Italy
u Italy (義大利) sa i labu nu Europe, itiza i 42 50 N, 12 50 E
u ahebal nu lala' mapulung sa izaw ku 301,340 km2
u ahebal nu lalaay sa izaw ku 294,140 km2, u ahebal nu nanumay sa izaw ku 7,200 km2
hamin nu tademawan sa 62,007,540.
kakalukan umah sa 47.10%, kilakilangan umah sa 31.40%, zumaay henay umah sa 21.50%
義大利共和國（義大利語：Repubblica Italiana，通稱義大利（Italia），是一個歐洲主權國家，主要由位於南歐的靴型亞平寧半島（義大利半島）及兩個地中海島嶼西西里島和薩丁尼亞島所組成，國際代碼為IT。
Italy (義大利) masakaputay kapulungan a kanatal “Italy a kamu, Repubblica Italiana, ngangan Italy “Italia”, nu Europe misakakuay a kanatal, angangan uyni i nutimulan a Ou-cu masakucuay a Ya-pin-nin (亞平寧) pankiw subal “Italy pangkiw subal” atu tusaay a Mediterranean (地中海) subal Si-si-li (西西里) a subal atu Sa-tin-ni-ya a subal a nisakaput, kitakit a mangngu IT.
義大利北方的阿爾卑斯山地區與法國、瑞士、奧地利以及斯洛維尼亞接壤，其領土包圍著兩個微型國家一聖馬利諾和梵蒂岡，而在瑞士擁有座落於盧加諾湖湖畔的義大利坎波內這個境外領土。
Italy nuwamisan Alps a buyu' (阿爾卑斯山) a kakitizaan nu France (法國), Switzerland (瑞士), Austria (奧地利) atu Slovenia (斯洛維尼亞) matatiles ku lala’, nu zumaan a lala’ mitaliyuk tu tusaay a kasaadidi'ay a kanatal San Marino (聖馬利諾) atu Vatican (梵蒂岡), i Switzerland (瑞士) izaw ku tizaay i Lu-cya-nuw (盧加諾) a taku tapiingan nu taku u Italy Kan-pou-ney (坎波內) kuynian i likutay a lala’.
tapang tusu nu kanatal (首都)
mikawaway-kalumyitiu tapang tusu nu kanatal sa u Rome (羅馬).
kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)
mikawaway-kalumyitikakining nu kanatal demiad sa 2 bulad 6 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
mikawaway-kalumyitiu tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Sergio Mattarella (Sayelciyaw．Matalyela 塞爾焦·馬塔雷拉), 1941 a mihca 7 a bulad 23 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu Italy (義大利) ayza, micakat a demiad sa i 2015 a mihca 2 bulad 3 demiad.
laylay(歷史)
mikawaway-kalumyiti義大利的歷史，不論從文化或社會發展角度都在地中海地區佔據著最重要的地位。從義大利境內多地進行的考古活動得知本區的歷史可以追溯至大約200,000年前的舊石器時代。義大利人文相當深厚，意國許多地區都有著重要的考古遺址，例如拉丁姆、托斯卡納、溫布利亞及巴西利卡塔等。
Italy a laylay, anu makay lalangawan atu syakay u nipalahadan piazih i Ti-cung-Hay amin a kakitizaan macalap ku kahenulan a singangan. maka Italy labu nu kanatal katuud ku mikawaway micekiway tu kasumamadan a tuud i kawaw a matineng tu tiniay a kakitizaan a laylay taneng taayaw mikilim katukuh pakalal tu 2000,000 a mihcaan ayaw nu malumanay nu ba’tuay a ziday. Italy mutesek kibetu ku tineng tu lalangawan, Italy a kanatal yadah ku kakitizaan u kahenulan micekiw tu kasumamadan nisubelidan a tuud, mahiniay u La-tin-mu (拉丁姆), Tu-s-ka-na (托斯卡納), Un-pu-li-ya (溫布利亞) atu Pa-si-li-ka-ta (巴西利卡塔) a kakitizaan.
希臘人在前8至7世紀時曾在西西里島及義大利半島南部地區進行殖民活動，所以這些古希臘人在義大利半島南部建立的殖民城邦被稱為大希臘。古羅馬從前8世紀時的一個小型農業社會逐漸發展成一個環繞地中海的龐大帝國。
Greece a tademaw (希臘人) i ayaw nu waluay katukuh pituay tu kasumamadan a mihcaan hawsa na i Sicily a subal (西西里島) atu Italy pankiw (義大利半島) a subal nutimulan a kakitizaan mikawaw tu micumuday a tademaw, sisa uynian kasumamadan Greece a tademaw i Italy pangkiw a suba nutmulan patizeng tu mucumuday a tuse sakaput pangangan han tu tabakiay a Greece (大希臘). kasumamadan a Roma (古羅馬) i ayaw waluay kasumamadan a mihcaan u adidi’ay malukay nu syahuy haymaw sa malahad masataliyuk tu ku Ti-cung-hay u satabakiay hungti a kanatal.
