Azerbaijan

Azerbaijan (亞塞拜然)

u sulit nu zuma a kamu

u sulit nu Hulam: 亞塞拜然

u sulit nu Lipun: アゼルバイジャン共和国

u sulit nu Amilika: Azerbaijan

u siwkay nu kanatal

u Azerbaijan sa ilabu nu Yaco, itiza i 40 30 N, 47 30 E, u ahebal nu lala’ mapulung sa izaw ku 86,600 km², u ahebal nu lala'ay sa izaw ku 82,629 km², u ahebal nu nanumay sa izaw ku 3,971 km², hamin nu tademaw sa 9,872,765. kakalukan umah sa 57.60%, kilakilangan umah sa 11.30%, zumaay henay umah sa 31.10%.

tapang tusu nu kanatal (首都)

u tapang tusu nu kanatal sa u Baku (巴庫).

kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)

kakining nu kanatal demiad sa 28 bulad 5 demiad.

tabakiay a tapang nu kanatal (元首)

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Ilham Aliyev, micakat a demiad sa i 2003 a mihcaan 10 bulad 31 demiad. u cunli nu Azerbaijan ayza sa ci Ali Asadov, micakat a demiad sa i 2019 a mihcaan 10 bulad 8 demiad.

u hata nu kanatal (國旗)

u kulit nu hata nu kanatal sa, sisepat ku kulit ipabaw. u sumilaway u sumanahay u landaway atu salengacay.

亞塞拜然共和國，通稱亞塞拜然，根據現代的詞源考證，亞塞拜然這個名稱來自伊朗北部區域，可根據現代波斯語翻譯為「貯藏庫」、「貯火之庫」或者「火之國/火的土地」。

Azerbaijan kapulunganay a kanatal sa, nipangangan sa u Azerbaijan han, nu masulitay sakay nu aydaay naulican a nipawacayan sa idaw tu ku kasasiwantan, in a Azerbaijan a ngangan sa sipakay nu kaamisan ya Ilang hananay a kanatal, a sikaidaw nu ngangan, taneng a sipakay nu aydaay ya Pose hananay a kamu, nipibelihan tu sanuaydaay, ya “sulu nu pidimud tu canacanan”, u mamisupet tu “sakay nu lamalay a sulu sananay” caay sa ya “lamal nu kanatal/ lala nu kanatal”.

「亞塞拜然」這個地名原指伊朗亞塞拜然，而現在的「亞塞拜然」國名是在1918年的亞塞拜然民主共和國時期第一次使用，此後沿用至今。當時用此名稱命名還得到伊朗政府的反對和抗議。

“Azerbayca” ina ngangan sa nipatuduan sa nu makay i kakitidaanay tu ya Ilangay a Azerbaijan, saku nu aydaay sa, ya “Azerbayca” u ngangan nu kanatal sa, sipakay i 1918 a mihcaanay a Azerbaijan u kapulungan a kasaupu, sayaway a micukaymas tu ngangan, nu dikudan sa hini han tu a sipangangan. i mahida sa uyni a spangangan sa, sikaidaw nu Ilang a cenhu a nipihantay atu caculi makayi kilulan a sikalecad a pangangan.

亞塞拜然民主共和國於1918年5月28日正式宣布獨立，成為第一個以穆斯林占絕大多數的世俗化民主共和國，也是第一個有歌劇和戲劇院和現代大學的穆斯林國家。

ina Azerbaijan hananaya kapulungany a kanatal sa, na i 1918 a mihcaan lima a bulad tusa a bataan idaw ku walu a demiadan, sibaluca’ patatenga’ a nipabinawlan pangiha' a kunida asa malakanatal, mala u nu sayaway a kaidaw nu dadadiwan atu sakay nu igiay, siladay tu nu aydaay tabakiay a cacudadan nu Muselin sakay nu kanatalay.

