Japan
| 建議此條目或章節與Zipun合併。（討論） |
Japan (日本)
nilacul
mikawaway-kalumyitiu Japan (日本) sa i labu nu Asia, itiza i 36 00 N, 138 00 E
u ahebal nu lala' (土地面積) mapulung sa izaw ku 377,915 km2
u ahebal nu lalaay( 陸地面積) sa izaw ku 364,485 km2, u ahebal nu nanumay( 海域面積) sa izaw ku 13,430 km2
hamin nu tademawan sa 126,702,133.
kakalukan umah sa 12.50%, kilakilangan umah sa 68.50%, zumaay henay umah sa 19%.
日本國（日語：日本国／にっぽんこく、にほんこく Nippon-koku, Nihon-koku */?），通稱日本，是位於東亞的島嶼國家，由日本列島、琉球群島和伊豆－小笠原群島等6,852座島嶼所組成，面積約37.8萬平方公里。
Lipun a kanatal “Lipun a kamu, Lipun a kanatalにっぽんこく、にほんこく Nippon-koku, Nihon-koku */?” u ngangan Lipun han, u tiniay i Kawalian a Asia (東亞) a subal kanatal, nu Japan a siluc a subal, Liw-ciw (琉球) sacacacay sayan a subal atu I-tu-Siw-li-yen (小笠原群島) sacacacay sanay a subal, unisa sakaput a subal 6,852 a subalan, u ahebal pakalal tu 37.8 a mang pin-bang kung-li.
是亞洲面積最大的已開發國家。國土全境被太平洋及鄂霍次克海、日本海、東海等陸緣海環抱，西鄰朝鮮半島以及俄羅斯遠東地區，東北接千島群島，西南面中華民國與中華人民共和國。人口達1.26億，居於世界各國第11位，在所有已開發國家中排名第二，僅次於美國。
nu Asia (亞洲) saahebal macakatay tu a kanatal. hamin kanatal a lala' maliyuy matabu nu waliyu (太平洋), atu Okhotsk a bayu (鄂霍次克海), Japan (日本) a bayu nuwalian a bay satu capi nu lala' a bayu, satupan belaw u Korean a pangkiway subal atu Russia batad waliay a kakitizaan, nuwalian nuwamisan mitules tu Ciyen-taw a sacacacay a suba, i satipan nutimulan musuayaw tu Taywan (台灣，中華民國) atu China (中華人民共和國). katukuh tu 1.26 a yi (億) ku tamedaw, katalakaw i kitakit paykanatal u saka sabaw cacay, mahamin u macakatay tu a kanatal pasiluc tu ngangan u sakatusa, sakatusa i Amilika (美國) dada’.
tapang tu-su nu kanatal (首都)
mikawaway-kalumyitiu tapang tu-su(都市) nu kanatal sa u Tokyo (東京).
kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)
mikawaway-kalumyitikakining nu kanatal demiad sa u 23 a bulad 12 a demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
mikawaway-kalumyitiu tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Naruhito
cunli (首相)
mikawaway-kalumyitiu cunli nu Zipun (日本) ayza sa ci Yoshihide Suga, micakat a demiad sa i 2020 a mihcaan 9 bulad 16 demiad.
laylay (歷史)
mikawaway-kalumyiti已知最早的日本人類化石可追溯到3萬年前。今日的考古學證據則表明，古代的日本除了原住民外其他是由東南亞跟東北亞遷徙而來的各民族融合演變而成的。大約在公元前一萬年開始，日本進入新石器時期，是為繩紋時代（公元前一萬年至公元前3世紀）和彌生時代（公元前3世紀至公元3世紀）。
matineng tu i saayaway u Lipun a tademaw u malaba'tuay taneng taayaw mikilim katukuh iayaw tu tuluay mang a mihcaan. ayzaay micekiway misulitay tu kasumamadan a tuud a nipawacayan patahkal, kasumamadan a ziday u Lipuncaay ku binacadan dada' izaw henay ku nu zumaay makay kawali atu kaetipan a Asia (東南亞) atu kawali atu kaamisan a Asia (東北亞) mabulaway tayni nu paybinacaan mapulung tu nikakisumadan. pakala ayaw nu celah tu cacay a mang a mihcaan malingatu, Lipun micumud tu baluhay ba'tuay a ziday u sen-wen a ziday “celah ayaw nu cacay a mang a mihcan katukuh caleh ayaw nu tulu a kasumamadan a mihcaan” atu Mi-sin a ziday (彌生時代) "celah ayaw nu tuluay a kasumamadan a mihcaan katukuh celah tulu kasumamadan a mihcaan".