hekal a lala’(地理)
mikawaway-kalumyiti義大利領土以自歐洲大陸延伸入地中海的靴子型的亞平寧半島為主，和兩個主要島嶼—薩丁島和西西里島組成（分別為地中海第一和第二大島嶼）。以此三部分義大利水域分為：東北方的亞得里亞海，東南方為伊奧尼亞海，西南方為第勒尼安海，西北方則是利古里亞海。
Italy hekal a lala’ u angangan namay Ou-cu-talu mulalad micumud tu Ti-cung-hay masaamingucuay a Ya-pin-nin pangkiw a subal, atu tusaay angangan a subal-Sa-tin a subal atu Si-si-li-taw a nisakaput “palasic i Mediterranean (地中海) u saayaway atu sakatusa a subal” uyni tuluay a kalasic i Italy a liwliw nu nanum malalasic, nuwalian nuwamisan a Ya-te-li-ya a bayu, nuwalian nutimulanu I-aw-ni-ya a bayu (伊奧尼亞海), satipan nutimulan u Ti-le-ni-an a bayu (第勒尼安海), satipan nuwamisan u Li-ku-li-ya a bayu (利古里亞海).
cen-ce(政治)
mikawaway-kalumyiti義大利現行憲法於1947年12月22日由立憲大會通過。憲法規定義大利是一個建立在勞動基礎上的民主共和國。
義大利國會是最高立法和監督機構，採用兩院制議會形式，由共和國參議院和眾議院組成。兩院權力相等，可各自通過決議，但兩院決議相互關聯。
Italy ayzaay a hulic i 1947 a mihcaan sabaw tusa a bulad tusa a bataay izaw ku tusa a demiad patizengan tu hulic malaku’t tu nikayngian. hulic nilekecan Italy u cacay patizangay i misakakawaway u angangan u binawlanay masakaputay kapulungan a kanatal. Italy a tatengilan tu kawaw u satalakaway patizengay tu hulic atu miazihay mikuwanay a sakaput, auuyzan tusa huing a lekec tatengilal tu kawaw nu kanatal, u masakaputay kapulungan a kanatal u tusaay a pahulican a giing a nisakaput. tusaay a pahuingang malecad situngu tu sakuwan, taneng misakaku makaawas tu nipaketunan tu kawawa, nika tusaay a huing paketun tu kawaw masalitin tu.
sakikalisiw (經濟)
mikawaway-kalumyiti根據國際貨幣基金的GDP資料，義大利在2008年是世界第7大經濟體，僅次於美國、中國、日本、德國、英國和法國。義大利是歐洲四大經濟體之一，也是八國集團及歐洲聯盟的成員。
在第二次世界大戰結束後，義大利是從一個以農業為基礎的虛弱經濟體，成為高度工業化國家及國際貿易與出口金額位居世界領先地位的國家。不僅如此，義大利經濟規模與英國經濟相當。
duduc tu kitakit u salaliyun tu kalisiw tu GDP a nisulitan, Italy i 2008 a mihcaan i kitakit u saka pitu nu tabakiay a sakikalisiwan, kina cacay dada’ i Amilika, China, Japan, Germany, United Kingdom atu France. Italy nu Europe sepatay tabakiay a sakikalisiwan tu cacay, uyzaan aca nusiwaay a kanatal saupu a sakaput atu Europe makakadumay sakaput a tademaw.
i sakatusa a ngangayaw nu kitakit mapahezek hawsa, Italy angangan makay malukay a kawaw malawacu’ ku sakikalisiw, satu mala u talakaway tu nu kikayay a kusi nu kanatal atu kitakit paliwalay nipatahkalay tu tuud a kalisiw i kitakit u saayaway singanganay a kanatal. caay ka hini dada’, Italy a sakikalisiw atu United Kingdom kayadah ku nikacunus tu sakakikalisiw.
tademaw (人口)
mikawaway-kalumyiti大利人口在2008年結束時已經超過6,000萬人，目前是在歐盟排名第4，也是世界上人口第23多的國家。義大利的人口密度為每平方公里199.2人，位居歐盟第5位。義大利北部的密度最高，面積佔全國1/3，而人口則幾乎有全國的50%。
Italy a tademaw i 2008 a mihcaan mahezek hawsa malakui’ tu 6,000 a mang ku tademaw, i mahini i Europe a malasacabayay (Europe Union 歐盟) kasiluc nu ngangan sakasepat, uyza aca i kitakitay a tademaw saka 23 a nu katuud a kanatal. Italy kazeke nu tademaw paypinbang kungli 199.2 ku tademaw, u sakalima nu Europe a malasacabayay (Europe Union 歐盟). Italy nuwamisan u satalakaway mazeketay, u ahebal macalap hamin nu kanatal tu 2/3, u tademaw hamin i kanatal 50%.
