Madagascar
u Madagascar (馬達加斯加) sa i labu nu Africa (非洲), itiza i 20 00 S, 47 00 E. u ahebal nu lala' mapulung sa izaw ku 587,041 km2. u ahebal nu lala'ay sa izaw ku 581,540 km2, u ahebal nu nanumay sa izaw ku 5,501 km2. hamin nu tademawan sa 24,430,325. kakalukan umah sa 71.10%, kilakilangan umah sa 21.50%, zumaay henay umah sa 7.40%.
馬達加斯加島的面積稍略大於美國加利福尼亞州(Califomia),是世界第四大島,僅次於格陵蘭(Greenland),新幾內亞(New Guinea)和婆羅洲(Bomeo)。馬達加斯加島位於印度洋(the Indian Ocean)西部,行程距離美國(the United States)西海岸相當遙遠。
Madagascar (馬達加斯加) subal a kitidaan mikitabaki tu Amilika California (Ca-Li-For-Ni-Ya 加利福尼亞州), u satabakiay nu sakasepat a kitakit nu subal, mikilu tu Greenland (格裬蘭), New Guinea (Sin-Ci-Ney-Ya 新幾內亞) atu Puo-Luo-Cuo (Bomeo)(婆羅洲). Madagascar a subal (馬達加斯加島) idai India a bayu (the Indian Ocean)(印度洋) nuatipan, u culil tu laad nu Amilika (the United States)(美國) nutipan a dadipasan nu bayu mibatad.
自美國西岸舊金山(Sna Francisco)到馬達加斯加首都,安塔那那利佛(Antananarivo),飛程約17,700公里(11,000英里),而至少需23小時的飛行時。
namakay nutipan a San Francisco (舊金山) katukuh i Madagascar (馬達加斯加)a tusu, An-Ta-Na-Na-Li’-Fuo (Antananarivo)(安塔那那利佛), sawusi nuni bahelan nu hikuki han makaala tu 17,700 km (11,000英里), makaala tu tusa a bataan idaw ku tulu a tatukian mikacaw tu hikuki mabahel.
tapang tusu nu kanatal (首都)
mikawaway-kalumyitiu tapang tusu nu kanatal sa u Antananarivo (安塔那那利佛).
kakingingan nu kanatal demiad (國家紀念日)
mikawaway-kalumyitikakinging nu kanatal demiad sa 26 bulad 6 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
mikawaway-kalumyitiu tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Andry Rajoelina (Andeli．Laciyawlina 安德里·拉喬利納), 1974 a mihca 5 a bulad 30 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu Madagascar (馬達加斯加) ayza, micakat a demiad sa i 2019 a mihca 1 bulad 19 demiad.
cunli (總理)
mikawaway-kalumyitiu cunli nu Madagascar (馬達加斯加) ayza sa ci Christian Ntsay (克里斯蒂安·恩蔡), micakat a demiad sa i 2018 a mihcaan 6 bulad 6 demiad.
kakitidaan a sapupu (地理環境)
mikawaway-kalumyiti馬達加斯加可分為五個地形區域:東部沿海,北部察拉塔納納山地(the Tsaratanana Massif),中部高地,西部沿海及西南部地區。
Madagascar (馬達加斯加) lima kuni ka babenisan tu kitidaan: inuwalian a dadipasan ,amis a (Cai-La-Ta-Na-Na 察拉塔納納) a buyu' (the Tsaratanana Massif), inutebanan a talakaway a buyu', inutipan a bayu nu dadipasan atu nutipan timulan a kitidaan.
中央高原地區,南北長綿延島嶼,且海拔為800〜1,800公尺的高原地形。察拉塔納納山地位於島嶼北端,擁有全島最高的山峰。
teban nu talakawayay a buyu' nu kitidaan, timulan amisan satanayu sa nu subal, micapi tu bayu han makaala tu walu a lasubu(800)~ cacay a malebut walu a lasubu (1800) a kunce nu buyuan.Tsaratanana (察拉塔納納) a buyu' itidai subal nu amisan, u hamim nu subal a talakaway nu buyu'.