伴隨著從東亞遷入日本的渡來人，日本在彌生時代初期出現陶器、鐵、銅器以及水田等文化，逐漸成為一個農業社會，同時一些如奴國等的小國也開始與中國發展外交關係。
kilul tu makay kawalian a Asia (東亞) mabulaw micumud i Lipun tu milakui’tay a tademaw, Japan i Mi-sen a zidad (彌生時代) saayaway muculal u puduk a papazengan, mukin, tung a papazengan atu laku kakalukan a lalangawan, haymaw mala u malukay tu a syakay, malecad mahiniay u Nu- a kanatalay u adidi’ay a kanatal malingatu aca atu Cung-kou palahad tu kacacayat nu mikawaway tu nu hekal.
kasumamadan a ziday(古代)
在《日本書紀》中，天照大神的後裔神武天皇於辛酉年舊曆一月一日（公元前660年2月11日）即位為初代天皇、並建立日本國。現今日本的建國紀念日即依此而定為2月11日。
i “cudad nu Japan”, Tin-caw tabalakiay a de'tu a iluc Ci Sen-u i pabaway a hungti i sing-yu a mihcaan malumanay a kuyumi cacay a bulad cacay a demiad “ayaw nu celah tu 660 a mihcaan tusa a bulad sabw cacay a demaad” mala u saayaway ziday a hungti, patizenng satu Lipun a kanatal. ayzaay a Japan mipatizeng tu nu kanatalay a pikiningan a demiad namakayni panutek tu tusa a bulad sabaw cacay a demiad.
日本朝廷一直透過朝鮮半島的諸國吸收來自於亞洲大陸的文化。587年，豪族蘇我氏的頭目蘇我馬子擊敗物部守屋，又在592年暗殺崇峻天皇、立女皇推古天皇為帝，聖德太子攝政，日本進入飛鳥時代。聖德太子制定官位十二階，並頒布憲法十七條，嘗試建立一個以天皇為中心的國家。
Lipun a tatengilan a kakitizaan makay Korean pangkiw a subal katuud ku kanatal mihedup tu makaniayiI Asia (亞洲) tabakiay a lala' a lalangawan. 587 a mihcaan Haw a binacadan Su-uw-se a tumuk ci Su-uw-ma-se mademec ku U-pu-su-u. i 592 a mihcaan aca mipac’ ci Tung-cin-tin (東京町) a hungtian, palekal tu tatayna a hungti ci Tuy-ku-tin a hungti mala hungti, sen-te-tay-c (聖德太子) ku situdungay tkawaw, Lipun micumud tu Bei-niyaw (飛鳥) a ziday. ci sen-te-tay-c pahecek tu aenengan nu tapang saba tusa a tukal satu mihapiw tu nipahulican tu sabw pitu a ceding, mitanam patizeng tu cacay a hungti mala u kasaupuan nu kanatal.
hekal a lala’ (地理)
mikawaway-kalumyiti日本國土位於歐亞大陸以東，太平洋西部，由3個弧狀群島（日本列島、琉球群島、伊豆-小笠原群島）組成。其中北海道、九州、本州及四國四大島的面積就佔了國土面積的99.37%。
Japan (日本) kanatal a lala' tini i Eurasia (歐亞大陸) i nuwalian, waliyu (太平洋) a satipan, u tuluay masatutu’ay a sacacacay a subal “Japan kasasiluc a subal, Liw-ciw sacacacay a subal, I-tuw-siw-li-yen a sacacacay a subal” a nisakaput. tiniay Piye-hay-taw, Ciw-cou, atu sepatay a kanatal sepatay tabakiay a subal u hekal macalap tu ku kanatalay a lala’ tu 99,37%.
本通常被歸劃於東亞或東北亞的範疇，北與俄羅斯、西與北韓、南韓、西南與中國大陸東部及臺灣隔海相望、南與菲律賓隔海相望。日本由6,852個島嶼組成，面積約37.8萬平方公里。國土面積75%屬山地丘陵地帶，因此森林覆蓋率高，但卻不適合農耕，耕地面積僅佔日本國土的11.1％
Lipun mapakenis tungusay nu Walian Asia atu Wali-Amisan Asia liwliw, nuwamisan u Russia, satipan u Korea, north (北韓), Korea, south (南韓), satipan nutimulan u China Tabakiay a Lala' (中國大陸) nutimilan atu Taywan silaed tu bayu masasupauwang. nutimulan atu Philippines (菲律賓) silaed tu bayu masasupauwang. Japan u 6,851 a nikasapulung a subal, u hekal pakala tu 37.8 a mang pin-beng kungli. lala' nu kanatal u hekal 75% tungusay nu adidi'ay a buyu'an, sisa talakaw kunikatahpu nu kilakilangnan, nika caay katatungus kalukan, sakalukan alala' a ahekal micalap dada' tu nu Japan a lala' tu 11.1%.