亞塞拜然共和國坐落於高加索山脈之南方，該國以地理位置而言大部分屬於亞洲，少部分屬於歐洲，但對外一般自稱歐洲國家。所處地區是連接東歐和西亞的十字路口。境內土地約半數為山地。境內最高峰為巴薩杜茲峰，位於高加索山脈，海拔4,740公尺。

u Azerbaijan a kapulungan a kanatal sa, u eneng i Kawciya-su a buyubuyuan kasatimulan, ina kanatal sa u kasaidaway tu sakay lala sa, u kakitidaan masa nu Yaco, kaadidingan sa sanu Ocoan, nika saka i hekal sa kunida sa pangiha u O-cuo ku kanatal niyam sa, sikala enengan nu kakitidaan sa malalitin tu nu walianay nu Oco, atu masanutipanay nu Yacoay ya sakakiwacing a sasacumudan. i kanatalay a kakitidaan sa kalupangkiwan ku sikaidaw tu buyubuyuan. i labu nu kanatal satalakaway nu buyu' sa, ya Pasatu-ce a tatungduh nu buyu, kalaenengan sa i kawciya-su a buyubuyuan, nisausian sipakay nu bayu’ a ditek sa makaala tu 4,740 katalakaw ku depah.

亞塞拜然境內氣候多樣，中部與東部為乾燥型氣候，東南方降雨較為充沛。首都巴庫緊臨裏海，冬天溫暖，一月月均溫為4℃，七月月均溫為25℃。北方與西方的山區氣溫較低，夏天平均溫為12℃，冬天平均溫為-9℃。

Azerbaijan sa u sakay nu demiadan i kkanatal sa masasiduma, kalatebanan atu nu walianay a demiad sa kalaacakacakan, waliay kalatimulan a sikayda sanikaudadan sa kalasibekan macalut a maudad. u masatatangah han nu tuse sa ya Paku han micapi tu ya Lihay hananay a bayu’, i kasienawan sa kaladihekuan ku demiad, sayaway a bulad sa nitulakan a sakademiad sa sepat a tu kasienaw, i pituay a bulad sa nitulakan a sakademiad sa tusa a bataan idaw ku lima nu tu, kaamisan atu nutipanay kasibuyuanay a demiad sa kalasisinawan. i lalud sa u nisapalan a demiad sa makaala tu sabaw tusa ku tu, i kasienawan sa nitulakan a demiad sa makaala tu kaselepan tu -9℃ sakasienaw.

亞塞拜然境內大部分地區一年的降雨量只有200毫米，但少數地區例如高加索山脈的高海拔區以及東南方的蘭克朗平原降雨較多，一年降雨量可達1000毫米。基本上大部分亞塞拜然的國土皆是在春秋兩季較為潮溼，夏季則是乾季。

Azerbaijan kakitidaan sa sakayadahay nu kakitidaan sa, cacay amihcaan a nikaudadan sa pulung han a misausi sa 200 a lasubu adada kalaidaw, nika i u masaadidingay a kenis sa, tinaku ya Kawciya-su a buyubuyuan, masatalakaway nu sikay bayu’ a nisausianay a kenis sa, atu nu walianay kalatimulan a enal kalasiyadah nu nikaudadan, cacay nu mihcaan sa kalaidaw nu nikaudad 1000 a hawmi a masausi. kasalamitan sa nu Azerbaijan a kakitidaan sa, iti sadingsingan atu i balangbangan tusa a puu’ ku nikayadah a maudad kalalemedan ku demiad, u lalud sa kalaacakan ku nikahida nu demiad.

sakay nu cence (政治)

亞塞拜然憲法中未指明國教，但主要宗教為伊斯蘭教，97%的人口是穆斯林。亞塞拜然不同種族社群信奉其他信仰，根據亞塞拜然憲法，亞塞拜然為世俗國家，宗教信仰自由。

u sakay nu hulicay i Azerbaijan sa nayay ku nipituduan tu nu kanatalay a sapasubanaan, u sakusaan sa sakunu kiwkayay ya Iselanga kiwkayay, 97% a palasubu ku tademaw nu Muselin. u sakacaay kalecad a binacadan nu Azerbaijan sa, sakay singguan nu udip sa caay amin kalecad, i malasulitay sa ina Azerbaijan a kanatal kaidaw nu hulic, sakay nu singguay a nipicumud sa, masakunidaay ku balucu nu tademaw masasiduma ku nidateng, kyu u sakay kiwkayay sa sakunida han a masasiduma nayay ku nikakelecan.

體育在亞塞拜然有歷史根源，即使是現在傳統和現代體育項目仍然流行。自由式角力傳統上一直視為亞塞拜然的國技。

sapilatlatay a nikatesekan sa, idawaca ku makay laylayay i Azerbaijan a nikasalamitan nu sikalingat, kanahatu masa nu aydaay kalaylayyay a ziday, atu nu masa aydaay a nipilatlat kalabelengan a madaduduc, ya kunida sananay a misemu a sakasasedsed, uyni sa u sakahenulan nu Azerbaijan a kanatal u kasenengan a mitesekay sa.

