Wenifusin patideng tu sangan文藝復興建築
文藝復興(Renaissance)始於十五世紀的義大利佛羅倫斯(Florence),在這之前，歐洲的建築是充滿著尖塔、尖拱、肋拱、飛扶壁、與大面積彩色玻璃窗的哥德式(Gothic)風格。
Wenifusin (文藝復興) pipatasan i sabaw tu lima a seci a Itali (義大利) Fuoluolunse佛羅倫斯 (Florence), nuayawan nuyniyan, sanga nu O-cuo (歐洲) madicemay ku sangan nu tunduh, madicem ku mung, madicem ku cuked, mubahel ku kakapetan tu cabeng, atu ahebalay nu galasuan nu sasingalan a Keude a sangan (哥德式) (Gothic).
文藝復興建築的特色與風格 Wenifusin picidekan nu sangan atu wayway nipatidengan tu luma’
mikawaway-kalumyiti在十三世紀末，七次荒謬的十字軍東征終告結束，而中世紀貴族與騎士階層的影響力也漸漸衰退。
sabaw tu tulu a seci nu hedek, kina pitu ku patelacay nu sececun a hitay midebung hida satu mahedek, cuoseci siidaay atu malalid nu misubayuay a tademaw hamaw satu matadikud.
隨著商業的日益繁榮，社會結構也產生了變化，像是中產階級的興起;其中最著名的就是佛羅倫斯的麥迪西(Medici)家族。
kilul sa haymaw satu kapah ku siakay, masumad tu ku siakay, kapah tu atudi kunikaudip nu kapahay a sikacu’, u picedekan nu kasinganganay a lumaan han ci Fuoluolunse (佛羅倫斯) ci Maydisi麥迪西 (Medici).
麥迪西家族主要是靠著銀行業與羊毛而致富，並在十五世紀時控制著有著共和體制的佛羅倫斯。
pisiwbayan nu luma’ nu heni han u giku atu banuh nu sidi ku sakasiidaan, itini i sabaw tu lima a secian mikuwan ku nuheni tu kapulungan a kawawan i Fuoluolunse (佛羅倫斯).
基於對藝術的素養及愛好，他們運用了強大的財富與權力去廣納並贊助知名的藝術家、建築師、雕刻家與相關學者，因此許多的人才聚集在佛羅倫斯。
tada u namuh tu nuheni tu nalimaan, mikilim kunuheni tu siidaay singanganay a matinengay tu nalimaan a tademaw, patidengay tu luma’, mituktukay tu nalimaan atu idaw ku matinengay tu sapatideng tu lumaay a tademaw, sisa katuud kina sitangahay a tademaw itida namin mapulung i Fuoluolunse.
教會的貪腐與斂財行為，人們開始對教會產生反感與失望，並進而將生活重心轉向了人文和周遭所接觸的事務上。
kiwkay hantu malingatu misabana’ tu tademaw , mibabelih tu ku sinza mabidang tu, sisa nabalucuan pasayda tu i zenwen atu liklik tu nu kawaan.
人們開始懷念起古羅馬與希臘的一切，開始批評哥德式教堂的尖塔、尖拱、與不符合比例原則的建築技術，甚至認為那是不文明與野蠻的表現。
malingatu tu mabulah ku tademaw tu Kuluoma (古羅馬) atu Sila’ (希臘) malingatu tu musakamu tu Kedese’ kiwkay (哥德式教堂) a dicem, madicem ku panan’, caay kahida kunisangan sa, sakamusa caay ka hicahica u lunmua sa.
在繪畫上耶穌、聖母、天使、宗教上的聖人與其他的人物肖像，表情已經不再是像中世紀繪畫般的那樣僵硬與形式化。
itini pikulitan ci Yesu, Maliya, dungi, kiwkayay a siidaay a tademaw atu sasing aca nu tadeamaw, caay tu kahida naayaway nu cuoseci anikulitan ahebed atu masakakuay ku wayway.
此外背景也不再是單調的藍色、金色或是簡單的線條，透視法與構圖的巧妙運用，具有立體感與距離感的建築物及自然風光也融入畫中。
sisa kulit nu nikuda caay tu kaw sumilaway sa kululit, madayumay a kimkiman nu kulitan, taneng tu malatusa ku adingu atu sikaku tu lihalay tu mikulit, idaw tu ku sakay capi atu mibataday a nisangaan atu lihalaya a aidangan nu kakulitan.
在西元1414年，瑞士的修道院內發現於西元前一世紀羅馬建築師-維特魯維(Marcus Vitruvius Pollio)建築理論的手抄本，這對當時崇尚古典的文藝復興的藝術家而言，是一個非常重大的發現。
itini i cacay a malebut sepat a lasubu cacay a bataan idaw ku sepat a mihcaan, i Zuyse (瑞士) a siwtawyun maadih nuheni ku namaka siyun nu ayawan a sici nu Luoma patidengay tu luma’(羅馬建築師) ci Wite’luwi (維特魯維Marcus Vitruvius Pollio) nalimaan nida ni kulitan tu luma’, itawyaay sakaadihan nu kuden a wenihusin a nalimaan a tademaw, u satabakiay anikaadihan.
