nipaluma-adidem
adidem
mikawaway-kalumyiti桑樹(俗名：白桑、蠶桑、蠶仔樹、鹽桑樹、娘子桑、桑仔材、冬桑葉、蠶仔桑、桑葉、家桑)
adidi'ay papah adidem (小葉桑)
mikawaway-kalumyitimitesekay nipangangan【學名】Morus australis Poir.
sapamata ngangan【科名】sapamata adidem 桑科 (Moraceae)
tungusay ngangan【屬名】tungusay adidem 桑屬
u ngangan【俗】 adidem, kaykuay adidem, cikahay 桑樹、蠶仔樹、鹽桑仔
kamu nu binacadan【族語】kamu nu binacadan
布農 Pakaun Ikit、撒奇萊雅 adidem、雅美 Tanyod、鄒 Karu 'Usum、
卑南 Talriyuz、阿美 A De Dm、排灣 'Lesu、魯凱 Taliyudru
Bunun Pakaun Ikit, Sakizaya adidem, Tau Tanyod, Co Karu 'Usum, Piyuma Talriyuz, Amis A De Dm, Paywan 'Lesu, Lukay Taliyudru.
misakamu a binacadan (使用族群)
mikawaway-kalumyitiBunun, Sakizaya, Tau, Co, Piyuma, Amis, Paywan, Lukay.
（kamu nu Hulam：布農、撒奇萊雅、雅美、鄒、卑南、阿美、排灣、魯凱）
hekal a kaliwaliwah (分佈環境)
mikawaway-kalumyitiu langaw tiniay i Cung-kuw, Han-kuw, Lipun, mahamin maliwaliwah i Taywan a subal, sangaleb pasayza musuayaw tu cilal tatudungay katalakaw a kakitizaan.
（kamu nu Hulam：原產於中國、韓國、日本等， 台灣全島皆有分佈，尤其在中低海拔面向太陽的地方。）
u langaw tini i Cung-kuw, Han-kuw, Lipun.
（kamu nu Hulam：原產地：中國、韓國、日本。[1]）
sakakapah nu sapaiyu (藥效)
mikawaway-kalumyitiadidi’ay papah aidem sicecedaman tungusa u cudetay, u papah sapaiyu tu pasasa tu akuti’ u ledek, angangan sapilasawad tu akuti’, sapipadang sapatahkal tu isi’, u cii’t papah taneng palasawad tu akuti’ u sapisiwduk tuwaca u makalatay nu siledekay a bau, atu taneng mala u sapilasawad tu akuti’ a nananuman.
（kamu nu Hulam：小葉桑味甘性寒，葉部對清熱解毒有極好的療效，根可退火，幫助排尿，其枝葉可用來解熱、消炎甚至毒蛇咬傷，且也能當退火飲料消暑。）
patinaku tu kasahini nu mulangaway (生態形狀描述)
mikawaway-kalumyitiadidi’ay papah adidem u mapelu’ay a papah adidi’ay kilang anucaay u tabakiay kilang, u talakaw 300 katuku 500 a hunan, ketun han ku cii’t mulasi’ ku salengacay a cica’ . masasiakaway ku papah, tahkal ku tuluay tulis, masamulmu ahebala ku papah, 8 katukuh 16 a hunan katanayu’, 6 katukuh 14 a hunan ku ahebal, masamucuy ku teluc nu papah, ngangan masabalucu’ay. balu nu adidi’ay papah adidem tatama tataynan malecad uyzaan tu a kilangan, balu nu tatama saculuculuk sa ku balu tatayna a balu maseday anucaay matikenih, tektek nu balu sibanuh ku tangah nu tektek tusa ku malengatay, u heci u yadehay a balu a malaheci, na u sumanahay masumad mala u lutimay kalumeni’ u mazuhemay kya sicedam.
