Iraq

u Iraq (伊拉克) sa i labu nu Asia, itiza i 33 00 N, 44 00 E.

u ahebal nu lala' mapulung sa 438,317 km².

u ahebal nu lala'ay sa 437,367 km², u ahebal nu nanumay sa 950 km².

hamin nu tademaw sa 38,146,025.

kakalukan umah sa 18.10%, kilakilangan umah sa 1.90%, zumaay henay umah sa 80%.

caay kau cabayay a kanatal nu Taywan.

伊拉克共和國位於西亞—中東地區的共和國。伊拉克與南方的沙烏地阿拉伯、科威特，北方的土耳其，西北的敘利亞，東方的伊朗和西方的約旦接壤。伊拉克所在的地區在歷史上曾被稱為美索不達米亞，是人類文明的主要發源地之一。

Iraq (伊拉克) kapululan a kanatal (共和國) tini i Si-ya (西亞) - inutebanan nu wali a kakitizaan nu kapululan a kanatal. Iraq atu nu timulan a Sa-uti-a-la-pou, Ke-wi-te, nuwamisan u Tu-al-ci, satip nuwamisan u Si-li-ya, nuwalian u I-lang atu satipana Ye-tan matatules ku lala’. Iraq a kakitizaan i lalayan napa ngangan tu Su-pu-ta-mi-ya,nu tademaw a macakatay a syahuy namakayni ku anganga.

1932年10月3日，英屬美索不達米亞託管地結束英國的託管，伊拉克王國宣告獨立。在1958年，伊拉克哈希姆王朝由於軍事政變覆滅，伊拉克共和國成立。

Mei-su-pu-ta-ya a nipikuwan tu lala’ pahezek tu nipatudud papikuwan nu Ying-kou, Iraq a kanatal sakamu satu a misateked. i 1958 a mihcaan, Iraq Ha-si-mu a Hungtiay a ziday namasumad ku kawaw nu hitay mahamin malawpes, Iraq patiseng satu kapulung masakaput a kanatal.

tapang tusu nu kanatal (首都)

u tapang tusu nu kanatal sa u Baghdad.

kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)

kakining nu kanatal demiad sa 14 bulad 7 demiad.

tabakiay a tapang nu kanatal (元首)

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Barham Salih (Paelhamu．Salihe 巴爾哈姆·薩利赫), 1960 a mihca 9 a bulad 12 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu Iraq (伊拉克) ayza, micakat a demiad sa i 2018 a mihca 10 bulad 2 demiad.

cunli (總理)

u cunli nu Iraq (伊拉克) ayza sa ci Mustafa Al-Kadhimi, micakat a demiad sa i 2020 a mihcaan 5 bulad 6 demiad.

laylay (歷史)

伊拉克地域至少在二十萬年前已經有人類活動。位於幼發拉底河和底格里斯河之間美索不達米亞平原富饒的土地曾經孕育了幾個世界上最古老的文明——蘇美文明、巴比倫文明、亞述文明和加爾底亞（新巴比倫）文明。

Iraq a kenis iayaw saadidi’ay iayaw nu tusa a bataan a manga a mihcaan izaw tu ku tademaw mauzip. tini i Yu-ba-la-ti a sauwac (幼發拉底河) atu Ti-ke-li-s a sauwacan (底格里斯河) laed tu Mei-su-pu-ta-mi-ya a enal bu-yaw a lala’ sibili pahabay tu pinaay tu a kitakit macakatay a syahuy Su-mei a macakatay a syahuy, Pa-pi-lin macakatay a syahuy, Ya-su (亞述) macakatay a syahuy atu Cya-al-ti-ya (加爾底亞) (baluhay a Pa-pi-lun (新巴比倫)) u macakatay a syahuy.

