Mexico
Mexico (墨西哥)
u Mexico (墨西哥) sa i labu nu Peimeico, itiza i 23 00 N, 102 00 W. u ahebal nu lala’ mapulung sa 1,964,375 km2. ahebal nu lala'ay sa 1,943,945 km2, u ahebal nu nanumay sa 20,430 km2
hamin nu tademaw sa 123,166,749.kakalukan umah sa 54.90%, kilakilangan umah sa 33.30%, zumaay henay umah sa 11.80%.
墨西哥是美洲大陸印第安人古老文明中心之一。世界聞名的古瑪雅文化、托爾特克文化和阿茲特克文化都是墨西哥印第安人創造的。
Mexico (墨西哥) nu Amilikan talu Indian a tademaw (美洲大陸印第安) nu babalakiya a niyadu’.kitakit kasi nganganan nu sumamaday a Maya (古瑪雅) lalangaw, Toltec (托爾特克) lalangaw atu Aztec (阿茲特克) lalangaw u Mexico (墨西哥) Indian (印地安) a tademaw kupa lekalay.
墨西哥在不同歷史時期贏得了「仙人掌的國度」、「玉米的故鄉」、「白銀王國」、「浮在油海上的國家」等美譽。
Mexico (墨西哥) nuni kacaayan nu likisi idaw ku sandalu a kanatal (仙人掌的國度), kupkupan a niyadu’ (玉米的故鄉), sanglacay a kinkinman (白銀王國), munabaway i bayubayuwan a kanatal (浮在油海上的國家) a nika bangcalay asingangan.
tapang tusu nu kanatal (首都)
mikawaway-kalumyitiu tapang tusu nu kanatal sa u Mexico City (墨西哥城).
kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)
mikawaway-kalumyitikakining nu kanatal demiad sa 16 bulad 9 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
mikawaway-kalumyitiu tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Enrique Peña Nieto, micakat a demiad sa i 2012 a mihca 12 bulad 1 demiad.
likisi (歷史)
mikawaway-kalumyiti西班牙人於公元十六世紀四十年代因在附近找到礦藏而在瓜納華托築起堡壘，並於 1548 年把當地定名為 Real de Minas de Guanajuato，1555 年築起第一座教堂。
Spain (西班牙) tademaw i kunyun sabaw enem (16) a seci sepat a pulu’ icapitu makatepatu ba’tu misangan i Guanajuato (瓜納華托) tu pawlai, itini i cacay a malebut lima a lasubu sepat a bataan idaw ku walu (1548) a mihcaan niyadu pangangan han tu Real de Minas de Guanajuato, cacay a malebut lima a lasubu lima a bataan idaw ku lima (15555) a mihcaan misanga tu misataday a kiwkay.
到了十八世紀，瓜納華托已成為一個白銀開採基地，曾經是墨西哥最富裕的城市，支持在市內築起華麗的巴洛克式建築。
katukuh i sabaw tu walu (18) a seci, Guanajuato (瓜納華托) mala sanglacay a kin nu ka kutkutan, naw Mexico (墨西哥) sa kalimucisangay nu a tukay, patideng tu bangcalay a aluma i Paluo-ke' (巴洛克) a wayway nu luma’.
採礦業為社會上層帶來無窮之餘，卻加劇了貧富懸殊，埋下瓜納華托於十九世紀成為獨立革命基地的種子。
mikutkut tu ba’tu ku sakakapah nu sakaudip, micunus tu siidaay atu pakuyuc nu kababenisan , sisa mapatideng ku Guanajuato (瓜納華托) i sabaw tu siwaw (19) a se-ci mala misitekeday a icelangny nu tademaw.
瓜納華托沿河谷而建，屢受洪水破壞。殖民地年代防洪的方法是提升建築物底層的位置，並在城市多處築起大型排水隧道，但始終不能根治水患。
Guanajuato (瓜納華托) mililis tu sauwac patideng tu luma’, sawni kaletepan nu balad. numalimaday a niyaduay nu tademaw ahican mipuud ku balat papatideng tu luma' i pabawsa, i duse pinakuni patideng tu sapalaliw tu nanum a pungkan, caay kakapah kunipisanga tu lalaliwan tu nanum.
直到 1960 年代，工程師築起大壩，並將河水改經地下溶洞才把水患控制著。
katukuh i cacay a malebut siwa a lasubu enem a bataan (1960) a mihcaan, sanga' satu tabakiay a cacascassan, pakayda satu isasa nu buhung kiya mapalaliw kuyu nanum.