（kamu nu Hulam：小葉桑為一種落葉性大灌木或小喬木，株高可到300-500公分，枝幹折斷時會流出白乳狀液汁。葉互生具柄，三出脈，葉卵圓寬卵形，長約8-16公分，寬6-14公分，葉先端尖銳，基部近心形。小葉桑花為雌雄異株，雄花為葇夷花序，雌花花序下垂或斜上，花柱有毛柱頭2裂，果實為多花性聚合果，由紅而變成紫黑方成熟才有甜味。）
adidiay papah adidem u sapamata adidim tungusa u mapelu’ay ku papah u tabakiay anucaay u adidi’ay kilang, adidi’ ku cii’t nayi’ ku banuh, nika yadah ku satingting kalawalaway kulit nu pudac “sapabalian”. masati’kuk ku papah anucaay sa ahebal ku kasati’kauk, duhpicay a pudac, mazicem ku lilis masalutalutay, uzuma mapela’, uzuma caay ka mapela’ , adidi’ ku ngangan nu papah, u dadawaay mapelu’ sasupu sa ku balu i heci, yadah ku heci caay ka pelu’ kilul ku balu malaheci.
（kamu nu Hulam：小葉桑為桑科桑屬落葉性大灌木或喬木。小枝無毛，但具有許多黃褐色的皮孔(通氣用)。葉卵形或廣卵形，膜質，銳鋸齒緣，有時分裂，有時則否，托葉細小，早落性;果實為多花聚合果，由許多具有肉質宿存花被發育成。[2]）
mahami malabalu, mazuhema tu hawsa na u sumanahay masalutim ku lumeni’, maliwaliwah i masatukenihay a buyu’ pasayza mapacilalay masaenalan a buyu’. papah nu adidem taneng sapakan tu kayku, kakanan ku didim, kasuy taneng sapisanga’ tu aikecay, aenengan nu luma’ay, u sapayu amin ku adidem.
（kamu nu Hulam：是整個花序發育形成，成熟時由紅轉紫黑，分佈於全省平地向陽山坡。桑葉可飼蠶，桑椹供食用，木材可製器具、傢俱，全株供藥用。）
(用途)
mikawaway-kalumyitiadidem u sapahabay tu kayku, u heci taneng kaen, u lamit niza cyan han taneng sapingaan tu abala’, cii’t nu papah cyan han taneng sapilasawad tu akuti’, sapisiduk, malebawaay, muutaay tu izang mangeli’ay ku ukak, makalatay nu siledekay a bau, ngaay han mala u nananuman taneng aca mala sapi’ay a nananuman, mangazuay a papah taneng mala u nu buyu’ay a lami’.
（kamu nu Hulam：桑樹除了供養蠶，果實可食用外，它的根煎服可以治療肺炎，枝葉煎服可以解熱、消炎、水腫、吐血骨折、毒蛇咬傷等，煮水喝也能當純粹清涼飲料，嫩葉還可以是一種野菜。[3]）
u adidem nu Cung-kuw kasumamadanay mahamin u kakaydihan sapihicahica nu mulangaway, cacay a kakilangan taneng sasanga’an amin. u adidem a papah taneng pahabay tu kayku taneng malakeliw, u heci niza kapah kaan taneng saelawan, kasuy mazeket atekak, taneng sapisang’ tu luma’, malatakal elun, u aikecan nu malukay atu sapiacin,
（kamu nu Hulam：桑樹是中國古代一種多用途的植物，一棵樹的每一個部位幾乎都可被利用。不僅桑樹的樹葉可以用來養蠶取絲；它的果實桑椹可以食用也可以釀酒；木材緻密堅韌，可以用來建房屋、家具、農具及弓箭等；）
pudac nu kilang yadah ku masakeliway, taneng sapisang’ tu tatipeluk, lamit taneng aca mala zayliyaw nu takuliwaway a sakulit, adidi’ay a cii’t kapah sakasuyan, tuwaca uyza u sakapahay a sasalamalan nu sapingay tu ucya. namahini sa, uzip namulangaway, pakay cii’, papah, balu, pudac, u lucuc, heci katuku i lamit taneng mamin mala u sapaiyu, tukamu namulangaway u kakaydihan amin.