656年該地區被阿拉伯人占領。此前相當長的一段時間，這裡都是波斯帝國的一部分，但幾乎所有政權首都皆建於兩河流域，如波斯帝國、亞歷山大帝國的巴比倫、塞琉古王朝的塞琉西亞、安息帝國、薩珊王朝的泰西封。

656 a mihcaan uynian a kakitizaan maala tu nu A-la-pow (阿拉伯). i saayaw katenes nu demiad, tiniay uyzaami tungusay nu Pu-s (波斯) hungti a kanatal, nika uyzaamin u mikuwanay tu kawaw nu binawlan kahenulan a tuse patizeng sa i tusaay a lilis nu sauwac, anu Pu-s a hungti a kanatal,Ya-li-san-ta hungti a kanatal tu Pa-pi-lun (巴比倫), Sai-liw (塞琉) a kasumamadan nu hungtiay a ziday tu Sai-liw-si-ya (塞琉西亞), An-si (安息) hungtiay a kanatal, Sa-san (薩珊) hungti a ziday nu Tai-si-bung (泰西封).

762年，哈里發遷到安息帝國、薩珊王朝首都泰西封北郊的巴格達。此後，巴格達一直是阿拉伯世界的中心，直到1258年被蒙古人攻陷為止。

762 a mihcaan, Ha-li-ba (哈里發) malimad tayza i An-si (安息) hungtiay a kanatal, Sa-san (薩珊) hungtiay a ziday u kahenulan a tuse Tay-si-bung (泰西封) saamisa a hekal u Pa-ke-ta (巴格達). zikuzan satu, Pa-ke-ta uyzaanay tu nu A-la-pow i puna nu kitakit. katuku 1258 a mihcaan nadebungan maala nu Mung-ku (蒙古) a tademaw a masatezep.

hekal a lala’ (地理)

伊拉克位於亞洲西南部，阿拉伯半島東北部，北接土耳其，東鄰伊朗，西毗敘利亞、約旦，南連沙烏地阿拉伯、科威特，東南瀕波斯灣，海岸線長度為58公里。

Iraq tini i Ya-cou (亞洲) satipan nutimulan, A-la-puw (阿拉伯) pangkiw a subal nuwalian nuwamisa, nuwamisan matatules tu Tu-el-ci (土耳其), nuwalian a belaw u I-lang, satupan micapi tu Si-li-ya (敘利亞), Ye-tan (約旦), nutimula malalitin tu Sa-u-ti- A-la-pow ,Ke-wi-te (科威特), nuwalian timulan micapitu Pow-s-wan (波斯灣), sadipasan katayayu’ 58 kungli.

伊拉克的大部分國土都是沙漠。但位於幼發拉底河和底格里斯河之間的地區宜於農耕，物產豐富。兩條大河每年將7千萬立方米的泥沙送入河口三角洲地區。

Iraq a kanatal a lala’ u likelikenan amin. nika tiniay i Yu-ba-la-ti a sauwac (幼發拉底河) atu Ti-Ke-li-s a sauwacan (底格里斯河) a salaed kakitizaan kapah a kalukan, yadah malubic ku nipalumaan, tusa tabakiay a sauwac paymihcaan pakala tu pitu a malebut amang libangmi ku lanu’ patayza i sacumudan nu sauwac tuluay a kalimucu’ ay a Cou nu kakitizaan.

伊拉克東南部有海岸線與波斯灣相接。臨海地區和阿拉伯河沿岸都曾是沼澤濕地，但很多濕地在1990年代被排乾。伊拉克的北部主要是山地，最高點為Haji Ibrahim，海拔3600米。

Iraq nuwalian nutimulan izaw ku sadepasan atu matatules tu Pow-s-wan (波斯灣). micapiay tu bayu a kakitizaan atu A-la-pou a sauwac (阿拉伯河) miililis tu tukus u tasutasunan ku lala’, nika yadah ku masemetay a lala’ i 1990 a kamihcaan mapasisil maacak tu. Iraq a nuwamisan u angangan nu buyu’ ay a lala’, u satalakaway u Haji Ibrahim, 3600 a mi ku i labu.

cen-ce (政治)

伊拉克直至2003年前都是由伊拉克復興社會黨控制的一黨執政專制獨裁統治，特別是薩達姆成為總統之後。在2002年總統選舉中，薩達姆獲得了99%以上的選票；而他是唯一的候選人。伊拉克議會為一院制，稱為國民議會或「Majlis al-Watani」，擁有250個議席，議員任期四年。

mikelec tu cacay a sakapu mikawan tu teked a kawaw misakaku mikuwan, micidekay u Sa-ta-mu zikuzan namala Cungn-tung hawsa. i 2002 a mihcaan pisingkiwan tu Cung-tung, Sa-ta-mu (薩達姆) pakala tu 99% katalakaw ku nisingkiwan a paya, ciniza dada' ku mamisingkiw a tademaw. Iraq a pitatengilan nu giing u cacayay lekec, pangangan han tu binawlan kasaupuan katatengil atu Majlis al-Watani han, izaw ku 250 ku pisingkiwan kala giingan sepat a mihcaan.