馬達加斯加因遍佈著紅土壤,常稱為「大紅島」(the Great Red Island),紅土普遍對農耕貧瘠。馬達加斯加西部和北部也有一些特別的石灰岩構造地形。
Madagascar (馬達加斯加) u sumanahay namim kuyu lala' sisa pangangan han tu "tabakiyay nu sumanahay a subal" han (the Great Red Island), sumanahay a lala' milaecus tu nipaluma' tu tuudtuud. Madagascar (馬達加斯加) nutipan atu amisan idaw ku micidekay a nu ba'tuan se-huy-yan (石灰岩結構).
著名的欽吉自然保護區(Tsingy de Bemaraha National Park),經年的雨水侵蝕作用,而形成這些獨特的石灰岩台地。
sasi nganganay a Cin-Ci (欽吉) dadiputan a kitidaan (Tsingy de Bemaraha National Park) (清吉自然保護區). mihmihcaan numapaudad a makan, sisa mala micidakay nu se-huy-yan tai-ti (石灰岩台地 Limestone Mesa) sa. [1]
demiad (氣候)
mikawaway-kalumyiti由於地形環境因素，馬達加斯加的氣候變化差異顯著。馬達加斯加大致可分兩個季節：從11月到第二年4月的溼熱雨季，以及5月到10月較涼爽的旱季。
u wayway tu nu lala'an a kitidaan, Madagascar (馬達加斯加) a demiad katinengan kunika sasumad nu demiadan. Madagascar (馬達加斯加 ) taneng malatusa ku demiad nuheni, namakayda i sabaw cacayay a bulad katukuh tu saka tusa a mihcan nu sepatay a bulad a nikasengetan caledes nu udadan a demiad, atu lima a bulad katukuh i pulu’a bulad sinika sapi’an tu a nidakedal nu demiad.
島國的東海岸是最潮濕的區域，且因而有一脈熱帶雨林的生長地區。
subal nu waliyan nu dadipasan u masengetay a kakitidaan, idaw ku masa caledasay nu langaw a kilakilangan nu niyaduan.
此外，這區域會遭遇到季節性強烈熱帶風暴和颶風。
sisa, nina niyadu' han katayniyan nu puu' a tabakiya nu caledes nu bali atu masaliyutay a tabakiay nu bali.
中央高原地區相較涼爽和乾燥，且馬達加斯加大多的農業區位於此處，尤其為稻米。
tebanan nu talakaway a buyu nu kitidaan (高原) kala sapi'sapi'an atu kala acakacakan nu demiad, u Madagascar (馬達加斯加) hatidaaytu nu kaliwmaah itini i niyaduan ku kakalukan, sangaleben ku tipus ni paluma'an.
西部海岸是乾燥落葉林的生長地區。旱季期有6至8個月，為樹葉落盡的落葉林。
nutipan a dadipasan han u kakedalan nu lalangawan nu mahetikay a papah nu mulangawaay a kitidaan. kakedalan hantu i enemay a bulad katukuh tu waluway a bulad, u kahetikan nu papah a kilakilangan.
當雨季再來臨時，森林鮮綠的葉子艷映著海色。馬達加斯加島最乾燥的氣候於島嶼的西南部。
katayniyan satu nu udad sa, nika langdaw nu papah mapaadin i bayu bangacal sa adihan. Madagascar (馬達加斯加) a subal saacakay nu demiad a subal sa i nutipan timulan a kitidaan.
因為少有降雨，此地區的部分區域則為沙漠。
caay ka hina udad sisa, nina kitidaan hantu u adidi nu likelikenan a niyadu'. [2]
aadupan (野生動物)
mikawaway-kalumyiti馬達加斯加有一些地球上最高生物多樣性的生態。
Madagascar idaw ku masahicahicay itini i kitakit nu satalakaway nu yadahay a aadihan tu aadupan atu kilakilangan.