當年遺下來的排水隧道，後來被改為人行和車行的隧道，成為瓜納華托一大特色，幫助瓜納華托於 1988 年榮登聯合國世界文化遺產。
nanutawya un babalaki ni sangan tu buhung nisa buhungan tu sapalaliw tu nanum, nikudan satu samad han mala caculilan nu tademaw atu kakaydan nu kadideng, mala Guanajuato (瓜納華托) nu picidekan nu kakaydaan, mipadang tu Guanajuato (瓜納華托) i cacay a malebut siwa a lasubu walu a bataan idaw ku walu(1988) a mihcaan macakat i Langhekuo kitakit nu lalangaw uliwan namaka babalakiya.[1]
Guanajuato (瓜納華托) kitidaan 瓜納華托地理
mikawaway-kalumyiti墨西哥西臨太平洋，東傍墨西哥灣與加勒比海，通向大西洋，位於北緯14~33度及西經86~119度間。
Mexico (墨西哥) nutipan sibiyaw tu Taypingyun (太平洋), walian Mexico wan (墨西哥灣) atu Caribbean a bayu (加勒比海), pasayda i saetipyu (大西洋), i peiwa sabaw sepat—tulu a (14~33) bataan idaw ku tulu atu kadaan tutipan walu a bataan idaw ku enem –cacay a lasubu cacay a bataan idaw ku siwa(86~119).
沿海地區是海岸平原，而中部則是高原而且多山，包括許多火山。西部包括狹長的下加利福尼亞半島，把太平洋與加利福尼亞灣分隔開，東南部為地勢平坦的猶加敦半島，墨西哥最高點奧里荷屬沙巴山.
midungdung tu bayu u dadipasan a enal, i teban han u talakaway nu kilangkilangan nu bayubuyuan, pasu yadah nu silamalan nu buyu’. nutipan pasu satanayu’sa sananay nu California subal (下加利福尼亞半島), hiyan ku Taypinyung (太平洋) atu California a disapan (加利福尼亞灣) pababenisen, waliyan timulan u masa enal a Yucatan a kumay (猶加敦半島), Mexico (墨西哥) satalakaway nu Oreho (奧里荷) a Sapa-San (沙巴山).[2]
micidekay a kapah特點
mikawaway-kalumyiti- ．四百多年歷史的西班牙殖民地建築
- sepat a lasubu tu pina a mihcaan likis nu Spain (西班牙) malimaday a nisangan tu luma’.
- 貫通市中心的地下行車隧道網
- makayda i teban nu nabakuan a pukang makayda muculi.
- 彎彎曲曲、依山而建的城市佈局
- sangangiwngangiw sa duducen ku buyu misanga' tu luma’.
- 在墨西哥享負盛名的木乃伊博物館。
瓜納華托是墨西哥中部高原上一個美麗的西班牙殖民地山城，納華托比較繁華，亦可能因為適逢聖誕節假期關係，街上人非常多，只有早上才能感受到瓜納華托較寧靜的一面。
Guanajuato (瓜納華托) i Mexico (墨西哥) teban nu talakaway nu buyu' u sabangcalay nu Spain (西班牙) nikalimadan a buyu'. Na-Huw-Tuo najuato (納華托) kusa limulakay, katukuhan ku pikulisimasean , katuuda ku tademaw i macimacian, i sananal acacay nu Guanajuato (瓜納華托) acaay ka yadah nu tademaw.[4]
瓜納華托蜿蜒的石子路和地下隧道是當地的一大特色，不過墨西哥人似乎覺得那裡的木乃伊博物館才是當地的最大特色，要排隊近一小時才能進場！
Guanajuato (瓜納華托) ngangiwngangiw sananay a ba'ba'tuwan a dadan atu punkan nu cacaulilan a picidekan, nika Mexico (墨西哥) a tademaw saan u maacakay nu mapataya a maacakay a tademaw nu puoukun kiya satabakiay nu picidekansa, amisilsil tu cacaya a tatukian kiya taneng micumud miadih tu aadihan.
kitidaan (地理)
mikawaway-kalumyiti海拔5700米，馬德雷山脈則是墨西哥的主要山脈。墨西哥大部分位於北美洲板塊，而下加利福尼亞半島則位於太平洋及科科斯板塊。
talakaw han makaala tu lima a malebut pitu a lasubu (5700) a lawat, Ma-de-la (馬德雷) a buyu' nu Mexico (墨西哥) a angangan nu buyu'. Mexico (墨西哥) itidaac i nuamisan a Amilikan (北美洲) pankai, isasaan a California kumay(下加利福尼半島) itida i Taypinyung (太平洋) atu Cocos (科科斯) pankuwai.
