a lasubu sa, idaw ku tusaay a emang i alputilanu a buyu’an mueneng. Tiyawanake nanu tawya a patideng. nika, pulung nu mihcaan cacay amalebut katukuh cacaymalebut idaw ku cacay a lasubu a mihcaan, ina niyadu masubelit sipibakah, sakamu sa ku mikiung kikiway namakedal itinasa .
公元600年時，約有2萬人在阿爾蒂普拉諾高原定居。蒂亞瓦納科城即是這時建成。可是，公元1000年-1100年左右，這座城市被廢棄，部分考古學家認為這是由於乾旱。Eagan,頁12-13.
nilacilam mikawaway-kalumyiti
15 a sikinuteban, aymala atademaw atu liwliw nu niyadu’ mapatungus nu inciya a tademaw .
15世紀中期，艾馬拉人和周圍的部落被印加人征服。
Aymala a tademaw pacicihan tu pasayda i inciya a padamsu, tu sipanya atademaw misawacu micumud, kiyu inciya a kanatal maala. U sipanya hat uku mikuwanay idaw t uku baluhay a hulic, sakatuud sa kunipalaklak tu mi sindingay tu tinsukiw.
艾馬拉人被迫向印加人交稅，改信印加宗教，改說蓋丘亞語。不過他們的生活卻還是比較富足的。Eagan,頁15.1532年，西班牙人入侵，印加帝國被征服。西班牙殖民者通過了新法律，並派遣大量傳教士傳播天主教。
baluhay a tayniay u maedesay sakay binawlan misabana’ tu aymala a tademaw , mialaw tu umah’ nu intian, mialaw aca tu kel a kitidaan kakutkutan tu baba’tuwan, u aymala a tademaw sabana han papikutkut tu baba’tuwan, capapihanhan cayay panademiadan .
新殖民者殘酷奴役和壓榨艾馬拉人民，不但霸占了印第安人的農田，還掠奪的的喀爾湖地區的礦產。艾馬拉人常被用作礦工，安全和正常休息都無法得到保障。
i 1781 a mihcaan, aymala a sinin ci tupuka.katali.lapas mukelid tu intian atademaw palekal midademec , pecien naming nu heni ku kiwkay atu kitidaan nu siyhu,
Eagan,頁16-17.1781年，艾馬拉青年圖帕卡·卡塔里在拉巴斯領導印第安人起義，搗毀了許多教堂及政府建築。
katukuh i 19 a siki, ubalucu’ nu binawlan midademec tu maedesay madangkic ku heni amubelin tu mahidaay a siyhu, u celi 1818 a mihcaan uheni patideng tu kanatal, u puluwiya,milu a kanatal makakilul naming patideng tu kanatal nu heni, makakilunamin atu puliwal mukelid malpacaw kiyu misiteked.
到19世紀，民族解放運動日益高漲，智利在1818年獨立。玻利維亞、秘魯等國也先後在玻利瓦爾領導的革命戰爭中獨立。
hidasa, aymala atademaw mapahengad nu salengacay a tademaw u kawaw nuheni caay kasumad. Katukuh 20 a siki nuteban paculuay sidubu tu amilpacaw hinapaculi tu, sawsawni masasuada tu, 20 a siki nudikuda tu, aymala a tademaw i tini usapikuwan tu sakaudip nu binawlan maniket tu kuheni, uduma ci ukekatenase namala sakatusaay a puluwiya a hucungtung.
然而，艾馬拉人受白人剝削的情況並未得到根本改觀。到20世紀中葉，罷工和武裝抵抗仍然經常發生。20世紀末，艾馬拉人在政治生活中扮演的地位越來越重要，其中烏戈·卡德納斯曾任玻利維亞副總統。Eagan,頁19.