（kamu nu Hulam：樹皮中的纖維豐富，可以用來造紙；根也可以提煉出黃色的染料；而細枝是極佳的燃料，甚至被認為是用來煮茶的最佳燃料。此外，植物體中的每一個部位，從枝、葉、花、皮、芽、果到根都可入藥，可說是被利用得最徹底的植物。）
heci (果實)
mikawaway-kalumyitii kasienawan kabaliaan kaudadan sa, adidi’ay papah adidem malaayaw tu matineng tu katukuhan tu sadingsingan, salutulutuc satu tahekal ku adidi’ay tanayu’ay a balu, mabutelak tu adidi’ay a balu caay pakalilid a maazih nu tademaw. katukuhan tu kabalian hawsa, kalamkam satu ciniza sihecci, na u landaway maniyul tu salengacay, na u salengacay maniyul masumanahay tu, zumasatu na u sumanahay maniyul mala lutimay ku lumeni’, katukuh malubic mapacai’ tu ku heci nu adidem malikat salungan, katuud ku adipangpang atu cilekay maladay amituk tuynian sicedamay a heci.
（u kamu nu Hulam：冬未寒風細雨中，小葉桑早已預知春天即將到來，紛紛抽出細長的花序，開著並不引人注意的小花。一到春風吹起時，它很快地就結成果實，由綠轉白、由白轉紅，再由紅轉成紫黑，直到滿樹都掛滿鮮艷欲滴的桑果，許多蝴蝶和昆蟲都應邀來分享這甜美的果實。[4]）
lalanganwan (文化）
mikawaway-kalumyititatenga’, u Cung-kuw iayaw kasumamadan henay matineng tuway tu adidem, u saayaway nipaluman adidem nu Cung-kuw. kahungtian henay ziday izaw tu ku kamu nu tuas pasumana’ tu tademawan pahabay tu kayku a misakeliw, u papah nu adidem u kakanan nu kayku, i ukak a nicudadan maazih izaw tu ku nisulitan tu adidem, maazih aca yadah ku nu keliway a sulit, atu tapiingan nu keliway a sulit.
（kamu nu Hulam：事實上，中國人在很早很早以前就和桑樹發生了非常密切的關係，它是中國最早被栽植的樹種之一。相傳黃帝之妃嫘祖就會教人民養蠶取絲，而桑葉正是蠶的主要食物；在甲骨文中曾發現有桑樹的記載，也發現了許多絲字及絲字旁的字。）
malumaingay a dawa i kasumamadan u kakitaan a tademaw nu Cuw-kuw u kakaydihay a sasang’a tu zikuc, sisa kauzipan a tademaw, nu Cung- kuw caay kalasawad, mutesek ku kalilid tu palahad kacakat nu laylay nu Cung-kuw, uzuma satu Si-han ci Cang-say a tademawan tayza i Si-yi mala, muculil tuyni “S-lu” a zazanan a singanganay.
（kamu nu Hulam：絲綢是古代中國富人必須的衣著原料，所以一直與中國人的生活密不可分，深深影響著中國歷代文明的發展，其中西漢張騫出使西域，走出一條「絲路」最為有名。）
makayza i Cang-kuw satipan nuwamisan milakui’ tu talakaway Pa-mi-al a buyu’ ciniza, katukuh ayzaay a Pa-ci-s-tan atu l-lang, u sabaatay katukuh i Uw-cuw, mibuhat tu saculilan a laed nu Cung-si, lumaingay a dawa nu Cung-kuw patayzaen i nutawan a kanatal, malecad aca u Cung, Si a lalangawan u saayaway a malalacal, mahiza u i labuay mahiza u baatay.
（kamu nu Hulam：他從中國西北穿過帕米爾高原，到達現在的巴基斯坦和伊朗，最遠達歐洲，打開中西之間的交通，將中國的絲綢等商品輸出到外國，同時也使中、西文化有了第一步的接觸，影響可謂既深且遠。）
(比較)
mikawaway-kalumyitiTaywan a buyu’ na u daiai’ay a papah adidem, nutimulan nu Cung-cuw nipalumaan tu sapahabaya tu kayku adidem “ Morus alba L.” u cayay kalecad nu mulangaway. mahiniay nipahabayan i luma’ a kayku anumanamuh tu mukan tanengay tu. hamin i Cung-kuw nuynianay tungusay adidem nu mulangawan pakala tu 15 a sapalumaan, paluma pahabay tu mahiniay adidem malakui’t ku 1,000 a lamangan, Taywan nauyzaanay tu adidem uyza u adidi’ay a papah dada’ adidem, izaw henay ku zuma a nipalumaan.