第二次世界大戰後，義大利因為長期的經濟衰弱，所以鄉村的人口紛紛遷移到城市。在這同時，許多外國移民也紛紛移居到義大利境內。高出生率一直持續到1970年代為止，然後逐漸下降，所以到2008年，有5分之1的義大利人超過65歲。
sakatusa a ngangayaw nu kitakit hawsa, Italy zayhan matenes malawacu ku sakikalisiw, sisa niyazu’ay a tademaw katuud ku mabulaw tayza i tuse. namahini hawsa, katuud ku nu zumaay a kanatalmabulaway a tademaw katuud satu ku mabulaway muenengay tayza i Italy. satalakaw ku nilecuh tulin katuku i 1970 a mihcaan amasatezep, namahini haymaw satu maselep, sisa katukuh i 2008 a mihcaan, izaw ku lima tu cacay i Italy a tademaw macaliway ku 65 a mihcaan ku nikauzip.
singku(宗教)
mikawaway-kalumyiti然義大利政府並沒有正式將羅馬天主教明定為國教，羅馬天主教為義大利第一大宗教。大約有87.8%的義大利人信仰天主教會，當中約有1/3的人（36.8%）是虔誠教徒。根據Eurobarometer在2005年進行的調查顯示：
Italy a cen-bu caay pisatatenga’ u Roma a tingsikiw panutekan u kiwkay nu kanatal, Roma a tingsikiw nu Italy saayaway u tabakiay a singcu. pakala tu 87.8% nu Italy a tademaw u singku sa u tingsukiw, iteban izaw tu ku 1/3 ku tademaw “36.8%” u mililulay sinziya. duduc tu Eurobarometer i 2005 a mihcaan malingatu patahkal tu nikisnaan.
lalangawan(文化)
mikawaway-kalumyiti義大利直到1861年合併之後才成為一個國家，因此在歷史上曾經存在於義大利半島的政體、傳統及藝術活動都被歸屬在義大利之下。雖然這些地區的政治及社會制度是獨立運作，義大利在歷史及文化上的遺產仍然是相當巨大的。義大利目前擁有53處世界遺產，也是世界上擁有最多世界遺產的國家。義大利全國估計有100,000個任何形式的紀念物（博物館、宮殿、建築物、雕像、教堂、藝術畫廊、別墅、噴泉、歷史建築與考古遺跡
Italy katukuh i 1861 a mihcaan mapapulung zikuzan kya mala u cacayay tu a kanatal, satu i laylay naizaw tu i Italy a kumay (義大利半島) a cence, kasumamadan a lalangawan tu tineng nalimaan dadiw a kawaw mahamin mapanukas tungusay tu nu Italy. kanahatu uynian a kakitizaan cence atu syakay likec misateked a mikawaw, Italy i laylay atu lalangawan kasumamadan nisubelidan a zaysang mahiza tu kasatabaki yadah. Italy imahini izaw ku 53 a kakitizaan kitakit kasumamadan nisubelidan a zaysang, i kitakit aca u sayadahay kasumamadan nisubelidan a zaysang a kanatal i kitakit. Italy mahamin i kanatal pulung nisulitan izaw ku 1000,000 ku mahicahicaay a wayway nu sakiningan a tuud “ pisupedad piazihan tu tuud,pienengan nu huti a luma’, nisangaan tu luma’, mituktukay misengiay tu tademaw, kiwkay, nalimaan mikulitan tu salining, u tabakiay salunganay a luma’, mabuwahay a nemnem, laylay misangaan tu luma’ atu micekiway tu kasumamada nazipaan.
caculilan(交通)
mikawaway-kalumyiti義大利的國家鐵路網路是由Ferrovie dello Stato所管理的，2003年的總長為16,287公里，其中69%為電氣化鐵路，而火車頭則有4,937輛。國家水路網路（包括運河及河道在內）在2002年時則有1,477公里長。在2004年，義大利的主要機場大約有30座（包括米蘭的米蘭－馬爾彭薩機場及羅馬的羅馬－菲烏米奇諾機場這2座樞紐機場）及43座主要港口，包括熱內亞海港在內（它是義大利最大的港口，也是地中海第2大港，僅次於法國馬賽）。在2005年，義大利民間船隻有389,000艘，而商船則有581艘。
Italy a kanatal silamalay a zazan wanglu nu Ferrovie dello Stato a nikuwanan, 2003 a mihcaan pulung a katanaya’ 16,287 kungli, uyza 69% nu dingkiay silamalay a zazan, u silamalay a tangah izaw ku 4.937 a tangah. kanatalay nanumay a zazan wanglu “pasu miculu’ay i sauwac atu saculil nu sauwac” i 2002 a mihcaan hawsa izaw ku 1,477 kungli katanaya’ i 2004 a mihcaan, Italy angangan a pahikukian pakala tu 30 a pahikukian, “pasu Milano (Mi-lan 米蘭) a Mi-lan-Ma-al-pung-sa a pahikukian (米蘭－馬爾彭薩機場) atu Roma (羅馬) a Roma-Fiumicino a pahikukian (羅馬－菲烏米奇機場) uyni tusaay Ci-niw a pahikukian” atu 43 a pahikukian u angangan a minatu, pasu Genoa bayuay a minatu (熱內亞海港) “ Italy u satabakiay a minatu ciniza, nu Ti-cung hay aca u saka tusa tabakiay a minatu, kina cacay dada’ i France pidademecan tu subayu”. i 2005 a mihcaan, Italy nu binawlanay a balunga izaw ku 389,000 a malungaan, nu misiwbayay a balunga’ izaw ku 581 a balungaan.