hekal a kasacabay (外交)

1990年出兵吞併科威特前，伊拉克有106個邦交國，但吞併科威特後，陸續有至少50個國家與伊拉克斷交，或撤除大使館的形式實質中止與伊拉克的邦交。2003年薩達姆政權被推翻後，伊拉克迎來一波復交、建交高潮，外交環境不斷改善，至2019年10月，已有170個國家和伊拉克建立外交關係。

1990 a mihcaan ayaw nu pingayaw nu hitay mahamin maala ku tuud mala nu uzipaytu hawsa, kakilulkilu kayadah lima a bataan anisa kanatal atu I-lakek ketun caay tu kalacabay, atu liyas tu kakatayzaan nu talakaway a maldabuay a kakitizeay, u wayway nu kawaw nu labuay a kawaw masatezep atu Iraq a nisakapu. 2003 a mihcaan Sa-ta-mu (薩達姆) namapabelin ku nipikuwan tu cebu hawhsa, Iraq milayap muliyaw a misacaba, kapah ku nisakaput , nu hekalay a kasacabay u hekal lalid satu masakapah, katukuh 2019 a mihcaan cacay a bataan a bulad, izaw tu ku 170 a kanatalan atu Iraq patizeng tu sakalalayat nu hekalay a kasacabay.

sakakikalisiw (經濟)

石油工業是伊拉克的經濟支柱，原油儲量排名世界第四，傳統上提供95%的國家外匯收入。1980年代，由於兩伊戰爭大量的戰爭開銷以及石油生產能力的破壞，伊拉克政府不得不緊縮開支，大量借款，並拖延還款時間。戰爭造成的經濟損失估計超過1000億美元。1988年戰爭結束後，隨著採油和管道設施的重建，石油出口逐步恢復。

simal nu kikay a kusi u micukelay tu Iraq a sakakikalisiw Iraq, nisupedan tu tadasimal nipasisil tu ngangan i kitakit u sakasepat, kasumamad ni pawapenan tu 99% nu kanatal a wayhuy micumuday a kalisiw. 1980 a mihcaan a ziday, uyza u tusaay Iraq a ngangayaw yadah ku nipalawpes tu kalisiw atu nisangaan a simal matineng mipeci’ Iraq a ce-bu a misakelec tu nipalawpes tu kalisiw, yadah tatu kunipicali tu kalisiw, atu caay ka dadawaw a panukas tu kalisiw. tupingangayaw u sakakikasisiw malawpesay asip han matabesiw ku cacay malebut a yi’k nu Amei-lika a kalisiw. 1988 a mihcaan zikuza pahezek nangangayaw, kilul piala tu simal atu pisumad misanga’ tu sazazanan, u sapatahkal tu simal itauwan haymaw satu a kapah.

伊拉克在1990年8月出兵占領科威特，隨之受到國際社會的經濟制裁。1991年1月開始的海灣戰爭造成的破壞嚴重打擊了伊拉克的經濟。伊拉克政府開支對軍隊、保安部隊和支持政權的力量傾斜，無助於經濟的恢復。

Iraq i 1990 a mihcaan walu a bulad tayza ku hitay miala tu Ke-wi-te, kilul malilid nu kitakit a syahuy maketun ku sakikalisiw. 1991 a mihcaan cacay a bulad malingatu ku Hay-wan a ngangayaw pihaceng ku kapeci’ masetul ku sakakilalisiw nu Iraq, Iraq a cen-bu tunu hitay a palawpes tu kalisiw, mipuputay tu kanatal a hitay atu micukelay tu situngusay mikuwanay matukenih ku icelang, nai’ ku sapipadeng a masusuz ku sakikalisiwan.