也因此日本的人口多集中在沿海地區，日本的人口密度在世界排名第37位。日本國土狹長，南北總長3,800公里，與澳洲、馬達加斯加、美國相近。
satu u Lipun a tademaw masanad ami i lilis nu bayu a kakitizaan, Lipun a tademaw u kakatuud nu tademaw i kitakit pasiluc tu ngangan saka 37. Japan katanaya' nu lala' ,nutimulan nuwamisan pulung nu tanaya' 3,800 km, u Australia (澳洲), Madagascar (馬達加斯加), macacapi tu Amilika (美國).
angangan a tuse (主要城市)
mikawaway-kalumyiti日本沒有法定首都，國家的行政中心位於東京都。截至2012年，東京都區部（又稱為「東京23區」，即口語所稱的東京市區）人口中有900萬，全東京都的人口有1,323萬。以東京都為中心，包括神奈川縣、埼玉縣、千葉縣的首都圏人口為3,670萬，是世界上最大的都市圈。
Lipun nai’ ku nipanutekan nu hulic tapang tuse nu kanatal, kanatal kapulungan nu cenbu a tatengilan tini i Tokoy (東京). katukuh 2012 a mihcaan, Tokoy (東京) tapang tuse a kakitizan “ singangan aca tu Tung-cin 23 a kakitizaan” han, tu kamu a ngangan Tokoy (東京) a kakitizaan” u tademawan izaw ku 900 a mang, hamin nu Tokoy (東京) a tademaw izaw ku 1,321 a mang. i Tokoy (東京) kunikasaupu, pasu Kanagawa (神奈川縣), Saitama (琦玉縣), Chiba (千葉縣) tapang tuse nu kanatal u saliyut tademaw 3,670 a mang, i kitakit u satabakiay a liyut nu tuse.
cen-ce(政治)
mikawaway-kalumyiti日本為君主立憲國家，該國憲法訂明「主權在民」，而天皇則為「日本國及人民團結的象徵」。與世界上多數君主立憲國家相同，天皇在日本只有國家元首名義，並無政治實權，只能進行禮儀性的事務，例如，簽署法律和行政命令、任命內閣總理大臣、接受其他國家外交使節的國書、宣布奧運會開幕等。現任天皇為德仁，他在其父明仁退位後，於2019年5月1日即位。
Lipun u hungti ku pahulica tu kanatal, uynian a kanatal nitanusekan a hulic “u binawlan ku situngusay”, caay pikuwan ku hungti “Lipun a kanatal atu tademaw amin mahiza malekec”. i kitakitan katuud ku malecad u hungti ku pahulicay tu kanatal, hungti i Japan uyza dada' singangan tu tabakiay a tapang nu kanatal, caay kasitungus mikuwan tu cence, taneng mikawaw tu milisimet tu kacacayat nu tademaw, paninaku, misulit tu nipahulic atu mipakawaway tu nu cenbu a kawaw, mikutayay tu tabakiay a tapang, milayap tu zumaay a kanatal miculculay tu mikawaway tu hekal tatengaay a cudad. musakamu kalingatu tu nu Olympics undukay(奧運). ayzaay a hungti cu Naruhito(なるひと，德仁), i pialesan ni ama niza hawsa, i 2019 a mihcaan lima a bulad mala hungti.
sakikalisiw(經濟)
mikawaway-kalumyiti本的經濟在第二次世界大戰中受到了毀滅性打擊，但在戰後快速復興。日本經濟自1960年代開始了持續長達30年的高度增長，被譽為「日本戰後經濟奇蹟」，目前絕大多數世界知名的日本跨國企業都誕生於這一時期。
kanatalay a sakikalisiw i saka tusa tabakiay a malalais nu kitakitpaka namasekung masibek mapatay. nika namalalais hawsa kalamkam sa mulekal. Lipun a sakikalisiw makay 1960 a mihcaan malingatu tulin katenes katukuh 30 a mihcaan talakaw ku nikacakat. pakaseneng han “Lipun zikuzay namalalais bahal sa macakat ku sakikalisiw a ngangan, imahini mahamin katuud i kitakit singangnanay nu Lipun milakuitay tu kanatal a kusi mulecuh tuynian a mihcaan.