（kamu nu Hulam：臺灣山林中原生的是小葉桑，與中國南方養蠶常栽種的桑（Morus alba L.）是不一樣的植物。反正只要家裡蠶寶寶吃的高興那也就夠了。全中國原生桑屬植物大約有15種，栽培品種則超過1,000個，臺灣原生者只有小葉桑，其他還有一些栽培品種。[5]）
tungusay adinem mitesekay a nipangangan La-tin a sulit u mahiniay mulangaway nu laylay La-tin a ngangan, adidi’ay papah adidem nipalumaan u ngangan“australis” han “nutimulay “ sanan a imi, mahiniay nauyzaanay tu mulangaw a kakitizaan angangan tini i Huw-nan a kakitizaan nutimulan henay nu adidem.
（kamu nu Hulam：桑屬學名拉丁文是這種植物的傳統拉丁文名稱，小葉桑種小名australis是「南方的」的意思，指其原生地主要在華南地區比桑樹南方。）
adidi’ay papah adidem atu adidem uyni u kasazuma taneng pakay pinaay a azihan, pakay papah a palalecad, adidi’ay papah adidem u hekal a papah calekaah, adidem a hekal u papah cisimal mulikat. pakay uzang azihan tektek nu balu, adidi’ay papah adidem mahapinang tanayu’ ku tektek nu balu, adidem tektek nu balu a puyu’ anucaay caay ka hapinang.
（kamu nu Hulam：小葉桑與桑樹的區別可以從幾個地方來看：從葉子來比較，小葉桑的葉子表面比較粗糙，桑樹的葉面比較光滑油亮。從雌花花柱來看，小葉桑花柱長而明顯，桑樹的花柱短或不明顯。）
u mahapinangay a caay kalecad sa uyni u heci, adidem a heci mahapinang katabakian ku adidi’ay papah adidem, sisa imahini u nikanan nu mita a adidem nu makayniay amin nu adidem.
（kamu nu Hulam：最明顯的差異應該要算是果實了，桑樹的果實明顯的比小葉桑大上一號，所以目前我們所吃的桑葚大多還是來自桑樹。）
u siwkay nu nipaluma
mikawaway-kalumyiti| kakuniza | 植物分類 | (v)tabakiay a kilang (v)adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma
()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (v)zuma |
| takalaw nu bayu' | 生長海拔高度 | |
| mauzip subal | 生長區域 | |
| nipaluma sasahicaan | 栽種功能 | yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他() |
| takalaw maka | 株高 | u talakaw 300 katuku 500 a hunan |
| papah tanaya' | 葉長 | 8 katukuh 16 a hunan |
| papah ahebal | 葉寬 | 6 katukuh 14 a hunan |
| papah mapela' | 葉瓣 | masati’kuk ku papah anucaay sa ahebal ku kasati’kauk |
| balu ahebal | 花徑 | |
| balu kulit | 花色 | mazuhema tu hawsa na u sumanahay masalutim ku lumeni’ |
| heci | 果實 | u heci u yadehay a balu a malaheci |
| paenu | 種子 |
u sanek nu nipaluma
mikawaway-kalumyiti| 1 | sanek | 味 | 7 | dawmi | 軟 | ||
| 2 | letek | 毒 | 8 | siceka' | 刺 | ||
| 3 | cedam | 甘,甜 | v | 9 | dieku | 溫 | |
| 4 | aledah | 辣,辛 | 10 | cuedet | 寒,涼 | v | |
| 5 | atekak | 苦 | v | 11 | acak | 乾 | |
| 6 | cupelak | 澀 | 12 | zuma | 其他(酸) | v |
malaheci tu imelang
mikawaway-kalumyiti| 1 | pangangay | (生)津 | 27 | kaliwates | (消)小疔 | ||