自1996年12月聯合國的石油換食品計劃有限度的改善了普通伊拉克平民的生活條件。在該計劃下，伊拉克被允許出口限量的石油以換取食物、藥品和一些基礎設施備件。

na 1996 a mihcaan sabatusa a bulad sakaputay a kanatal a simal nu kikay palaliyunen tu kakanan misabalucu’ izaw ku sapitatungus misakapah tu nikauzip nu banawlan nu Iraq. i salekakawawan, Iraq mapasulul patahkal tu tatungus nu simal a paliyun miala tu kakanan, sapayu atu canancanan saayaway a kawaw a sapisanga’.

tademaw (人口)

伊拉克人口於2013年估計約31,858,481人，於1878年時僅約200萬人，大約75%的伊拉克居民為阿拉伯人；居住在北部山區和東北部的庫德人是另一個主要民族，占總人口大約15%-20%；其他少數民族包括：亞述人，亞美尼亞人，土庫曼人，高加索人和波斯人等，組成了5%的伊拉克人口。阿拉伯語是國家的官方語言。庫德語則在北方廣泛使用。現代阿拉米語則在亞述人聚集區內使用。

Iraq a tademaw i 2013 a mihcaan kuniasipan tu tademaw pakala tu 31,858,481, i 1878 a mihcaan hawsa hatini tu ku tademaw pakala tu 200 a mang. pakala tu 75% Iraq muenengay nu binawlan nu A-la-pouay a tademaw, muenengay i nuwamisan a buyu’ a kakitizaan atu nuwalian nuwamisan nu Ku-te a tademaw nu zumaay angangan a binacaan macalap ku pulung makal tu 15%-20%, nuzuma u caay kakatuuday a binacaan pasu, Ya-su a tademaw, Ya-mei-ni-ya a tademaw, Tu-man a tademaw,Kaw-cya su a tademaw atu Pou-s a tademawan, nipapulung tu tademaw nu Iraq 5%. A-lapou a kamu u kamu nu kanatal. Ku-te a kamu i nuwamisan uynan ku kamu. ayzaay a ziday i A-la-mi a tademaw pisaupuan a kakitizaan uyni ka kamu.

singku (宗教)

在伊拉克，信仰伊斯蘭教的阿拉伯人大部分都屬於什葉派。遜尼派穆斯林在人口中也占很大比例。大多數庫德人是遜尼派穆斯林，但他們的語言服裝習俗都與阿拉伯人不同。

i Iraq, a lisin u I-s-lan-cyaw A-la-pou a tademaw tungus nu Sen-ye-pay amin. Sun-ni-pay mu-s-lin i tademawan tabaki kuni palalecad. uyza amin nu Sun-ni-pay-s-lin a tademaw, nika u kamu u zikuc u lisin caay ka lecad tu nu A-la-pou a tademaw.

伊拉克有許多東儀的基督徒，分屬於東方亞述教會、迦勒底天主教會、敘利亞正教會、敘利亞天主教會和亞美尼亞使徒教會等各個東方基督教派，其人口一度非常可觀。

Iraq katuud ku nu Tung-i a ciwlu a sinzya, palaliwasak tungusay nu tung-ban-Ya-su a kiwkay, Cya-le-ti a tinsikiw, Si-li-ya u cen kiwkay, Si-li-ya a tin-si-kiw atu Ya-mei-ni-ya u sinziya nu kiwkay i cuwacuwa a tung bang nu nuwalian, ka tuud ku tademaw.

但自從2003年美軍占領伊拉克以後，伊拉克安全局勢不斷惡化，大量亞述基督徒被迫離開伊拉克，逃往鄰國或西方國家，導致伊拉克基督徒人口銳減。現在伊拉克的基督徒人口僅剩餘60萬左右。

nika namakay 2003 a mihcaan namiala ku Amilika tu I-la-ke hawsa, Amilika caay tu ka lihalay lalid satu a la’cus , katuud ku Ya-su sinziya nu ciwlu mapacici paliyas i iIraq, mulaliw pasayza i belaw a kanatal atu satipen a kanatal, u ciwlul nu I-lakek a tademaw maselep tu. ayzaay a I-la kek misinziyaay tu ciwlul a tademaw siliwan tu enem abataan a mangan.