而從1990年代開始，由於過度投資所造成的資產膨脹以及證券和房地產市場的「泡沫化」，日本經濟最終在逾放比過高與日圓不斷升值下，泡沫經濟崩潰，而政府改革經濟的努力也沒有成效，被稱作「失去的十年」。2002年2月以來日本經濟的景氣景象一直擴大，創下了戰後最長的景氣復甦期紀錄，被稱作「失去的二十年」。
makay 1990 a mihcan malingatu, namalakui' tu tu pikakadum tu kalisiw u sakahini nilaculan mabesu u malukalisiway (證券) atu pisiwbay tu lala’ luma' "masabulal tu", Japan a sakikalisiw sazikuzay malabas palalecad talakaw tatu u kalisiw nu Japan lalid sa tapabaw, malabulang a sakikalisiw mapelad tu, u cenbu misumad tu nu hekal a sikauzip nu tademaw malahad, pabaluhay tu zikuzan nu nalalais satanaya’ nikakapah nu kanatal nisulitan tu nikasusul, panganngan han "mahedaw tu tusa bataan a mihcaan".
caculilan(交通)
mikawaway-kalumyiti日本的交通以公路、鐵路、航空和水路為主，各種交通運輸方式的技術水準和運輸量均居世界前列。
Japan caculilan u zazan, silamalay a zazan, tapukuay hikuki a zazan atu tapang u nanumay a zazan, canancanan caculilan u sapiculu’ay a tineng atu kayadah nu piculu' tu tuud palalecad katalakaw i kitakit u saayaway.
tademaw(人口)
mikawaway-kalumyiti根據總務省統計局公布，1億2477萬6364人（2019年1月）。雖然大和民族佔日本人口的大多數，但嚴格意義上日本並非單一民族國家。由於日本在19世紀末以來開始接收移民和多次擴張領土，目前境內也存在數個少數民族，當中包括阿伊努族（約20萬人）、北韓人（約86萬人）和華人（約92萬人），另有因沒有統計項而數量不明的琉球人等（估計約187萬人）。
duduc tu pulung nu kakitizaan nisilitan nihapiwan, caca a yi' 2477 a mang 6364 ku tademaw
"2019 a mihcaan cacay a bulad". kanahatu Ta-he a binacadan katuud ku macalapana tademaw nu Zipun, nika kibisien a imian Lipun caay ku cacayay a binacadan a kanatal. uyzasa Japan i 19 a kasumamadan a mihcaan tu sazikuzay tu malingatu misulup tu mabulaway a tademaw atu kinapinaay paahebal tu hekal a lala’, imahini labu nu kanatal izaw tu ku pinaay tu a binacadan, pasu Aynu a binacadan (愛努族) "pakala tu 20 a mang ku tademaw" Amisan Korean a tademaw "pakala tu 86 a mang ku tademaw atu Baw a tademaw" pakala tu 92 a mgng ku tademaw", izaw henay ku zuma caay ka sulit ku kakatuud kaliyuhanay u Liw-ciw a tademawan “pulung han ku nisilitan pakala tu 187 a mgngan ku tademaw”.
lalangawan(文化)
mikawaway-kalumyiti日本為一島國，地處東亞大陸的東北面，與朝鮮半島、滿洲及西伯利亞隔著日本海對望，特殊的地理位置使其文化一直與東亞大陸文化保持著自身獨特性。日本一方面不斷吸收外來文化，另一方面亦有自身的特色。
Lipun u cacayay subal a kanatal, u kakitizaan a lala' i Walian Asia a tukus nuayawan nu nutimulan nuwamisan, u Kroean pangkiw a subal, Manchuria (滿洲) atu Siberia (西伯利亞) silaed tu Japan a bayu mapapauwang, micidek ku a enengan nu hekal a lala' u lalangawan mahini u Walian Asia hekal a lalangawan mahizatu misateked. u Japan uzuma lalid sa mihedup tu nu tawan a lalangawan, u zuma izaw ku micidekay tu nu uzipay tu.
自公元4世紀到9世紀，就有渡來人帶來東亞文化。往後日本的遣隋使和遣唐使為日本帶來了漢傳佛教文化，如花道、茶道和香道都是伴隨著漢傳佛教傳到日本的，是日本傳統藝術的重要一環，並稱為日本的「雅道」。
makay celah tu sepatay katukuh i siwaay a kasumamadan a mihcaan, izaw tu ku milakuicay tayniay a tademaw mikelid tu Walian Asia a lalangawan. tazikuz Japan a i-suy-se atu i-tang-se sakay Japan nu kasumamadan a nalima u kahenulan kuynian, pangangan han Japan “ya-tawu (雅道)”.