| 2 | akacay-akuti | (減)燥熱 | 28 | malebawa | (消)跌打腫傷 | ||
| 3 | cuedet | (減)寒冷 | 29 | akuti' | (消)燙傷 | ||
| 4 | patezep tu izang | (消)出血 | 30 | tunatun | (消)瘀血 | ||
| 5 | paisi' | (利)排尿 | v | 31 | tibeni | (消)泡疹、痱子 | |
| 6 | taluktuk | (減)發炎 | 32 | kebing | (消)麻疹 | ||
| 7 | sulalis | (退)發燒 | 33 | sizaz | (消)濕疹 | ||
| 8 | cebu' taluktuk | (消)尿道膀胱炎 | 34 | butus | (消)水腫 | v | |
| 9 | mapudasay | (減)皮膚病 | 35 | kalad nu bau | (減)蛇咬 | ||
| 10 | atay taluktuk | (減)肝炎 | 36 | bulad adada' | (消)經痛 | ||
| 11 | adada' | (減)痛 | 37 | cadi'ci | (減)心痛 | ||
| 12 | sicedam isi | (減)糖尿病 | 38 | pasicucu | (增)乳汁 | ||
| 13 | ngidngid | (消)嘴破嘴角發炎 | 39 | bali-malalemed | (減)風濕 | ||
| 14 | teluhu | (消)濃痰 | 40 | calenged | (止)皮膚癢 | ||
| 15 | takulaw adada' | (減)喉嚨痛 | 41 | sinawal | (減)暈眩 | ||
| 16 | tuzu malebawa | (減)關節炎,風濕痛 | 42 | manah | (消)痔瘡 | ||
| 17 | mabanic | (消)腹瀉 | 43 | pucu' | (消)淋巴痛 | ||
| 18 | muta' | (調)嘔吐 | 44 | buyu' | (解)中暑 | ||
| 19 | masikata' | (調)便秘 | 45 | suaw | (止)渴 | ||
| 20 | adada' tangah | (減)頭痛 | 46 | muni' ku banges | (消)皮膚潰爛 | ||
| 21 | malihen | (怯)咳嗽 | 47 | takalaw ku izang | (減)高血壓 | ||
| 22 | makamaw | (減)感冒 | v | 48 | |||
| 23 | milisawada' | (調)腸胃病，胃痛 | 49 | ||||
| 24 | walak | (解)中毒 | 50 | ||||
| 25 | maduka' | (消)破皮傷 | 51 | ||||
| 26 | puces | (消)膿包、大疔 | 52 | zuma | 其他(關節痠痛麻木、肺熱燥咳、心悸失眠、
精神衰弱) |
v |
pasubana i cacudadan a lacul
mikawaway-kalumyiti| u cudad a ngangan | Morus alba L. |
| u sapamat a ngangan | Moraceae(桑科) |
| u Amilika a ngangan | Mulberry |
u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay
mikawaway-kalumyiti| cidekay | ngangan | miungay |
| Sakizaya | adidem | v |
| Pangcha | ||
| Tayan | kiriyutu | v |
| Paywan | lisu | v |
| Yuwatan | Pakaun | v |
| Sejek | ||
| Taluku | ||
| Puyuma | talriyuz | v |
| Rukay | Taliwdru | v |
| Cou | Taniucu | v |
| Kabalan | ||
| Tau/Yami | pasek | v |
| Saw | ||
| Kanakanabu | ||
| Laaluwa | ||
| Saysia |
namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan(參考來源)
mikawaway-kalumyiti- 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
- 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p32
- 花序數位典藏國家型科技計畫/應用服務分項計畫
- 台灣原住民族藥物植物圖鑑（行政院院原住民族委員會）
- 小桑葉：http://web.thjh.tp.edu.tw/PLANT/plants/%E5%B0%8F%E8%91%89%E6%A1%91.htm
- 小桑葉：https://sowhc.sow.org.tw/html/observation/plant/a01plant/a010310-small-ye-san/a10309-small-ye-san.htm