亞塞拜然人類發展指數較高，與大多數東歐國家相當。有較高的識字率和較低的失業率。石油和天然氣資源豐富，是國民經濟中的主要依賴。

憲法上亞塞拜然是一個半總統制的多黨制民主國家，但事實上整個政府運作沒有實際上的民主，民主指數也屬於獨裁。亞塞拜然總統是國家元首，副總統是國家副元首為二號領導人；總理則是政府領導人。立法權由政府和國會所有。亞塞拜然在1991年12月通過了獨立公投，從蘇聯獨立。亞塞拜然現任總統是伊利哈姆. 阿利耶夫，所屬政黨是右翼的新亞塞拜然黨。亞塞拜然的最高立法機構為國民會議。

i hulic nu Azerbaijan sa, u masapangkiway ku sasitungus nu cungtung, kayada han nu masakaputay nu mamikeliday, kyu nikahida sa mahaminay a musakawaw tu sakay nu kanatalay a tuud sa, tatenga’ caay tu pakasakaku, ya misakaku a nikadih sa misasengi tu kalakician. nu Azerbaijan a cungtung u tatapangan, ya mamiedapay a cungtung sa masatusaay a mamikeliday, ya satalakaway a mamikeliday tu cenhu han. u sapatideng tu hulic sa situngusay sa u cenhu atu ya lalubangan nu giing ku sikining. ina Azerbaijan iti 1991 a mihcaan sabaw tusa a bulad, makaawas tu sakunida sananay tu a kanatal a nipisingkiw.sipakay i USSR tahkal a kunida sa malakanatal,aydaay a cungtung sa ci Iliha-mu, aliyiehu, u sikadikec nu sakaaydaay a masakaputay sa, masakawananay ya Azerbaijan, u masatalakaway nu pahulicay nu kalalubangan nu binacadan.

nu kitakitay a nikalcabay (外交)

亞塞拜然是世界衛生組織、國際貨幣基金組織、世界銀行、亞洲開發銀行、歐洲理事會、歐洲安全與合作組織、北約和平夥伴關係計劃（PfP）的成員國，以及不結盟運動的成員國，也是世界貿易組織觀察員國身份和國際電信聯盟的成員國。亞塞拜然是突厥語族6個獨立的國家之一，也是突厥議會和突厥文化國際組織的成員，和獨立國協 (CIS)、古阿姆民主和經濟發展組織 (GUAM) 的創始成員國之一。亞塞拜然於1992年加入聯合國，在2006年5月9日召開的聯合國大會上，亞塞拜然當選聯合國人權理事會理事國（任期從2006年6月19日開始）。亞塞拜然現在與世界上的158個國家建立了外交關係，並加入了38個國際組織。

與亞美尼亞因納哥諾卡拉巴克主權問題交惡。

ina Azerbaijan a kanatal sa u mala nu kitakitay a sakakumecdan, nu kitakitay sanu paysuay, tuuday, nukitakitay sakay nu kalisiway, ya Yaco sapalekalay tu nu ginkuay, nu Ocoaya lise hanany, atu nu O-cuoay nisahaymawan a nikapulunganatu ya (PfP) a sacabayen, pauya caay a nikasaupuan a masakaputay, ya nu kitakitay a maliway u tatapalanay a kanatal nu udip, atu sanu kitakitay ya nutelayay a masakaputay a kanatal. ina Azerbaijan sa u sanu Tuci-yieay a kamu masacacayay a kanatal, masa u nu Tuci-yieay kalalubangan a sasacabayan, atu nu kunidaay a kanatal ya (CIS), atu nu kuamu hanany a sakakuay a pakalisiway tu sakalekal a kaput (GUAM)kalingatuan a kanatal. ina Azerbaijan sa iti 1992 a mihcaan micumud i paykanatal nu kitakitay, i 2006 a mihcaan lima a bulad siwa a demiadan i nikatatengilan, mala nu paykanatalay sanu tademaway a tatungus a sikiningay a kanatal, (u sasikawaw sa sipakay 2006 a mihcaan enemay a bulad sabaw siwa a demiad malingatu). ina Azerbaijan a kanatal sa mapatideng tu ku nikalcabayan sa idaw tu ku 158 a kanatal kunikalalcalan, satusa milihida tu nu 38ay a masakaputay a sidayitay tu kitakitay a tademaw.