因此在文藝復興時期，建築學已經演變成一門重要的科學，裏面包含了幾何學、透視法、比例與對稱原則、繪圖、力學等綜合技術與理論。
itini i wenihusin a zitayan, sapisangaay tu luma’ nu angangan, ilabu hantu idaw ku cihesia, tuosefa, pili, atu sakalecad, mikulit, lisia atu pulung aca nu cacacudadan.
而建築師也不再是一般的工匠，就像是當時的藝術家一樣，受到人們與王公貴族的尊敬及推崇。
patidengay tu luma’ caay kaw misangaay a cacay tu luma’, mahida tu u nalimaan a tademaw tu ayda, kasikadan tu nu tademaw atu siidaay a tademaw.
相較於哥德式建築，文藝復興建築有著迥然不同的特色:1. 反對哥德式建築風格並回復古典風格:反對哥德式建築的高度無限提昇與過度採光，因此使得當時發展成熟的彩繪玻璃因而沒落。
mahida u sanga nu Kedese sangan, wenihusin sangan idaw ku caaya lalecad nu picidekan a sanga1.mibelin tu kedese nisangaan a wayway pataluma’ tu naayaway a sangan: mibelin tu kedese nisangaan tu talakaw atu takelal tu, sisa tada mapalekal tu u kulit nu galasu hida satu malawpes.
2. 講求比例、規律性、與對稱性: 使用圓規、直角器、與尺來繪，門窗的寬度與間隔講求等距離與規律性，而建築物的中心軸線兩側則是要求一致對稱性。
2. misakapah tu sakalecad, idaw ku aunziw, atu sakalecad: misakimulmul, patelek a dugu, saditek mikulit, ahebal nu sasingalan atu laa’d atu sakalecad, nisangaan tu teban i tapiingan idaw ku nipiyukiw tu sakaledadaw.
也因為建築物柱子的長度、屋頂的高度、門窗的距離等維持著一種固定比例關係，建築師會花上許多時間去詳細計算並繪製設計圖。相對的哥德式建築就比較不講究這種比例關係，並不斷地修正與改變建築草圖以符合其結構上與設計上的需求。
cuked nu tanayu’, talakaw nu badahun, laa’d nu sasingalan a palecaden tu, yadah henay ku dimiad misausi tu ahican ku nipisikian tu kakulitan sa. u Kedese’ a sanga caay pisausi tu sasausian, sawsawni misumad atu misumad tu nikulitan kya matatungus atu nisikian a ngalay.
3.圓形穹頂的運用:在古羅馬建築，或是在羅曼式建築，都可以看到圓形的穹頂。因為結構上承重的限制，半圓形的穹頂可以說是幾乎消失，高聳的尖塔反而成為當時建築物頂部的主要特色。
3.makimulmulay a tunduh: sanga nu kuluoma, atu i Luomanse sangan, maadih namin numita ku makimulmulay a dungduh. nisangaan idaw ku pili’, pangkiway a makimulmulay inai’ tu maadih, masadicemay a talakaw malatawyaay a sangan nu kapicedekan.
4.嚴謹的柱式(Order)系統: 像是托斯坎式的高度為七個圓柱直徑、多利克式八個、愛奧尼亞九個、科林斯式與複合式則是十個，在配置上，因為托斯坎式有著樸實及簡單的外觀，一般多用在具有鄉土簡樸風味的建築物上。多利克式因為造型粗重，通常都是放在建築物的底層。
4. kadimelan nu cuked (Order): mahida u Tuosekan a talakaw u pituay a mamulmulan nu patelekay, Duolike’se walu, Ayawniya siwa, Kelinsese’ atu fuhese’ cacay a bataan, itini nipadihpican, idaw ku Tuosekanse’ nu sapiay atu madayumay a hekal, nu sanga han tu masaniyadu’ tu ku sanga. Duolikese’ a sangan caay ka sadid adihan, u sakay sasa’ aca kuyda a sangan.
而第二層的柱子則是會配置著愛奧尼亞式，至於第三層則是會以柯林斯式或是複合式柱子為主。羅馬競技場，每一層樓的柱子形式就是依循搭建上去的。
sakatusa tunduh a cuked idaw kunipacabay tu Ayawniyase’, sakatulu a tunduh u Kelinsese’ atu Fuhese’ a cukedan. kacacabi’an nu subayuan, tu tatuntunduhan a cuked u hida’ hananay kunipipatapabaw ku sangan.