地理上，有部分地理學家認為特萬特佩克地峽以東的部分屬中美洲；惟就地緣政治上而言，墨西哥與美國及加拿大同屬北美洲。
kitidaan sa, idaw ku kitidaan misulitay a tademaw saan Tewan-tepiy-ke' (特萬特佩克) tisiya nuwalian sa nutebanan a Amilikan (中美洲), itidaay a nakamuwan nu cence sa, Mexico (墨西哥) atu Amilika (美國) Canada (加拿大) u amisan a Amilikan (北美洲) ku sausi.[5]
demiad氣候
mikawaway-kalumyiti墨西哥氣候多樣，北部是熱帶沙漠氣候，而在南部則有熱帶雨林氣候。墨西哥的主要河流有布拉沃河、巴爾薩斯河和亞基河。
Mexico (墨西哥) masa hicahicay kiya ku demiad, amisan u caledasay nu likenlikenan a demiad, timul han idaw ku caledesan a kilangkilangan a demiad. Mexico (墨西哥) angangangan nu sawac idaw ku Bravo (Pu-La-Wo 布拉沃) sauwac, Balthus (Pa-El-Sa-Se 巴爾薩斯) sauwac atu Yaki (Ya-Ci 亞基) sauwac.[6]
1915年西班牙殖民者入侵墨西哥，1521年淪為西班牙殖民地，1522年在墨西哥城建立新西班牙總督區。
cacay a malebut siwaw a lasubu cacaay a bataan idaw ku lima (1915) a mihcaan Spain (西班牙) a malimaday a tademaw midebung tu Mexico (墨西哥), cacay a malebut lima a lasubu tusa a bataan idaw ku cacay (1521) a mihcaan mala Spain (西班牙) kalimadan a niyadu', cacay a malebut lima a lasubu tusa a bataan idaw ku tusa (1522) a mihcaan itini i Mexico (墨西哥) patideng tu baluhay a Spain (西班牙) cungduci.
1810年9月16日，伊達爾戈發動起義，開始了獨立戰爭，為紀念這次起義，後來定9月16日為墨西哥獨立日。
cacay malebut walu a lasubu cacay a bataan (1810) a mihcaan siwa a bulad cacay a bataan idaw ku enem a demiad, Eda-elke (伊達爾戈) palekal malepacaw, malingatu misatadas malepacaw, mikining tuni palekalan, nikuda patideng tu siwa a bulad cacay a bataan idaw ku enem a demiad u Mexico (墨西哥) picidekan a demiad.
1821年8月24日宣佈獨立。翌年五月伊圖爾比德建立墨西哥帝國。1823年宣佈成立墨西哥共和國，次年建立聯邦共和國。
cacay a malebut walu a lasubu tusa a bataan idaw ku cacay (1821) a mihcaan walu a bulad tasa a bataan idaw ku sepat a demiad mihapu tu misiteked sa. saka tusa a mihcaan tu lima a bulad Yituel-pide (伊圖爾比德) patideng tu Mexico (墨西哥) kanatal (帝國)。cacay a malebut walu a lasubu tusa a bataan idaw ku tulu (1823) a mihcaan mihapu tu Mexico kunhekuo (墨西哥共和國), saka tusa a mihcaan patideng tu Lanpankunhekuo (聯邦共和國)
1846年美國發動侵墨戰爭。1848年墨、美簽訂和約，墨被迫將北部二百三十萬平方公里的土地割讓給美國。
cacay a malebut walu a lasubu sepata a bataan idaw ku enem (1846) a mihcaan Amilika (美國) palekal midebunga tu Mexico (墨西哥) a malepacaw. cacay a malebtu walu a lasubu sebat a bataan idaw ku walu (1848) a mihcaan Mexico (墨西哥) Amilika (美國) masasulit tu kiyaku, Mexico (墨西哥) pabeli tu i amisay tusa a lasubu tulu a bataan(230) a mang pin-fun kunli a lala' kelicen sipabeli i Amilika (美國).
1867年法、英、西班牙等入侵者被趕出墨西哥。1910年民主革命爆發，隔年推翻迪亞斯政權。
cacay a malebut walu a lasubu enem a bataan idaw ku pitu (1867) a mihcaan France (法國), United Kingdom (英國), Spain (西班牙) atademaw mitebungay a tademaw bahbahen i Mexico (墨西哥). cacay a malebut siwa a lasubu cacay a bataan (1910) a mihcaan mincu kemin malinges, saka tusa a mihcaan belinen nuheni ci Tiya-se (迪亞斯) mikuwanay.
1914、1916年美國曾派軍入侵墨西哥，兩國一度斷交。1917年頒布憲法，宣佈國名為墨西哥合眾國。
cacay a malebut siwa a lasubu cacay a bataan idaw ku sapat(1914), cacay a malebut siwaw a lasubu cacay a bataan idaw ku enem (1916) a mihcaan Amilika (美國) miculcul tu hitay midebung tu Mexico (墨西哥), nina tatusaay a kanatal mapudun kani kalecabayan. cacay a malebut siwaw a lasubu cacay a bataan idaw ku pitu (1917) a mihcaan patahekal tu sinfa, mihapu tu kanatal a ngangan u Mexico hecunkuo (墨西哥合眾國).