在馬達加斯加已發現大約200,000種的物種中，約有150,000種是當地特有的物種--表示著特有的物種為地球上其他地方所沒生長的珍貴物種。
itini i Madagascar (馬達加斯加) maadih kiya 200,000 a tuudan nu lalangawan (物種), kiya idaw ku 150,000 nu niyadu'ay a cancanan nu aadihan a lalangawan, u micidekay nu cancanan a lalangawan nu kitakitay dumaan a kitidaan inai ku langaw u sakaetiman nu lalangawan.
島上獨特生物，包括超過50種的狐猴，99％馬達加斯加的蛙類，和36種的鳥類。
subal idaw ku micidekay a cilakay, pulung han makaala tu lima a bataan nu mahidaay u kapulusay a salu (狐猴, Lemuridae), siwa a bataan idaw ku siwa a kilac (99%) nu Madagascar (馬達加斯加) a balaut, atu tulu a bataan idaw ku enem nu mabahelay a ayam.
馬達加斯加為特有生物們的家園，地球上100%狐猴的種類，變色龍總類的半數，以及6％特有的青蛙種類（但是沒有任何蟾蜍）都生長在島上。
Madagascar (馬達加斯加) u micidekay nu cilekayan a niyadu'an, itini i kitakit han cacay a lasubu a kilac (100%) nu mahidaay u kapulus nu salu (狐猴, Lemuridae), hina sumaday nu kakitil palung nu pangkiwan nuheni, atu enem a kilacan (6%) numi cidekay nu balaut (nika i nai ku kakunas) itida nami i subal amaudip.
有些在馬達加斯加發現的物種，其近親是生長在南太平洋（the South Pacific）和南美洲（South America），而不是在非洲（Africa）。
idaw kumaadihay i Madagascar (馬達加斯加) kaadihan nu mahicahicaay a aadihan tu cancanan, u lalumaan a maudip sa itini mulangaw i Na-tay-pin-yung (南太平洋, the South Pacific) atu Na-mi-cuo (南美洲 South America), caay kai tida i Fa-cuo (非洲) Africa . [3]
關於最早於馬達加斯加定居的居民有一些爭論。
sakay sayaway i Madagascar (馬達加斯加) nu muenengay silumaay itida nu cinglaw.
一些人類學家認為二千年前最初定居於馬達加斯加的居民是印尼人（Indonesians），而不是非洲黑人（black Africans），稍後才有居民自非洲大陸移到馬達加斯加。
mikinkiway tu tademaw a tademawan han saan i tusa a malebud nu sayaway muenengay i Madagascar (馬達加斯加) a tademaw u Indonesia a tademaw (印尼人, Indonesians）caay kaw Fa-cuo lumeniay a tademaw (非洲黑人, black Africans) sa, kilul satu ida ku namaka Fa-cuo-ta-lu (非洲大陸) tayda mabulaw katuku i Madagascar (馬達加斯加).
也有人推測馬達加斯加的人民，他們的祖先在到達島上以前，已為印尼人與非洲人的混血後裔。
idaw ku pabaliyuway tu Madagascar (馬達加斯加) a tademaw, nababalaki nuheni mahka maka tuku i subal sa, u Indonesia a tademaw (印尼人, Indonesians）atu Africa (非洲) a tedemaw (Africans, 非洲人) umalamelay nu miduducay a tademaw sa.
無論如何，多數專家認為，馬達加斯加為近期才有居民居住（在馬達加斯加，沒有石器時代的證據），後繼而來其他族群的移民者（如阿拉伯人[Arabs]和印度人[Indians]）再與當地人民融合混血。
anuhicasa, katuuday numikikiway a tademaw saan, Madagascar (馬達加斯加) u aydaay henay nu patidenga asiluma nu muenengay (itini i Madagascar (馬達加斯加), inai henay ku secisetay a nisulitan nu ba'tuay a mihecaan [石器時代]), numikilulay satu nu dumaan a binacadan a mabulaw sa（tinaku sa A-la-puo a tademaw (阿拉伯人 [Arabs]) atu Indu' (印度人[Indians]) malalamel aca tu i niyaduay a tademaw.[4]